Słownik

Alkowa – (ang. Alcove) – pozbawiona okien wnęka lub pomieszczenie. Zwykle przeznaczona na sypialnię.
Ambrazura – (fr. Embrasure) – zob. otwór strzelniczy.
Arkada – (ang. Arcade) – pojedynczy łuk lub ciąg łuków opartych na kolumnach lub filarach.
Arsenał – (ang. Arsenal) – budynek przeznaczony do przechowywania, wytwarzania i naprawy broni.
Attyka – (ang. Attic) – 1) . ścianka nad gzymsem koronującym, zasłaniająca dach. 2)- we wnętrzu budynku wąska powierzchnia ściany pomiędzy dwoma gzymsami oddzielająca sklepienia od filarów. 3)- (attic storey) – poddasze, mansarda
Balcon – (ang. Balcony) – płyta wspornikowa z balustradą na kondygnacjach ponad parterowych, wysunięta przed lico muru.
Barbakan – (ang. Barbican) – forma przedbramia stanowiąca element systemu obronnego. Zwykle jest wysunięty poza mury obronne i połączony z nimi tzw. szyją.
Bartyzana – (ang. Bartizan) – wieżyczka nadbudowana na koronę murów obronnych. Z reguły nadwieszona, o funkcji strażniczej lub strzelniczej.
Blanki – (ang. Mouchette) – Krenelaż, Blankowanie. Przedpiersie lub zwieńczenie przedpiersia muru obronnego, w formie zębów oddzielonych od siebie wrębami służącymi jako strzelnice.
Brona – (ang. Portcullis) – drewniana lub żelazna krata zamykająca bramę zamku.
Chodnik obronny – (ang. Wall walk, Rampart walk) – Chodnik straży, Platforma widokowa. Ciąg komunikacyjny biegnący na koronie muru obronnego, lub wieży.
Dach kilkupołaciowy – (ang. Slope) – dach harmonijkowy na rzucie czworokąta lub wielokąta.
Donżon – (ang. Donjon) – zob. Stołp
Facjata – (ang. Dormer) – pomieszczenie mieszkalne w kondygnacji strychowej przykryte dachem poprzecznym.
Fasada – (ang. Facade) – frontowa elewacja budowli.
Fryz krenelażowy – (ang. Crenelattion, Battlement moulding) – fryz z motywem blankowania.
Furta bramna – (ang. Man hole, sally port) – wąskie przejście obok bramy warownej.
Galeria – (ang. Gallery) – wydłużone reprezentacyjne pomieszczenie w nowożytnym pałacu lub zamku.
Gmerk – (ang. Mason’s mark) – znak, którym kamieniarze oznaczali obrobione przez siebie elementy.
Gomółka – (ang. Bull’s eye pans) – przeważnie okrągła, zielonkawa szybka ze zgrubieniem w środku, oprawiona w ołów. Używana przeważnie w XV i XVI wieku.
Gródek stożkowaty – (ang. Motte) – zamek z wieżą położony na ziemnym kopcu.
Gzyms – (ang. Moulding) – poziomy element architektoniczny, wysunięty przed lico muru dla zaakcentowania horyzontalnych podziałów budowli i osłony przed deszczem.
Herb – (ang. Coat of Arms) – osobisty lub dziedziczny znak w formie tarczy, często z hełmem i klejnotem.
Hurdycja – (ang. Clerestory, Hourdis) – drewniana nadbudówka wysunięta przed lico muru lub wieży obronnej.
Kamień ciosany – (ang. Ashlar) – kamień przycięty do odpowiedniej formy, najczęściej regularnej.
Kamień łamany – (ang. Rough-stone, Rubble) – naturalny kamień budowlany, nie obrobiony i o naturalnych kształtach.
Kamień polny – (ang. Boulder) – kamień narzutowy
Kaplica – (ang. Chapel) – wolno stojące, najczęściej niewielkie chrześcijańskie budowle służące do modlitwy.
Kartusz – (ang. Cartouche) – tarcza w ozdobnej ramie. Często herbowa.
Kazamaty – (ang. Casamate) – sklepione schrony w fortyfikacjach.
Kobierzec – (ang. Gobelin) – tkana, dziergana lub wiązana barwna materia.
Kolumna, filar – (ang. Column, Pillar) – podpora budowli, mająca przekrój owalny, wielokątny lub profilowany. Czasami spełnia funkcje jedynie dekoracyjne, a nie nośne.
Kominek – (ang. Fire-place) – otwarte palenisko w budynku.
Komnata – (ang. Apartment, Chamber, Bower) – pomieszczenie z kominkiem.
Koszowa krata okienna – (ang. Curved window grille) – wysunięta na zewnątrz krata okienna.
Legar – (ang. Beam)- belka, część szkieletowej konstrukcji drewnianej.
Lilia heraldyczna – (ang., fran. Fleur –de –lis) – tzw. „lilia Burbonów”, często symbol Francji (od roku 1179 w herbie monarchii francuskiej)
Loch więzienny – (ang. Dungeon) – więzienie zamkowe.
Loggia – (ang. Loggia) – Galeria. Otwarta hala arkadowa. Także otwarte pomieszczenie na piętrze, znajdujące się w odróżnieniu od balkonu w linii budowli.
Łuk – (ang. Arch) – sklepiona konstrukcja wieńcząca otwór lub wnękę w murze, która przejmuje obciążenie i je na podpory – filary lub kolumny.
Machikuły – (ang. Machicolation) – otwory w podłodze ganku na murach obronnych, służące do zrzucania pocisków lub wylewania gorących cieczy na agresorów.
Mansarda – (ang. Mansard) – dach mansardowy umożliwia umieszczenie na poddaszu pomieszczeń mieszkalnych o ukośnych ścianach.
Międzymurze – (ang. Ward) – w średniowiecznych zamkach oraz miastach teren pomiędzy zewnętrznym i wewnętrznym pierścieniem murów.
Mur – (ang. Masonry) – konstrukcja z kamieni naturalnych lub sztucznych układanych z zaprawą lub bez. Wyróżnia się wiele typów muru, m.in z kamienia naturalnego, z kamienia łupanego, w układzie nieregularnym, w układzie regularnym, z kamienia polnego, z kamienia ciosanego itd.
Mur kurtynowy – (ang. Curtain wall) – mur osłonowy, nie pełniący funkcji nośnej.
Mur obwodowy – (ang. Enclosure, Enciente) – obronny mur otaczający zamek
Mur tarczowy – (ang. Face masonry wall) – mur obronny zamku osłaniający inną budowlę.
Okno dachowe – (ang. Dormer window) – okienna nadbudówka w połaci dachu.
Okno lancetowate – (ang. Lancet window) – długie i wąskie okno zwykle łączone w grupy.
Okrągła wieża schodowa – (ang. Circular stair tower) – wieża mieszcząca wewnątrz kręte schody.
Oktagon –(ang. Octagon) – budowla wzniesiona na rzucie regularnego ośmiokąta.
Ornament – (ang. Ornament) – motyw zdobniczy, zwykle powtarzany.
Ornament okuciowy – (ang.strapwork) ornament z płaskich taśm imitujący żelazne okucia, główki gwoździ itp.
Ornament sznurowy – (ang. Cable moulding) – ornament romański
Ornament zygzakowy –(ang. Zigzag, Chevron) – Szewron. Ornament normańsko – romański.
Ościeże – (ang. Jamb, Reveal, Ingoing) – boczna powierzchnia otworu w murze, np.okna.
Palatium – (ang. Great hall, Hall keep) – pałac, rezydencja na średniowiecznym zamku.
Palisada – (ang. Palisade) – obronne ogrodzenie z zaostrzonych pali.
Palladianizm – (ang. Palladianism) – styl w architekturze późnego renesansu i baroku, ściśle wzorujący się na antyku rzymskim.
Parter – (ang. Ground floor) – przyziemna kondygnacja.
Podpora – (ang. Support) – Wspornik. Element budowli na którym spoczywa zakończenie elementu dźwigającego obciążenie.
Portal – (ang. Portal) – artystyczna oprawa głównego wejścia.
Portyk – (ang. Portico) – otwarta przybudówka przed głównym wejściem do budynku, z dachem opartym na kolumnach. Często z trójkątnym szczytem.
Poterna – (ang. Postern) – Potajnik. Furta wypadowa zamku. Tajne przejście.
Rotunda – (ang. Rotunda) – budowla centralna na rzucie koła
Rzygacz, gargulec, plwacz – (ang. Gargoyle) – wysunięte przed lico muru,często ozdobne zakończenie rynny.
Sala kominkowa – (ang. Hall keep) – ogrzewana sala w palatium zamkowym. Najczęściej jedno lub dwunawowa.
Sklepienie – (ang. Vaulting) – przekrycie wnętrza budynku o przekroju krzywoliniowym, wykonane z drewna, kamienia, betonu, szkła, żelaza itd.
Sklepienie kolebkowe – (ang. Barrel vault, tunnel vault) – sklepienie o przekroju półkolistym albo wycinka koła. Może być ostrołukowo załamane.
Sklepienie krzyżowe – (ang. Cap vault) – powstaje gdy dwa sklepienia kolebkowe równej wysokości przecinają się pod kątem prostym.
Sklepienie krzyżowo –żebrowe – (ang. Hip cap vault) – sklepienie wzmocnione żebrami w miejscach szwów sklepiennych.
Sklepienie wachlarzowe – (ang. Fan vault) – sklepienie którego żebra spływają w jeden punkt w formie rozłożonego wachlarza.
Spiralne schody – (ang. Spiral staircase) – schody obiegające dokoła pionowy słup schodowy.
Stołp – (ang. Donjon, Keep) – Stołp, Donżon, Wieża główna zamku, Zamek wieżowy. Wieża mieszkalno – obronna.
Strzelnica, Otwór strzelniczy – (ang. Loop hole) – wąski otwór w murze obronnym pozwalający na prowadzenie ostrzału z broni klasycznej (łuk, kusza) lub palnej
Styl georgiański – (ang. Georgian style) – styl w architekturze brytyjskiej w czasach rządów dynastii hanowerskiej. Lata ok.1714 – 1820.
Styl wiktoriański – (ang. Victorian style) – styl w architekturze brytyjskiej nazwany od imienia królowej Wiktorii. Lata ok.1840 do 1901.
Szczyt – (ang. Gable) – trójkątna ściana ujęta krawędziami dwuspadowego dachu. Także trójkątne, dekoracyjne zwieńczenie elewacji lub jej fragmentu, np. okna, portalu.
Westybul – (ang.Vestibule) – hall wejściowy i przedsionek domu. Także pomieszczenie straży.
Wieża bramna – (ang. Defended gateway, Gate – tower) – wieża broniąca głównego wejścia do zamku.
Wieża flankująca – (ang. Flanking tower) – boczna wieża bramy warownej.
Wieża mieszkalna – (ang. Peel tower, Tower) – wieża mieszkalno – obronna
Wieża reprezentacyjna – (ang. Representative tower) – wieża występująca głównie przy ratuszach i jako wieża bramna mostowa miast średniowiecznych.
Wieża schodowa – (ang. Stair tower) – wieża mieszcząca wewnątrz schody.
Wimperga – (ang. Canopy) – dekoracyjny trójkątny szczyt umieszczany nad gotyckimi oknami i portalami.
Właz – (ang. Oubliette opening) – otwór w stropie lub lochu.
Wspornik, Konsola, Kroksztyn – (ang. Corbel) – wystający z muru element podtrzymujący balkony, rzeźby, belki, żebra sklepienne itd.
Wykusz – (ang. Oriel) – zamknięta dobudówka przy fasadzie albo narożniku budynku, zwykle nadwieszona, może mieć wysokość kilku kondygnacji
Wykusz latrynowy – (ang. Corbelled garderobe, Latrine) – wykusz otwarty od dołu przy zewnętrznej stronie murów.
Wykusz machikułowy – (ang. Corbelled garderobe) – wykusz w zamku średniowiecznym, otwarty od dołu i wysunięty poza na zewnątrz muru obronnego, służący do zrzucania kamieni lub wylewania gorącego oleju, smoły itp. na atakujących zamek.
Zamek –(ang. Castle) – zespół elementów warownych i budynków mieszkalnych powiązanych w zamknięty obwód obronny. Powstały najczęściej w okresie średniowiecza.
– W zależności od położenia zamki dzielimy na wyżynne (na wyżynach, szczytach i grzbietach górskich) i nizinne (często otoczone wodą).
– Z uwagi na przynależność: zamki królewskie, zamki książęce, zamki możnowładcze, zamki rycerskie, zamki urzędników państwowych i kościelnych, zamki patrycjatu miejskiego. Zamki lenne. Zamki rodowe.
– Z uwagi na typ zamki można dzielić na: basztowy, wieżowy, ścianowy, ścianowy z odbojnikami, zatokowy, zamek z domem mieszkalnym (curia maior) i zamki z pałacem.
– Z uwagi na przeznaczenie zamki dzielimy na: kontrolujące pobieranie ceł, zamki przygraniczne, zamki związane z miastami, zamki strzegące szlaków komunikacyjnych, przepraw, przełęczy.
– Kolejny podział może być przyjęty z uwagi na materiał budowlany: Zamki drewniane, ziemno – drewniane, kamienne, ceglane.
Żebro – (ang. Rib) – podłużny element konstrukcyjny spełniający przede wszystkim funkcje nośne, wzmacniające sklepienie. Może jednak być ozdobne.

Słowniczek został oparty na podstawie następujących pozycji: 
– Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa 1997, PWN
– Wilfried Koch, Style w architekturze. Warszawa 2005, Świat Książki
– Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa 1980, Wiedza Powszechna