Edinburgh Castle

Majestatyczny zamek Edinburgh jest najbardziej rozpoznawalną i być może najważniejszą ze wszystkich twierdz Szkocji. Położony jest on na szczycie wulkanicznej skały, która od przeszło trzech tysięcy lat stanowiła schronienie miejscowej ludności. Już od starożytności miejsce to nazywane było Din Eidyn, czyli twierdza Eidyna, by około roku 638 wraz z najazdem Anglów przybrać istniejącą do dziś nazwę Edinburgh. Skała na której wybudowany został zamek w swym najwyższym punkcie mierzy 138 m. n.p.m.. Z trzech stron: północnej, południowej i zachodniej posiada ona bardzo strome i niebezpieczne zbocza. W tej sytuacji główny dostęp do twierdzy prowadził zawsze od strony wschodniej. Obecnie przed zamkiem rozciąga się szeroka esplanada, wybudowana jako plac defiladowy w roku 1753. Każdego sierpnia, poczynając od roku 1950 odbywają się na niej światowej sławy wojskowe parady. Cykl tych przedstawień nosi nazwę Edinburgh Military Tatoo. Do roku 1753 miejsce obecnej Esplanady wykorzystywane było także przy innego rodzaju „spektaklach”, a mianowicie… publicznych egzekucjach, wliczając w to palenie kobiet oskarżonych o uprawianie czarnej magii, heretyków czy zdrajców stanu.

Architektura zamku

Pierwszym z zamkowych budynków jest tzw. Budynek Bramny („The Gatehouse”). Wybudowano go w roku 1888 z przyczyn raczej dekoracyjnych niż obronnych. Zewnętrzna fasada budynku ozdobiona jest flankującymi wejście brązowymi statuami przedstawiającymi (po lewej) króla Roberta Bruce’a (ur.1274 – zm. 1329) autorstwa Thomasa Clappertona (1879 – 1962) i szkockiego bohatera narodowego Williama Wallace’a (ok. 1270 – 1305), tą rzeźbę stworzył Alexander Carrick (1882 – 1966). Obydwa posągi zostały wykonane w roku 1929 z okazji 600-letniej rocznicy śmierci Bruce’a. Wewnątrz kamiennego pasażu prowadzącego do zamku warto zwrócić uwagę na dwa kamienne, XVII-wieczne panele ozdobne. Jedno z nich przedstawia słynne działo Mons Meg w otoczeniu innych zamkowych armat.

Tuż za Budynkiem Bramnym położona jest tzw. Inner Barrier czyli Bariera Wewnętrzna. Wybudowana została ona w XVII wieku. Obecnie jest ona zredukowana do pary kamiennych przejść oraz solidnego, pochyłego muru obronnego. Oryginalnie miejsce to było dodatkowo bronione m.in. przez suchą fosę z przerzuconym nad nią zwodzonym mostem oraz platformę ogniową, w której obecnie mieści się sklep z pamiątkami. Ta ostatnia około roku 1850 została mocno przebudowana i przykryta dachem. Od tego momentu zaczęła też pełnić rolę stróżówki i więzienia. Z tego okresu pochodzi także zachowana do dzisiaj nazwa budynku „The Old Guardhouse” czyli Stara Stróżówka. W obrębie sklepiku z biletami podczas prac archeologicznych przeprowadzonych w roku 1989 natrafiono na 15 ludzkich szkieletów. Pochodziły one z czasów powstania jakobickiego z roku 1689. To osobliwe miejsce pochówku tłumaczy zapewne fakt, że zamek znajdował się wówczas pod oblężeniem i droga na miejski cmentarz była oczywiście zamknięta.

Kolejny ciąg budynków zwany „Portcullis Gate” wybudowany został jako główne wejście do zamku już po zakończeniu tzw. „Długiego Oblężenia” w roku 1573. Oryginalnie budynek ten posiadał aż cztery bariery obronne: żelazną bronę (stąd też nazwa całego budynku. „Portcullis” po angielsku oznacza „Bronę”) oraz trzy pary solidnych drewnianych drzwi. Do chwili obecnej można zauważyć żelazne zawiasy na których oparte były wspomniane drzwi. Od wewnętrznej strony budynku warto także zwrócić uwagę na jego dekoracyjne elementy. Widoczne są tutaj m.in. insygnia herbowe Jamesa Douglasa, 4-ego hrabiego Morton (ok. 1525 – 1581). W tym czasie wejście to znajdowało się pod jego osobistą kontrolą. Tarcza przedstawiająca wyprostowanego, czerwonego lwa jest królewskim godłem Szkocji od czasów króla Williama I Lwa (ok. 1143 – 1214). Tarcza ta została umieszczona tutaj w roku 1887, kiedy do budynku zostało dodane kolejne, dekoracyjna piętro zwane Wieżą Argyle. Panel położony po prawej stronie, wysoko na murze odnosi się do osoby Williama Kircaldy of Grange (ok. 1520 – 1573), który dowodził bohaterską obroną zamku podczas tzw. „Długiego oblężenia”. Wspomniana wyżej Wieża Argyle, dodana w roku 1887 została zaprojektowana przez edynburskiego architekta Hippolyte Blanc’a (1844 – 1917). Całość tej budowy sfinansował natomiast miejscowy wydawca William Nelson (1817 -1887), który miał nadzieję, że stanie się ona miejscem przechowywania szkockich regaliów. Jego życzenie nigdy jednak nie zostało zrealizowane. Wieża ta, została nazwana na cześć Archibalda Campbella, 9-ego hrabiego Argyll (ok. 1629 – 1685), który miał być przetrzymywany powyżej Portcullis Gate przed swoją egzekucją dnia 30 czerwca 1685 roku. Campbell został oskarżony na przewodzenie rebelii przeciwko królowi Jamesowi II & VII (1633 – 1702). Zgodnie z zachowanymi relacjami zjadł on z apetytem obiad oraz spokojnie przespał całą noc przed swoją egzekucją. Niezmąconym spokojem Archibald miał także się wykazać na szafocie, stojąc przed „the Maiden”, prymitywną szkocką gilotyną, tą samą pod którą w roku 1661 zginął jego ojciec Archibald Campbell, 1-szy markiz Argyll (1607 – 1661).

Położone na lewo od Portcullis Gate schody noszą nazwę Długich. Faktycznie, liczba poszczególnych stopni wynosi 70. W czasach średniowiecza prowadziła tędy główna droga na szczyt skały. Niegdyś schody te biegły przez zniszczoną podczas Długiego Oblężenia tzw. Constable’s Tower (Wieżę Konstabla). Zakrzywiony mur ciągnący się po prawej stronie schodów stanowi być może część tej budowli. Panel zawieszony wysoko na ścianie upamiętnia natomiast udany atak na zamek przeprowadzony przez sir Thomasa Randolpha, 1-ego hrabiego Moray (1282 – 1332) w roku 1314 (13 marca) podczas I-szej Wojny o Szkocką Niepodległość (1296 – 1328). Podana na panelu data 1313 jest zatem błędna.

Omijając Długie Schody i podążając drogą wybudowaną do transportu dział dla króla Jamesa III (1451 – 1488) w roku 1464, docieramy do tzw. Argyle Battery (Baterii Argyle). To sześciodziałowe stanowisko ogniowe zostało wybudowane w latach 30-tych XVIII wieku i zostało nazwane na cześć Johna Campbella, 2-ego księcia Argylle (1678 – 1743), dowódcy wojsk królewskich w bitwie przeciwko jakobitom pod Sheriffmuir dnia 13 listopada 1715 roku. Bitwa ta nierozstrzygnięta militarnie stanowiła jednak taktyczne zwycięstwo Campbella i całego rządu. Bateria została wybudowana na rozkaz generała George Wade’a (1673 – 1748), znanego bardziej z budowy dróg w szkockich górach. Jej projektem zajął się kapitan John Romer (1680 – 1754), architekt wojskowy. Budową kierował natomiast słynny architekt szkocki William Adam (1689 – 1748), znany z projektowania wielkich pałaców szkockich. Widoczne działa nie należą do oryginalnego wyposażenia zamku, a są jedynie na wypożyczeniu z Królewskiej Zbrojowni. Wykonane zostały one w czasach wojen napoleońskich (1803 – 1815) w roku 1810. Na szczycie każdej z armat widnieje szyfr „GR3” oznaczający króla George’a III (1738 – 1820).

The Cartshed (Wozownia).
Budynki Wozowni położone są poniżej Baterii Argyle i wybudowane zostały w roku 1746 po bitwie pod Culloden (16 kwietnia 1746), kończącej faktycznie II powstanie jakobickie (1745 – 1746). W tym czasie zamek był obsadzony wojskiem i w budynkach, oryginalnie otwartych od frontu przechowywanych było 50 wozów służących do transportu zaopatrzenia z miasta na zamek. Obecnie w tych budynkach mieści się kawiarnia „Redcoat Cafe”.

The One O’Clock Gun 
Usytuowane jest na Mills Mount Battery na prawo od Wozowni. Prawie każdego dnia roku z wyjątkiem jedynie niedziel, Wielkiego Piątku i Bożego Narodzenia, równo o godzinie 13 z działa oddawana jest pojedyncza salwa. Pomysł tego popularnego wśród mieszkańców i turystów zwyczaju przypisywany jest edynburskiemu biznesmenowi John’owi Hewitt, który podobny zwyczaj zaobserwował w Paryżu w roku 1846. Niedługo później armatni wystrzał zsynchronizowano z wywieszaniem białej kuli na szczycie Monumentu Nelsona wybudowanego na szczycie Calton Hill. Wciągana na masz biała kula miała być, z kolei, wizualnym sygnałem dla statków cumujących na zatoce Forth. Pierwsza salwa z zamkowych murów miała miejsce w czerwcu 1861 roku z 18-to funtowego działa. To odprzodowo ładowane działo potrzebowało, aż czterech osób do jego obsługi. W roku 1913 zostało ono zastąpione 32 funtowym działem „odtylcowym”. Następnie w maju 1952 roku zastąpiła je 25-cio funtowa haubicoarmata. Obecnie od 30 listopada 2001 roku na służbie jest 105 mm. Haubica L118. Od roku 2006 stanowisko ogniomistrza One O’Clock Gun pełni sierżant Jamie Shannon, o pseudonimie „Shannon the Cannon”. Shannon jest 27 kolejnym żołnierzem pełniącym tę zaszczytną funkcję. Najdłużej stanowisko to piastował, od roku 1979 do 2005 sierżant Thomas MacKay. Jedyna przerwa w oddawaniu zamkowych salw miała miejsce podczas obydwu wojen światowych.

The Low Defences
Poniżej Argyle Battery położone są tzw. Low Defences. Dostęp do tej przeznaczonej jedynie na dwa działa platformy ogniowej możliwy jest jedynie przez schody poprowadzone z poziomu Mills Mount Battery.

The National War Museum (Narodowe Muzeum Wojny).
W roku 1748 z tyłu Domu Komendanta wybudowano magazyn prochu zdolny pomieścić ponad tysiąc baryłek tej wybuchowej substancji. Wkrótce później dobudowano do niego także dwa artyleryjskie magazyny, dwupiętrowe warsztaty do naprawy dział i magazyn broni krótkiej. Wspomniane wyżej magazyny prochowe zostały zniszczone w roku 1897. Magazyny artyleryjskie zachowały się jednak i zostały następnie wykorzystywane jako wojskowy szpital. Niedługo później w ich pobliżu wybudowano dodatkowo kostnicę. Budynki te przetrwały do dnia dzisiejszego i obecnie służą jako budynki gospodarcze. Otworzone zostało ono w roku 1933 jako Szkockie Morskie i Wojskowe Muzeum. W pierwszym okresie Muzeum to ulokowane było w Budynku Królowej Anny. Obecnie wystawiona jest w nim wspaniała kolekcja dotycząca szkockiej sztuki wojennej od czasów utworzenia pierwszej zawodowej armii w XVII wieku, aż do czasów współczesnych. Oferuje także dostęp do obszernej biblioteki poświęconej sprawom militarnym. Muzeum organizuje także specjalne tematyczne wystawy.

The Governor’s House – Dom Komendanta.
Ten piękny gregoriański budynek położony pomiędzy Wozownią, a Nowymi Barakami został wybudowany w roku 1742 dla zamkowego komendanta. W budynku tym zakwaterowani byli także wysocy rangą oficerowie, wliczając w to zamkowego ogniomistrza czy kwatermistrza. Funkcja Komendanta/Gubernatora zamku został zniesiona w roku 1860. Niedługo później budynek ten został przejęty przez pielęgniarki z zamkowego szpitala. Obecnie służy on jako oficerska kantyna i rezydencja Komendanta od momentu przywrócenia tej funkcji w roku 1953. Funkcja ta jest już jednak jedynie czysto reprezentacyjna. Dom Komendanta jest zamknięty dla zwiedzających.

New Barracks – Nowe Koszary
Położone są one z tyły Domu Komendanta. Ten imponujący budynek został wybudowany w trakcie wojen napoleońskich. Pracę nad nim rozpoczęły się w roku 1796, a zostały ukończone w roku 1799. Nowe Koszary były przystosowane do zakwaterowania aż 600-osobowego batalionu piechoty. Budowla ta nie miała jednak zbyt wielu zwolenników wśród współczesnych obywateli Szkocji. Między innymi słynny pisarz sir Walter Scott (1771 – 1832) określił go jako „wulgarny młyn bawełniany”. Budynek posiadają siedem pięter. Przez wiele lat także zmieniało się jego przeznaczenie. Obecnie tylko jego niewielka część, czyli The Royal Scots Dragoon Guards Museum (Muzeum Królewskich Dragonów Szkockiej Gwardii) jest udostępniana zwiedzającym. Reszta pomieszczeń wciąż wykorzystywana jest przez stacjonujące w zamku wojsko.

The Royal Scots Dragoon Guards Museum
Oddział Królewskich Dragonów Szkockiej Gwardii został utworzony w roku 1971 z połączenia dwóch słynnych regimentów kawaleryjskich: 3-ego Regimentu Karabinierów i Royal Scots Greys. Początki tego regimentu sięgają roku 1678 kiedy to został utworzony przez króla Charlesa II (1630 – 1685) do walki ze zwolennikami Narodowego Konwentu. Dwa regimenty konne utworzone w roku 1685, zostały następnie przemianowane na 3-ci Regiment Karabinierów. Muzeum prezentuje historię regimentu od czasów europejskich wojen w XVIII i XIX wieku, aż do konfliktów z ostatnich dekad. Wśród odznaczeń można podziwiać m.in. medale zdobyte przez członków tego oddziału podczas I wojny w zatoce perskiej z lat 1990 – 1991 i wojny w Iraku z roku 2003. Szczególną uwagę zwraca orzeł i sztandar 45-ego Liniowego Regimentu Francuskiej Piechoty zdobyty pod Waterloo 18-ego czerwca 1815 roku. Trofeum to wystawione jest wraz z szablą jego zdobywcy sierżanta Charlesa Ewarta (1769 – 1846). Obraz przedstawiający to wydarzenie wystawiony jest obecnie w Wielkim Hallu. Ewart został mianowany następnie chorążym. Zmarł w roku 1846. W roku 1938 jego ciało, przeniesione z grobu w Salford, zostało pochowane z honorami na północno – zachodnim rogu Esplanady.

The Royal Scots Museum
The Royal Scots (Królewski Regiment) jest najstarszym regimentem piechoty w brytyjskiej armii. Został on utworzony w roku 1633 z rozkazu króla Charlesa I (1600 – 1649). Zadanie zorganizowania tej jednostki zostało powierzone sir John’owi Hepburn (ok.1598 – 1636), pułkownikowi szkockiego regimentu w szwedzkiej armii króla Gustawa Adolfa (1594 – 1632). Przeznaczeniem regimentu była natomiast służba królowi Francji – Ludwikowi XIII (1601 – 1643). Kiedy po okresie Protektoratu Cromwellów została otworzona droga do tronu dla Charlesa II (1630 – 1685) The Royal Scots wrócili do kraju by służyć nowemu władcy. Regiment często jest także potocznie nazywany „Strażą Poncjusza Piłata” z uwagi na swoją długą historię. Ekspozycje w muzeum przedstawiają historię regimentu od momentu zdobycia pierwszego odznaczenia w bitwie o Tangier w roku 1680 oraz kolejnych 148 bitwach na polach bitewnych całego świata, wliczając w to wczesne kampanie Johna Churchilla, 1-ego księcia Marlborough (1650 – 1722), walki pod dowództwem Arthura Wellesleya, 1-ego księcia Wellington (1769 – 1852) w wojnach napoleońskich na półwyspie Iberyjskim oraz w bitwie pod Waterloo (18 czerwca 1815), kampanie w Indiach, na Krymie, Południowej Afryce czy obydwu wojnach światowych. Podczas I Wojny Światowej (1914 – 1918) regiment rozrósł się do 35 batalionów. 11 tysięcy jego członków zginęło podczas tej wojny, podczas gdy 40 tysięcy zostało rannych. W zasługi na polu walki regiment został wówczas, aż sześciokrotnie odznaczony Krzyżem Wiktorii.

Foog’s Gate
Brama ta została wybudowana w XVII wieku podczas gruntownej przebudowy zamku zarządzonej przez króla Charlesa II. Pochodzenie jej nazwy nie jest jednak znane. We wcześniejszych latach brama ta nazywana była „Foggy Gate” (mglistą bramą), co miało nawiązywać do „zimnej morskiej mgły” okazjonalnie otaczającej zamkową skałę. Po obydwu stronach wejścia, w grubości muru można zauważyć otwory strzelnicze przeznaczone zarówno pod użycie armat jak i muszkietów.

St Margaret’s Chapel (Kaplica św. Małgorzaty)
Ta niewielka budowla jest najstarszą nie tylko w zamku ale i w całym Edynburgu. Została ona wybudowana około roku 1130 przez króla Davida I (1085 – 1153) jako prywatna kaplica królewska. Poświęcona jest zmarłej w zamku w roku 1093 matce Davida – królowej Margaret (ok.1045 – 1093). Margaret która była główną inicjatorką wprowadzenia chrześcijaństwa w Szkocji zmarła z żalu, parę dni po śmierci swojego męża króla Malcoma III Canmore (1031 – 1093). Malcolm zginął w zasadzce w Alnwick podczas swojej kampanii przeciw Angikom. Królowa Margaret została kanonizowana w roku 1250 przez papieża Innocentego IV (1180/1190 – 1254). Nie jest wykluczone, że kaplica św. Małgorzaty była częścią większej rezydencji królewskiej, posiadającej hall i komnaty prywatne, tak jak to miało miejsce w przypadku normańskich stołpów budowanych w tym czasie w Anglii. Frontowa ściana kaplicy różni się znacząco od pozostałych trzech. Wybudowana została z gruzu, podczas gdy kolejne wykonane są z ciętych, równobocznych kamieni. Wnętrze kaplicy, (o wymiarach 8.5 na ok. 3 metrów (przy wschodnim krańcu kaplica się rozszerza do 3.2 metrów)), w odróżnieniu od ścian zewnętrznych jest bogato zdobione. Piękny, rzeźbiony łuk dzieli pomieszczenie na dwie części. Absydowe prezbiterium, o długości 4.8 metrów, mieszczące ołtarz oraz prostokątną nawę przeznaczone było do użytku królewskiej rodziny. Kaplica została przebudowana na magazyn prochowy w XVI wieku. Z tego okresu pochodzi też solidne, odporne na eksplozję, sklepienie budynku. Oryginalne przeznaczenie kaplicy zostało odkryte w roku 1845 za sprawę edynburskiego antykwariusza Daniela Wilsona (1816 – 1892), który kierował też pracami restauracyjnymi. Witraże okienne w kaplicy przedstawiają postacie św.Andrzeja i św. Niniana (w prezbiterium) oraz św. Kolumbę, św. Małgorzatę oraz Williama Wallace’a (1272 – 1305). Zostały one wykonane w roku 1922 przez witrażystę Douglasa Strachana (1875 – 1950). Dziełem Strachana są także okna w Scottish National War Memorial. Kaplica św. Małgorzaty jest wciąż używana podczas chrztów i ślubów. Jej wyposażenie jest pod opieką kobiet należących do gildii św. Małgorzaty.

Mons Meg
Działo to zostało sprezentowane królowi Jamesowi II (1430 – 1460) przez Philipa III, księcia Burgundy (1396 – 1467), wuja jego żony Mary de Guelders (ok.1434 – 1463). To sześciotonowe działo nazywane jest często „Mons” na cześć belgijskiego miasta, w którym zostało wykonane. W chwili jego powstania stanowiło ono szczytowe osiągnięcie sztuki artyleryjskiej, potrafiąc strzelać pociskami o masie 150 kilogramów. Wkrótce później Mons Meg została wykorzystana podczas ataku na zamek Roxburgh w roku 1460. Podczas tego oblężenia dnia 3 sierpnia, w wyniku nieszczęśliwego wypadku, wybuchu innej armaty zwanej najprawdopodobniej „Lwem” życie stracił król James II. W roku 1497 armata została ponownie użyta, tym razem przez króla Jamesa IV (1473 – 1513) przy oblężeniu zamku Norham w Northumbrii w Anglii. Jeszcze wcześniej działo użyte było także w ataku na zamek Dunbarton, siedzibę zbuntowanego Johna Stewart, 1-ego hrabiego Lennox (przed 1430 – 1495). Mons Meg, z uwagi na swoją wagę była jednak mocno nieporęczna. W związku z tym, jej dzienna droga wynosiła jedynie 5 kilometrów, przy czym do jej transportu zatrudnionych było aż 100 osób. Działo zostało wycofane z czynnej służby około roku 1550. Wielokrotnie była jednak używana podczas różnorakich uroczystości, jak choćby dla uczczenia ślubu Marii Stuart (1542 – 1587) z księciem Francisem, przyszłym królem Francji (1544 – 1560) w roku 1558. Kula armatnia wystrzelona podczas tej salwy została następnie znaleziona w Wardie Muir, gdzie obecnie znajduje się Królewski Ogród Botaniczny, czyli 3.2 kilometrów od zamku. Po raz ostatni Mons Meg został użyta dnia 14 października 1681 roku, dla uczczenia 48-ych urodzin księcia Albany, przyszłego króla Jamesa II & VII (1633 – 1701). Podczas wystrzału podłoże działa złamało się i wkrótce później Mons Meg została porzucona w pobliżu Wozowni. Pozostała w tym miejscu, aż do roku 1754 kiedy to na mocy aktu o rozbrojeniu Szkocji (Disarming Act) po powstaniu jakobickim, została przewieziona do londyńskiej Tower. Szczęśliwie nie została jednak wówczas przetopiona. 70 lat później, głównie za sprawą sir Waltera Scotta (1771 – 1832) działo zostało przewiezione z powrotem na zamek edynburski. Dnia 9 marca 1829 roku w towarzystwie wojskowej eskorty Mons Meg została przewieziona z portu Leith, aż do jej obecnego miejsca postoju, tuż obok kaplicy św. Małgorzaty.

The Dog Cemetery (Psi cmentarz)
Ten niezwykły cmentarz został założony w latach 40-tych XIX wieku. Od tego momentu grzebane były tutaj czworonożne maskotki regimentu oraz psy należące do oficerów. Wśród wielu innych leżą tutaj m.in.. Jess, pies – maskotka słynnego pułku Black Watch czy Dobbler, który wraz z Argyll and Sutherland Regiment dotarł do tak egzotycznych miejsc jak Chiny, Sri Lanka czy Południowa Afryka.

Forewall Battery
Ta platforma ogniowa została wybudowana w latach 40-tych XVI wieku w oparciu o średniowieczne linie obronne. Została następnie zrekonstruowana po tzw. Długim Oblężeniu z 1571 – 1573 roku. Obecnie bateria ta uzbrojona jest w potężne, żelazne działa wykonane w trakcie wojen napoleońskich. Kosz paleniskowy stojący na szczycie muru osłonowego służył jako sygnał alarmowy w przypadku ewentualnego zagrożenia.

The Fore Well (Przednia Studnia)
Była główną studnią zamku od początków XIV wieku. Chociaż jej głębokość sięga, aż 34 metrów poziom wody w niej utrzymuje się jedynie na 3 metrach. Daje to pojemność 11 tysięcy litrów wody, co w zupełności wystarczało dla całego garnizonu podczas oblężenia zamku. Studnia ta została wyłączona z użytku w XIX wieku, kiedy do zamku została doprowadzona kanalizacja z miasta.

Half Moon Battery (Bateria Półksiężycowa)
Ta tworząca zewnętrzną granicę właściwych fortyfikacji bateria została wybudowana po tzw. Długim Oblężeniu, wokół ruin Wieży Davida. W swym założeniu miała stanowić ona główny punkt obrony w przypadku ataku od strony wschodniej. Swój wygląd obecny przyjęła jednak już po oblężeniu z roku 1689. Aż do roku 1716 Half Moon Battery była uzbrojona w słynne „siedem sióstr”, brązowe działa zainstalowane w zamku około roku 1500 dla króla Jamesa IV (1473 – 1513). Była ona także pierwszym miejsce stacjonowania „One O’Clock Gun”.

David’s Tower (Wieża Davida)
Poniżej platformy strzelniczej Half Moon Battery znajdują się pozostałości tzw. Wieży Davida. Nazwana tak na cześć króla Davida II (1324 – 1371) olbrzymia wieża zbudowana była na planie litery „L” i oryginalnie mierzyła około 18 metrów wysokości. Jej główny blok zbudowany był na planie prostokąta o wymiarach 15.4 na 11.6 metrów. Boczne skrzydło mierzyło natomiast 6.3 na 5.6 metrów. Wieża Davida wyposażona była także w liczne otwory strzelnicze przypominające kształt „rybiego ogonu”. Jej budowa zajęła 9 lat, nie została jednak ukończona do momentu śmierci króla Davida, co miało miejsce w zamku dnia 22 lutego 1371 roku. Do chwili obecnej tylko parterowa część Half Moon Battery należy do oryginalnej wieży. Została ona zburzona podczas oblężenia z lat 1571 – 1573. Wilgotne piwnice znajdujące się w obrębie Wieży Davida nie stanowią jednak jej oryginalnej części. Wybudowane zostały już po roku 1573 jako tymczasowe baraki wojskowe na ewentualność kolejnego oblężenia. Jedna piwnica przeznaczona była dla 40 żołnierzy. Ich wyjątkowo grube sklepienia mogły wytrzymać nawet bezpośrednie uderzenie pocisku moździerzowego. Nie były jednak zabezpieczone od zarazy skoro właśnie od niej zmarła tutaj większość z 70 osób, które zginęły podczas oblężenia z roku 1689. Bezpośrednią przyczyną tych zgonów była najprawdopodobniej zatruta woda. Wśród „ofiar” tego oblężenia współczesne raporty wymieniają także… krowę należącą do porucznika – komendanta padłą od muszkietowej kuli. Położony na pierwszym piętrze dawnej Wieży Davida – hall był też zapewne miejscem jednego z najbardziej drastycznych epizodów w dziejach zamku, tzw. „czarnego obiadu” z roku 1440. Król James II (1430 – 1460) miał zaledwie 7 lat, gdy zastąpił na tronie Szkocji swojego zamordowanego ojca James’a I (1406 – 1437). Z uwagi na młody wiek Jamesa II władzę w kraju sprawował sir William Crichton, 1-szy Lord Crichton, Kanclerz Szkocji i Gubernator zamku Edinburgh (zm. 1454). Crichton nie wahał się jednak do wykorzystywania tych stanowisk do prywatnych celów. Głównymi przeciwnikami Crichtona na szkockiej scenie politycznej był możny ród tzw. „Czarnych Douglasów”. Podążając za swoim planem zniszczenia tego rodu Crichton zaprosił na ucztę na zamku Williama Douglasa, 6-ego hrabiego Douglas (ok. 1424 – 1440) i jego młodszego brata Davida (po 1424 – 1440). Głównym gościem na tej uczcie miał być król James II. Podczas posiłku na rozkaz Crichtona do sali wniesiono głowę czarnego byka, co miało być symbolem rychłej śmierci. Obydwaj młodzi Douglas’owie zostali wówczas, pomimo protestów młodego króla, pojmani, pośpiesznie osądzeni w sąsiedniej komnacie i jako „winni” zdrady stanu natychmiast ścięci na zamkowym dziedzińcu. W podziemiach Wieży Davida podczas II Wojny Światowej (1939 – 1945) ukrywano także szkockie królewskie insygnia na wypadek udanej inwazji niemieckiej. Korona ukryta w ścisłej tajemnicy pozostała tam, aż przez 4 lata.

Crown Square (Plac Koronny)
W pobliżu wejścia do Wieży Davida położona jest wąskie przejście prowadzące do serca edynburskiego zamku. Plac Koronny został wybudowany w końcu XV wieku jako główny dziedziniec zamkowy. Jego obecna nazwa przyjęła się za sprawą sir Waltera Scotta (1771 – 1832), który w roku 1818 odkrył szkockie insygnia koronacyjne w pobliskim Królewskim Pałacu. Wcześniej plac ten nosił nazwy Palace Yard oraz następnie Grand Parade. Wokół tego dziedzińca położone są najważniejsze budowle zamku: Pałac Królewski – główna rezydencja monarchy, Wielki Hall – gdzie odbywały się główne ceremonie, Royal Gunhouse (Królewski Arsenał) – gdzie stacjonowała Mons Meg w otoczeniu innych dział oraz Kościół St.Mary’s (Kościół św. Marii). Na początku XVIII wieku Royal Gunhouse został zastąpiony The Queen Anne Building (Budynkiem królowej Anny). Na miejscu Kościoła św. Marii znajduje się obecnie Scottish National War Memorial – dostojny monument wybudowany ku czci Szkotów poległych podczas I-ej Wojny Światowej (1914 – 1918). Pomimo tych zmian Plac Koronny zachował wiele ze swojej oryginalnej, dystyngowanej i prywatnej atmosfery. Zamek nigdy jednak nie był ulubioną siedzibą szkockich monarchów. Żona króla Alexandra III (1241 – 1286) – Margaret of England (1240 – 1275) określiła go „smutnym i samotnym miejscem”, pozbawionym ogrodów i z powodu bliskości morza oraz pojawiającej się z tego powodu morskiej mgły także „niezdrowym”. Z drugiej strony doskonałe położenie strategiczne powodowało, że zamek stawał się główną siedzibą królewską w niespokojnych czasach. Kamienna tablica w rogu dziedzińca, pomiędzy Królewskim Pałacem a Wielkim Hallem upamiętnia śmierć w zamku Mary de Guise (1515 – 1560), wdowy po królu Jamesie V (1512 – ‘1542) i matki Marii Stuart (1542 – 1587) dnia 11 czerwca 1560 roku. W tym czasie Szkocja była rozdarta religijną wojną pomiędzy katolikami a protestantami. Z tego powodu ciało Mary de Guise było przetrzymywane w zamku przez 3 miesiące zanim pozwolono zabrać je do Francji. Ostaecznie Mary de Guise spoczęła w Reims.

Pałac Królewski (The Royal Palace)
Pałac był prywatną rezydencją monarchy w zamku. Jego początki są związane z rozbudową Wieży Davida w latach 50-tych XV wieku. Niedługo później budynek został kolejny raz rozbudowany stając się właściwą rezydencją króla. Ostatnim monarchą, który w nim nocował był król Charles I (1600 – 1649). Wydarzenie to miało miejsce 19 czerwca 1637 roku, czyli w przededniu jego szkockiej koronacji. Do dnia dzisiejszego niewiele się zachowało z budynku będącego poprzednikiem Królewskiego Pałacu. Budynek ten, zbudowany na przełomie lat 1434 – 1435 dla króla Jamesa I (1406 – 1437), ówcześnie nazywany był Wielką Komnatą Króla (King’s Great Chamber). Obecnie jedyną pozostałością po tej budowli są spiżarnie w Królewskim Pałacu. Większość zachowanych fragmentów Pałacu pochodzi natomiast z II połowy XV wieku. Do oryginalnego wyposażenia Pałacu można zaliczyć dwa piękne kominki znajdujące się na jego parterze oraz pozostałości trzech wykuszowych okien na wschodniej stronie elewacji, skierowanej w stronę starego miasta. Okna te zostały poważnie zniszczone podczas bombardowania zamku, które zakończyło Długie Oblężenie. Najważniejszym wydarzeniem w historii Pałacu były narodziny tutaj, dnia 19 czerwca 1566 roku syna królowej Marii (1542 – 1587) – Jamesa (1566 – 1625), przyszłego króla Szkocji i Anglii. Królowa mieszkająca wcześniej w bardziej komfortowym pałacu Holyrood ze względów bezpieczeństwa w kwietniu 1566 roku przeprowadziła się do zamku. Zaraz po narodzinach Jamesa, co miało miejsce pomiędzy godziną 10 a 11 rano, został on zawinięty w najlepsze szaty i zaprezentowany najwyższym dostojnikom państwowym, wliczając w to oczywiście także jego ojca – Henry’ego Stuart, Lorda Darnleya (1545 – 1567), pomimo że faktycznie w tym czasie Maria i Henry pozostawali już w separacji. Do dnia dzisiejszego nie zachowało się żadne oryginalne wyposażenie z komnaty królowej Marii. Jedynie tablica zwieszona nad łukowatymi drzwiami prowadzącymi z Placu Koronnego do „pokoju Marii” zawiera datę 1566 i zaszyfrowane inicjały „MAH”, odnoszące się do rodziców Jamesa – Marii i Henry’ego (Mary and Henry). W roku 1617 James VI świętując swój Złoty Jubileusz wstąpienia na tron szkocki odwiedził przy okazji miejsce swojego narodzenia. Z okazji tej wizyty Pałac został gruntownie przebudowany. Z tego okresu pochodzi też większość elementów wystroju zachowanych do czasów współczesnych. Wymienić tu można wykonane w latach 1615 – 1616 blanki przystosowane pod użycie armat, kwadratowe bartyzany zakończone spiczastymi daszkami, okna ozdobione królewskimi emblematami koronnymi (szkockim ostem, angielską różą i francuską lilią (fleur-de-lis), irlandzką harfą oraz monogramem „IR6” (Iacobus Rex 6 – król James VI). Dwa wielkie panele na wschodniej elewacji Pałacu przedstawiające królewskie insygnia szkockie i królewski herb zostały zniszczone podczas okupacji zamku przez wojska Oliviera Cromwella (1599 – 1658) w latach 50-tych XVII wieku. Także wnętrze Pałacu zostało przebudowane. Dodano kilka nowych pokoi, m.in. Laich (Dolny) Hall, prywatne apartamenty dla królewskiej pary (osobne), a także pokoje dla najważniejszych dostojników państwowych. Sufit w komnacie będącej miejscem narodzin króla został specjalnie na tą wizytę udekorowany. Na pierwszym piętrze Pałacu został też wybudowany skarbiec, mieszczący obecnie królewskie regalia.

Honors of Scotland (Szkockie Insygnia Koronacyjne)
Na szkockie insygnia koronacyjne składają się korona, berło i miecz koronacyjny. Te najstarsze klejnoty koronne na Wyspach Brytyjskich zostały wykonane w Szkocji i we Włoszech w latach panowania króla Jamesa IV i króla Jamesa V. Po raz pierwszy zostały jednak użyte podczas koronacji królowej Marii w roku 1543 (9 września na zamku w Stirling). Klejnoty posiadają niezwykła historię. Od roku 1651 do 1660 zostały one ukrywane przed Olivierem Cromwellem, wpierw na zamku Dunnottar, a następnie w pobliskim mu kościele w Kinneff. Po szkocko – angielskiej unii z roku 1707 klejnoty zostały zamknięte w tzw. Pokoju Koronnym. W roku 1818 sir Walter Scott (1771 – 1832) za królewskim pozwoleniem otworzył zamknięty od ponad stu lat pokój i odnalazł wspomniane insygnia ukryte w dębowej skrzyni. Niedługo później zostały one też wystawione na publiczny pokaz. Miecz (Sword of State) wraz z pochwą i pasem został wykonany przez włoskiego miecznika Domenico da Sutri i podarowany królowi James’owi IV (1473 – 1513) przez papieża Juliusa II (1443 – 1513) w roku 1507. Zadrapania na ostrzu miecza powstały najprawdopodobniej w trakcie przemycania go z zamku Dunnottar do Kinneff w roku 1652. Korona została wykonana dla króla Jamesa V (1512 – 1542) w roku 1540 przez John’a Mosmana, edynburskiego złotnika. Mosman wpierw przetopił starszą koronę, dodał więcej szkockiego złota oraz w końcu diadem wysadzany szlachetnymi kamieniami. W koronie umieszczony został także sygnet noszony przez króla Roberta Bruce (1274 – 1329). James V po raz pierwszy użył tę koronę podczas ceremonii koronacji jego żony – Marii de Guise (1515 – 1560) w opactwie Holyrood w roku 1540. Berło zostało podarowane królowi Jamesowi IV, najprawdopodobniej w roku 1494 przez papieża Alexandra VI (1431 – 1503). W roku 1536 na polecenie króla Jamesa V edynburski srebrnik Andrew Leys przedłużył nieco owe berło. Górna jego część ozdobiona szkockimi ostami stanowi właśnie dzieło Leys’a. Wraz z tymi insygniami w skrzyni ukryta była także pozłacana srebrna różdżka. Faktycznie nie wiadomo dlaczego ten przedmiot znalazł się tam z najważniejszymi klejnotami państwowymi. Mimo to różdżka także jest wystawiona w skarbcu wraz z rubinowym pierścieniem przekazanym w spadku królowi Jerzemu III (1738 – 1820) przez kardynała Henry’ego Stuarta, księcia York (1725 – 1807), brata tzw. „Młodszego Pretendenta” – Charlesa Edwarda Stuarta (1720 – 1788). Drugim podarunkiem kardynała dla Jerzego III była, także wystawiona w skarbcu kollana Orderu Podwiązki. Najnowszym „nabytkiem” skarbca jest przewieziony tutaj z opactwa westminsterskiego w dniu 30 listopada 1996 roku, czyli w dniu św.Andrzeja – tzw. Kamień Przeznaczenia (Stone of Destiny). Przez stulecia kamień ten służył jako swoisty tron podczas koronacji kolejnych władców Szkocji. W roku 1296 kamień został zrabowany i przewieziony do Anglii przez króla Edwarda I (1239 – 1307). Niedługo później został on też dodany do angielskiego tronu koronacyjnego. Tron ten wystawiony we wspomnianym wyżej opactwie westminsterskim służył przy koronacjach wszystkich monarchów angielskich z wyjątkiem jedynie Edwarda VIII (1894 – 1972), który nigdy nie dostąpił tego zaszczytu. Ciekawostką związaną z kamieniem jest wydarzenie z dnia Bożego Narodzenia roku 1950, kiedy to grupa szkockich studentów wykradła go z Westminsteru i przewiozła do Szkocji do opactwa Arbroath. Niedługo później kamień został jednak odzyskany i przewieziony z powrotem do Londynu.

Wielki Hall (the Great Hall)
Budynek, o wymiarach 29 na 12.5 metrów, został ukończony w roku 1511 z przeznaczeniem na ważne uroczystości odbywające się w zamku. Niestety James IV niezbyt długo mógł cieszyć się tą piękną budowlą. Dwa lata później król poległ na polach Flodden (9 września 1513 roku). Jego następcy także przekładali położony na końcu Royal Mile pałac Holyrood od wietrznego, ponurego zamku na szczycie skały. W roku 1650, kiedy zamek został zdobyty przez wojska Cromwella Wielki Hall został przebudowany na żołnierskie koszary. W tym stanie pozostał też na następnych 230 lat. Kiedy ostatecznie wojsko opuściło ten budynek w roku 1886 rozpoczęły się prace nad przywróceniem mu jego dawnej świetności. Pracami, począwszy od restauracji pięknego kominka, odbudowy gotyckiej, drewnianej ścianki wejściowej oraz położeniem nowych paneli i podłogi, zamontowaniem witraży i oświetleniem kierował edynburski architekt Hypolite Blanc (1844 – 1917). Jedynym wyjątkiem jest oryginalna więźba dachowa, jedna z najlepiej zachowanych w całej Wielkiej Brytanii. Kamienne wsporniki podtrzymujące całą konstrukcję posiadają piękne renesansowe zdobienia, najstarsze z zachowanych w całym kraju. Wśród nich można dostrzec m.in. inicjały króla Jamesa IV, maskę tzw. zielonego człowieka – w mitologii celtyckiej symbolizującego odrodzenie, Fleur-de-lis nawiązujący do sojuszu z Francją, oset będący herbem Szkocji czy róże mające symbolizować powiązanie z Anglią za sprawą ślubu Jamesa IV z Margaret Tudor (1489 – 1541).

Scottish National War Memorial
W czasach średniowiecza w tym miejscu znajdował się kościół św. Marii. Po rozbudowie przez króla Jamesa IV w latach 30-tych XVI wieku pałacu Holyrood jako właściwej rezydencji monarszej w Edynburgu, kościół ten został przekształcony w magazyn amunicji. W roku 1754 budynek ten został rozebrany i zastąpiony przez tzw. Północne Koszary (North Barracks). Kiedy w roku 1923 garnizon opuścił zamek podjęto starania zaadoptowania go na Scottish National War Memorial, monument poświęcony pamięci 150 tysięcy Szkotów poległych podczas I Wojny Światowej (1914 – 1918). Architektem, który podjął się tej pracy był znany architekt Robert Lorimer (1864 – 1929) wspomagany dodatkowo przez najlepszych artystów szkockich. Uroczystego otwarcia Memoriału dnia 14 lipca 1927 roku, w towarzystwie króla George’a V (1865 – 1936) i królowej Mary of Teck (1867 – 1953), dokonał ich syn, książę Rothesay, przyszły król Edward VIII (1894 – 1972). Obecnie budynek upamiętnia także poległych Szkotów podczas II Wojny Światowej (1939 – 1945) oraz we wszystkich kampaniach po roku 1945. Z zewnątrz Memoriał jest ozdobiony rzeźbami będącymi alegorią Wojny. Zwierzęta w oknach i niszach reprezentują Wady i Zalety (Vices – Virtues). Postaci ludzkie na elewacji od strony Placu Koronnego wyobrażają: od lewej: Odwagę (postać z kolczugą i mieczem), Pokój (kobieta z gołębiami), Miłosierdzie (wojownik z dzieckiem) oraz Sprawiedliwość (ślepa kobieta z wagą i mieczem). Figura nad wejściem przedstawia moment odrodzenia się Feniksa z popiołów, co ma się odnosić do przetrwania Ducha Narodu. Wewnątrz Memorialu znajduje się Hall Honoru, wcześniej nazywany Hallem Regimentu. Stanowi on hołd złożony 12 szkockim regimentom i innym oddziałom odznaczonym w boju. Ulokowana jest tutaj także Świątynia w której przetrzymywana jest w szkatule „Roll of Honour of the Scottish dead of the Great War” (Honorowy Rejestr Szkotów poległych podczas I Wojny Światowej). Nad nią umieszczono też figurę archanioła Michała. Witraże w budynku, wykonane przez przez witrażystę Douglasa Strachana (1875 – 1950) przedstawiają obrazy z I Wojny Światowej.

Budynek Królowej Anny (The Queen Anne Building)
Budynek ten położony jest naprzeciwko Królewskiego Pałacu. W tym miejscu umiejscowiony był wcześniej Arsenał (Gunhouse), w którym stacjonowała Mons Meg w otoczeniu innych dział. Około roku 1700 został on jednak całkowicie rozebrany. Istniejąca do dnia dzisiejszego budowla została wybudowana po upadku powstania jakobickiego z roku 1708, w celu zapewnienia kwaterunku dla oficerów i zamkowych artylerzystów. Budynek został zwolniony przez wojsko w roku 1923. W roku 1933 został też oddany do użytku jako Szkockie Muzeum Morskie i Wojskowe (Scottish Naval and Military Museum), jako uzupełnienie Memoriału. W następnych latach jego nazwę zmieniono na National War Museum (Narodowe Muzeum Wojny) i przeniesione do dawnego budynku magazynu prochu. Obecnie znajduje się tutaj kawiarnia, pokoje gospodarcze oraz zamkowe centrum edukacyjne.

Więzienie Wojenne (Prisons of War)
Położone jest ono na najniższym poziomie Wielkiego Hallu i Budynku Królowej Anny. Więzienie to składa się z dwóch rzędów solidnych cel. Przez stulecia pomieszczenia te pełniły różnorakie funkcje, od spiżarni, magazynów, baraków wojskowych, piekarni, aż wreszcie do państwowego i wojskowego więzienia. Pierwszą grupę jeńców wojennych przetrzymywanych w tych lochach stanowiła załoga francuskiego statku wojennego, pochwyconego na wodach Morza Północnego w roku 1758. Do czasu ukończenia siedmioletniej wojny (1756 – 1763) z Francją w roku 1763 uwięzionych tutaj zostało kolejnych 500 żołnierzy francuskich. Więzienie to, po raz kolejny, zostało użyte także podczas Amerykańskiej Wojny o Niepodległość (1775 – 1783). Także w tym przypadku prawie wszyscy więźniowie byli marynarzami. Oprócz Francuzów przetrzymywani byli tutaj jednak także Hiszpanie, Holendrzy, Irlandczycy i oczywiście także Amerykanie. Część z tych ostatnich była z pochodzenia Szkotami, którzy wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych Ameryki i walczyli po stronie amerykańskiej. Dwoje z powyższych Szkotów służyło bezpośrednio pod rozkazami kapitana Johna Paula Jonesa (1747 – 1792), „ojca amerykańskiej floty”, także rodowitego Szkota (urodzonego w Kirkcudbright). Lochy te były także używane podczas Rewolucji Francuskiej (1789 – 1799) i wojen napoleońskich (1793 – 1815). Także w tych przypadkach więźniami byli zwykle sami marynarze. Jednym z jeńców był jednak także 8-letni chłopczyk – bębniarz pochwycony w bitwie pod Trafalgarem w roku 1805 (21 października). W następnych latach trafiali tutaj także jeńcy z Hiszpanii i Portugalii, gdzie sir Arthur Wellesley (1769 – 1852), późniejszy 1-szy książę Wellington odnosił ważne zwycięstwa nad wojskami napoleońskimi. Podczas tych wszystkich lat więźniowie oczywiście wielokrotnie próbowali ucieczki z tego miejsca. Jeden z więźniów ukrył się dla przykładu w beczce z odpadami. Niestety nie przewidział jednak, że wszelkie nieczystości wyrzucane są z zamkowych murów na leżące poniżej skały. W roku 1799 czterej więźniowie uciekli z lochu za pomocą lin służących do suszenia prania. Najbardziej znana ucieczka miała jednak miejsce w roku 1811 kiedy to 49 więźniów uciekło wycinając dziurę w murze obok pobliskiej baterii ogniowej (wciąż jest ona widoczna). Inna historia dotycząca tego więzienia związana jest z pochwyconym u wybrzeży Argyll w roku 1720 pirackim statkiem z Karaibów. 21 piratów pojmanych na jego pokładzie zostało następnie przetransportowanych do zamku. Podczas przeszukiwania statku odnaleziono wkrótce wielkie ilości portugalskiego i francuskiego złota. W tej sytuacji większość z więźniów została oskarżona o piractwo i publicznie powieszona niedaleko portu w Leith.

Dury’s Battery (Bateria Dury’ego)
Jeńcy wojenni większość dni spacerowych spędzali na ćwiczeniach odbywających się na baterii nazwanej imieniem kapitana Theodra Dury’ego, wojskowego inżyniera, projektanta Budynku Królowej Anny w roku 1708. Podczas ćwiczeń więźniowie mieli tutaj także sposobność sprzedania wykonanych przez siebie przedmiotów z kości czy kawałków drewna miejscowej ludności. Transakcje te odbywały się poprzez otaczający plac solidne ogrodzenie. Szczególną popularnością cieszyły się wówczas zwłaszcza miniaturowe modele okrętów i niewielkie ozdobne pudełeczka.

Więzienie wojskowe (Military Prison)
Zostało ono wybudowane w roku 1842 z przeznaczeniem dla popełniających wykroczenia żołnierzy zamkowego garnizonu. Dostać się tutaj można więc było między innymi za picie alkoholu na służbie. W latach 80-tych XIX wieku więzienie to rozbudowano, zwiększając liczbę cel z 12 do 16. Wybudowano wówczas również umywalnię i pokój dla oficera zarządzającego całym tym więzieniem. Cała ta instytucja była miniaturową wersją wielkich więzień publicznych, jak choćby więzienia Barlinie w Glasgow. Przetrzymywani tutaj żołnierze musieli za karę ciężko pracować, m.in. obracając ciężkie koło młyńskie.

Butts Battery and Back Well
Położona za Domem Komendanta grupa budynków pochodzi większości z XVIII wieku. Przed wiekami miejsce to służyło głównie do pozyskiwania kamienia do budowy kolejnych budynków zamkowych. Nazwa tego miejsca, czyli „Butts Battery” pochodzi z okresu wojen o szkocką niepodległość i odnosi się do miejsca gdzie zamkowi łucznicy doskonalili swoje umiejętności celując do tarcz czy tzw. „butts”. Na potrzeby wojskowego garnizonu miejsce to zostało zaadoptowane po roku 1600. Ulokowane były tutaj wówczas m.in. baraki, gorzelnia i laboratorium fajerwerków. Jedyną pozostałością po tych, zburzonych w XVII wieku, budowlach jest dzisiaj jedynie tzw. Tylna Studnia (Back Well). Wykuta w skale w roku 1628 jama posiada około 5 metrów głębokości i de facto jest bardziej cysterną, niż rzeczywistą studnią. Napełniała ją natomiast woda ściekająca ze skalnych szczelin.

Umocnienia zachodnie (The Western Defences)
Obronne mury osłaniają zamek od zachodniej strony przynajmniej od XVII wieku. By zwiedzić tą część twierdzy należy podążyć położoną na prawo Wozowni drogą, prowadząca następnie przez wystawę poświęconą One O’Clock Gun, aż do wspomnianych zachodnich umocnień. Miejsce to często bywa jednak zamknięte dla zwiedzających, zwłaszcza w przypadku złej pogody. Niebezpieczeństwo poruszania się po tym terenie zostało po raz pierwszy faktycznie zanotowane w wojskowym raporcie pochodzącym z roku 1677. Opis zawierał m.in. stwierdzenie, że „niemożliwe jest przebycie tego miejsca podczas sztormowej nocy”. W połowie tych umocnień znajduje się niewielka furtka zwana jako „Sallyport”. W nocy 19 marca 1689 roku miało tutaj tajemne spotkanie Jamesa Grahama, 1-ego wicehrabiego Dundee (1648 – 1689), lidera parlamentarnej frakcji jakobickiej z innym jakobitą, gubernatorem zamku – George’m Gordon’em, 1-szym księciem Gordon (1649 – 1716). Po spotkaniu Graham, zwany też „Pięknym Dundee” (Bonnie Dundee) ruszył na czele swojej armii na północ, celem przywrócenia tronu pozostającego na wygnaniu James’owi II & VII (1633 – 1701). W tym czasie książę Gordon miał z kolei utrzymać dla jakobitów kluczowy zamek w Szkocji. Wkrótce później zamek został oblężony przez wojska pozostające wierne królowej Annie (1662 – 1694) i jej mężowi królowi Williamowi Orańskiemu (1650 – 1702). Dysponujący 120 osobowym garnizonem i 100 baryłkami prochu przeznaczonymi dla 22 zamkowych dział Gordon poddał zamek po trzech miesiącach walk. Z całej załogi przy życiu pozostało wówczas jedynie 50 osób. Podczas kolejnego powstania z roku 1715 jakobici byli bliscy przejęcia zamku, próbując się dostać przez mury od zachodniej strony. Wkrótce po tym wydarzeniu „Sallyport” została zablokowana. Na rogach murów pobudowano też niewielkie wieżyczki strażnicze. Jedna z nich nosi m.in. nazwę „Queen’s Post” (posterunku królowej). Wybudowano wówczas także nowy budynek strażniczy dla zamkowego garnizonu. Został on jednak zburzony około roku 1850. W latach 50-tych XIX wieku powstał ponadto plan przebudowy edynburskiej twierdzy w bajkową rezydencję na podobieństwo zamku Neuschwainstein w Bawarii. Podjęto nawet pewne prace nad tym kontrowersyjnym projektem. Kawałek muru wybudowany na tarasie powyżej trawiastego zbocza na Zachodnich Umocnieniach jest jedyną pozostałością po planowanej w tym miejscu fantazyjnej wieży. Szczęśliwie plany te zostały wkrótce porzucone.

Historia Edinburgh Castle

Skała na której wybudowano zamek uformowała się podczas wulkanicznej aktywności, 340 milionów lat temu. Najwcześniejsze znaki jej zasiedlenia przez ludzi datowane są na okres brązu, czyli około 900 lat przed naszą erą. Podczas badań archeologicznych odkryto tutaj fundamenty wielkich, owalnych domów. Około roku 78 na wzgórzu założony został rzymski fort. Rzymianie nazwali miejscową ludność Votadini. Z czasem nazwa ta ewoluowała i zmieniła się w Gododdin. Pierwsza historycznie poświadczona wzmianka o twierdzy na szczycie skały pochodzi z roku 600. Jej nazwa brzmiała Din Eidyn czyli „twierdza Eidyn”. Kim lub czym był wspomniany Eidyn nie jest jednak wiadomym. Legendy wspominają jedynie o olbrzymie zwanym Red Etin (Czerwony Etin) mieszkającym w istniejącej ówcześnie na skale twierdzy króla Mynydoog’a „the Magnificent” („Wspaniałego”). W utworze „Y Gododdin” napisanym przez barda króla Mynydogg’a – Aneirin’a (ur. 541, za „Historium Brittonum” powstałej około roku 830) została opisana bitwa mająca miejsce w Yorkshire, pomiędzy Gododdinami i najeźdźcami z Europy Anglami, od których pochodzi też współczesna nazwa „Anglia”. Bitwa z roku 638 zakończyła się klęską Goddodin. Wkrótce później został zajęty przez nich także Din Eidyn. Anglowie zmienili też nazwę twierdzy na Edinburgh, która zachowała się w użyciu aż do dnia dzisiejszego. Około roku 843 Piktowie i Szkoci, mieszkający na północ od zatoki Forth i rzeki Clyde zjednoczyli się i utworzyli wspólne Królestwo Alby (następnie Królestwo Szkocji). Wkrótce rozpoczęli też ataki na ziemie Anglów. W roku 1018 Malcolm II (954 – 1034), król Szkotów pokonał Anglików w bitwie pod Carham u brzegów rzeki Tweed, 80 kilometrów na południe od Edynburga. Tym samym zajęty przez Szkotów został także Edinburgh. Z zachowanego dokumentu z roku 1093 wynika, że w tym czasie twierdza na szczycie skały nosiła nazwę „Zamku Dziewic” (Castle of Maidens). Nazwa ta jest jednak trudna do wyjaśnienia. Jedna z legend tłumaczy ją w ten sposób, że w zamku tym Szkoci więzili młode kobiety, inne podanie odnosi się natomiast do grupy zakonnic. Jakkolwiek by jednak nie tłumaczyła tego legenda, fakty historyczne świadczą niezbicie, że w listopadzie tego samego roku w zamku rezydowała królowa Margaret (ok.1045 – 1093). W tym czasie, jej mąż król Malcom III (1031 – 1093) walczył przeciwko Anglikom w Northumbrii. Dnia 13 listopada 1093 roku, Malcolm wraz z najstarszym synem, Edwardem (po 1070 – 1093) księciem Szkocji zginęli w zasadzce niedaleko Alnwick. Na wieść o tej tragedii Margaret poważnie się rozchorowała i wkrótce zmarła (dnia 16 listopada, czyli jedynie trzy dni po śmierci swojego męża i syna). Margaret z uwagi na swoje zasługi przy wprowadzaniu chrześcijaństwa w Szkocji została kanonizowana przez papieża Innocentego IV (1180/1190 – 1254) w roku 1257. Podczas prac wykopaliskowych przeprowadzonych na Mills Mount Battery w roku 1989 archeolodzy natrafili na ślad dawnej brukowanej drogi prowadzącej na zachód od zamku. Możliwym jest, że była to też droga, którą trumna ze zwłokami królowej została wyprowadzona z zamku. Święta Margaret pochowana jest w Dunfermline. Podczas panowania króla Davida I (1083/1085 – 1153) zamek edynburski zaczął pełnić rolę głównej twierdzy królewskiej. Odpowiedzialnym za jego utrzymanie stał się specjalny królewski zarządca. Z czasem termin zarządca został zastąpiony nazwą: gubernator. Zamek króla Davida mógł zajmować jedynie sam szczyt skały i był najprawdopodobniej zbudowany w większości z drewna. Jedynie niewielka kaplica św. Małgorzaty (Margaret), matki króla i nieco większy kościół św. Marii (St Mary – obecnie na jego miejscu znajduje się Scottish National War Memorial) były zbudowane z kamienia. Tak jak i większość tego typu warowni Edinburgh został przekształcony w kamienną twierdzę w XIII wieku. Kamienne mury nie okazały się jednak wystarczająco mocne, by odeprzeć atak angielskiej armii pod dowództwem króla Edwarda I (1239 – 1307) na początku 1296 roku. Oblężenie zamku przez Anglików trwało jedynie trzy dni. Zamek pozostał następnie w ich rękach przez całych 18 lat. Dnia 14 marca 1314 roku, późnym wieczorem podczas deszczowej pogody Szkotom pod komendą sir Thomasa Randolpha (1282 – 1332) udało się w końcu odbić zamek. W momencie gdy angielski garnizon zajęty był obroną głównej bramy, niewielki oddział prowadzony przez William Francisa, który jako dziecko mieszkał w zamku i znał przejście przez skały od północnej strony, całkowicie zaskoczył wroga. Po zdobyciu edynburskiej twierdzy, zgodnie z wojenną doktryną króla Roberta Bruce’a (1274 – 1329) został on zniszczony, tak by nie móc być ponownie użytym przez Anglików. Trzy miesiące później Bruce odniósł swoje największe zwycięstwo nad Anglikami w bitwie pod Bannockburn (23 – 24 czerwca 1314). Zamek Edinburgh pozostał w ruinie przez następnych 20 lat. Wkrótce po śmierci Roberta Bruce’a, co miało miejsce dnia 7 czerwca 1329 roku, konflikt z Anglikami wybuchł na nowo i już w roku 1335 Edinburgh znalazł się ponownie w ich rękach. Kilka lat później sir William Douglas, 1-szy hrabia Douglas (ok. 1327 – 1384) zainicjował śmiały atak na zamek. W kwietniu 1341 roku statek z Douglasem i jego 200 podkomendnymi na pokładzie, udającymi kupców – marynarzy przybił do portu w Leith. Pod osłoną nocy większa część załogi ukryła się w pobliżu zamku, podczas gdy pozostała reszta ruszyła następnego dnia do twierdzy wioząc rzekomy prowiant dla zamkowego garnizonu. Nie spodziewający się podstępu Anglicy opuścili zwodzony most pozwalając Szkotom wjechać do wnętrza zamku. Ci korzystając z okazji zatrzymali jednak ciężki wóz z prowiantem na moście, uniemożliwiając tym samym ponowne go podniesienie. Na ten moment czekali też czający się w pobliżu pozostali żołnierze Douglasa. Opanowanie całego zamku zajęło Szkotom kilkanaście minut. Większość z angielskiej załogi, czyli 100 osób, wliczając w to 60 łuczników zostało zabitych. Ciała ich zostały następnie zrzucone z zamkowych murów na leżące poniżej skały. Wkrótce po tym wydarzeniu król David II (1324 – 1371), syn króla Roberta Bruce’a powrócił do Szkocji, rozpoczynając swoje długie panowanie. Odbudował on zamek, dodając także do niego wysoką wieżę, nazwaną od jego imienia Wieżą Davida. Także w nim zmarł dnia 22 lutego 1371 roku. Wraz z jego śmiercią wygasła także dynastia Bruce’ów. Nowym królem Szkotów został siostrzeniec króla Davida – Robert Stewart (1316 – 1390). Za czasów nowej dynastii Stewartów zamek edynburski osiągnął szczyt swojego znaczenia. Panujący w latach 1460 – 1488 król James III (1451 – 1488) uczynił go swoim głównym domem, lokując przy okazji nowe budynki wokół obszernego dziedzińca znanego dziś pod nazwą Placu Koronnego (Crown Square). Kolejna przebudowa twierdzy miała miejsce już za panowania jego syna, króla Jamesa IV (1473 – 1513). Ukończono wówczas między innymi Wielki Hall (w roku 1511). Od tej chwili zamek pełnił nie tylko rolę królewskiej siedziby, lecz stał się także miejscem przechowywania królewskich regaliów, archiwum stanowego oraz miejscem stacjonowania królewskiej artylerii, wliczając w to oczywiście słynne działo Mons Meg. Obok zaadoptowania zamkowych budynków do użytku wysokich dostojników państwowych utworzono tutaj także stanowe więzienie. Ostatecznie okazało się ono niezbyt dobrze strzeżone, co udowodnił brat króla Jamesa III – Alexander Stewart, książę Albany (ok. 1454 – 1483). Uwięziony w zamku Alexander zdołał zabić strażników (wedle innej wersji jedynie ich upił) , by następnie uciec z niego za pomocą liny przywiązanej do okiennej kraty. Wkrótce później znalazł też schronienie we Francji. Sam zamek nigdy nie był jednak zbyt komfortową rezydencją. Między innymi biskup Dunkeld – Gavid Douglas (ok. 1474 – 1522) określił go jako „twierdzę wietrzną i bardzo nieprzyjemną”. Z czasem wady zamku dostrzegli także sami Stewartowie. Efektem tego stała się budowa nowej rezydencji w pobliżu opactwa Holyrood. W czasach reformacji szkockiej zostało ono ostatecznie przebudowane w nowy pałac Holyrood. Tym samym, zamek edynburski miał pozostać w użyciu tylko podczas ewentualnego zagrożenia lub kiedy wymagał od tego specjalny protokół. Obydwa te czynniki zaistniały w roku 1566, kiedy królowa Maria Stuart (1542 – 1587) spodziewała się dziecka mającego w przyszłości objąć tron nie tylko szkocki ale i angielski. W kwietniu tego roku królowa zarządziła przeprowadzkę z Holyrood do zamku. Tutaj, dnia 19 czerwca 1566 roku urodził się jej syn – James, przyszły władca Szkocji i Anglii. Ostatnia wizyta królowej Marii w zamku rozpoczęła się dnia 6 maja 1567 roku. Maria przybyła wówczas do Edynburga w towarzystwie swojego kochanka Jamesa Hepburna, 4-ego hrabiego Bothwell (ok.1534 – 1578). Dziewięć dni później, dnia 15 maja Maria i James pobrali się w Wielkim Hallu pałacu Holyrood. Ślub królowej z podejrzanym o zabójstwo jej poprzedniego męża, Henry’ego Stuarta, Lorda Darnleya (1545 – 1567) – Hepburnem wywołał bunt poddanych. Wkrótce później, po bitwie pod Carberry Hill (15 czerwca 1566 roku) Maria została uwięziona w zamku Lochleven, niedaleko Kinross. Podczas jej pobytu na wyspie w Lochleven, dnia 24 lipca 1567 roku została ona zmuszona do abdykacji na rzecz swojego syna Jamesa. Po 11 miesiącach niewoli Marii udało się jednak uciec z niewoli. Wskutek kolejnej przegranej bitwie, tym razem pod Langside dnia 13 maja 1568 roku, Maria Stuart na zawsze opuściła Szkocję, szukając schronienia u swojej kuzynki królowej Elżbiety I (1533 – 1603). Pomimo wyjazdu Marii z kraju część jej zwolenników kontynuowała jednak walkę w jej imieniu. Jednym z nich był sir William Kirkcaldy of Grange (ok.1520 – 1573), gubernator zamku Edinburgh. W lecie 1571 roku wojska regenta Szkocji, Jamesa Douglasa, 4-ego hrabiego Morton (ok.1525 – 1581), w imieniu małoletniego króla Jamesa VI (1566 – 1625) rozpoczęły oblężenie zamku, które przeszło do historii pod nazwą „Długiego”. Po ponad roku bezowocnej walki Morton w desperacji poprosił o pomoc królową Anglii. Elżbieta I przychyliła się do tej prośby i wkrótce później do Szkocji, pod komendą sir Williama Drury (1527 – 1579), zostało wysłanych 1000 żołnierzy angielskich oraz 27 ciężkich armat oblężniczych. Po kilkunastodniowym ostrzale, znaczna część wschodniej części zamku, wliczając w to Wieżę Davida została zniszczona (w ciągu dwunastu dni wystrzelono na zamek około 3000 pocisków). Gdy gruz z zawalonych murów zasypał zamkową studnię, odcinając tym samym obrońców od dostępu do wody, sir William Kirkcaldy poddał w końcu zamek. Większość zamkowego garnizonu została zwolniona. Sir William (oraz jego brata Jamesa wraz z dwoma mincerzami, bijącymi w zamku monety w imieniu królowej Marii) został jednak pociągnięty za wozem przez ulice Edynburga, aż do Mercat Cross na Royal Mile gdzie został powieszony. Po egzekucji głowa sir Williama została następnie odcięta od tułowia i zatknięta na murach zamku, którego tak bohatersko bronił. Po oblężeniu, na gruzach zniszczonej Wieży Davida wybudowano Baterię Półksiężycową (Half Moon Battery) oraz Portcullis Gate zastępującą Constable’s Tower i stającą się tym samym głównym wejściem do zamku. Wielkie zniszczenia wokół Królewskiego Pałacu spowodowały, że rezydencja ta pozostała niezamieszkana przez, aż kolejne 42 lata. Jej odbudowa została podjęta z rozkazu króla Jamesa VI & I z okazji jego przyjazdu do Szkocji i uczczenia 50 rocznicy wstąpienia na tron szkocki. W roku 1633 jego syn, król Charles I (1600 – 1649) spędził noc w zamku, poprzedzającą jego koronację na króla Szkocji. Był on też ostatnim monarchą brytyjskim, który spędził noc w murach edynburskiego zamku. Król Charles I z inicjatywy Oliviera Cromwella (1599 – 1658) został ścięty dnia 30 stycznia 1649 roku. Wobec przyjazdu do Szkocji jego syna, przyszłego króla Charlesa II (1630 – 1685) wojska Cromwella wkroczyły do Szkocji. Po dwóch miesiącach oblężenia, w grudniu 1650 roku zamek Edinburgh został poddany Cromwell’owi na honorowych warunkach. Od tej chwili królewska twierdza stała się typowymi koszarami wojskowymi. Większość zachowanych do dzisiaj budowli w zamku pochodzi właśnie z tego okresu, czyli XVII wieku. Kilka istotnych w średniowieczu budynków zostało zniszczonych, wliczając w to m.in. Królewski Arsenał (Royal Gunhouse). Działo Mons Meg zostało przesunięte, by stworzyć miejsce dla Budynku Królowej Anny (Queen Anne Building). Kościół St.Mary został w roku 1755 zastąpiony nowymi – Północnymi Barakami. Te z kolei, w XX wieku zostały zamienione w Scottish National War Memorial. Inne budowle także zostały przebudowane na użytek wojska. Los ten spotkał między innymi Królewski Pałac. Prawie każde jego pomieszczenie pełniło przez długi czas militarną rolę. Nawet komnata w której urodził się król James VI pełniła funkcję magazynu krótkiej broni. Jedyną komnatą, która nie została naruszona był Crown Room (Pokój koronny), który po roku 1707 i Unii Szkocji z Anglią został zamurowany. Przebudowie uległy także pozycje obronne, wciąż pełniące istotną rolę w edynburskim zamku. Zostały one przetestowane jeszcze podczas powstań jakobickich, wybuchających cyklicznie po ucieczce z kraju w roku 1689 króla Jamesa VII & II (1633 – 1701). Jeszcze w tym samym roku jakobici, za sprawą George’a Gordon’a, 1-ego księcia Gordon (1649 – 1716) zdołali objąć kontrolę nad zamkiem. Wkrótce jednak wojska pozostające wierne królowej Annie (1662 – 1694) i jej mężowi królowi Williamowi Orańskiemu (1650 – 1702) rozpoczęły jego oblężenie. Pomimo bohaterskiej trzymiesięcznej obrony twierdza została w końcu poddana oranżystom. Próba wywołania powstania przez syna zmarłego króla Jamesa VII & II – Jamesa Francisa Stuarta (1688 – 1766) w roku 1708 upadła zanim faktycznie na dobrze się rozpoczęła. Podczas kolejnego zrywu z roku 1715, związanego z wstąpieniem na tron brytyjski George’a I (1660 – 1727) – elektora hanowerskiego, Jakobici byli naprawdę bliscy zdobycia zamku. Plan jego zdobycia polegał na wspięciu się na skały i włamaniu się do zamku przez „Sallyport”, tylną bramę przy której w roku 1689 wicehrabia Dundee i książę Gordon mieli swoje słynne, tajemne spotkanie. Po przekupieniu sierżanta i dwóch szeregowców służących w zamku, Jakobici pod dowództwem lorda Jamesa Drummonda, 2-ego Księcia Perth (ok.1674 – 1720) rozpoczęli atak. Pod osłoną nocy wspięli się na zamkowe skały docierając do podnóża potężnych murów. W ich sforsowaniu miała im pomóc składana drabina. W trakcie montażu okazało się jednak, że jedna z jej części gdzieś zaginęła. Pomimo tego nieszczęśliwego dla nich splotu okoliczności Jakobici spróbowali jednak przedostać się na teren zamku łącząc wspomnianą drabinę z dodatkowymi linami. W tym samym czasie, oficer pełniący służbę wartowniczą udał się na kontrolę podległych mu posterunków wcześniej, niż miał to w swoim zwyczaju. Po chwili dostrzegł też dziwne zachowanie dwóch szeregowców, którzy mocowali się z przewieszonymi przez zamkowe mury linami. Przyłapani na gorącym uczynku szeregowcy, próbując ratować własną skórę, odcięli je natychmiast. To z kolei przyczyniło się też do upadku wiszących na nich Jakobitów na położone poniżej skały. Ryzyko przejęcia zamku przez powstańców zostało tym samym zażegnane. Wydarzenie to przyczyniło się jednak bezpośrednio do przebudowy pozycji artyleryjskich od północnej i zachodniej strony zamku. Projekt nowych umocnień stworzył inżynier wojskowy John Lambertus Romer (1680 – 1754), pracami budowlanymi kierował natomiast architekt William Adam (1689 – 1748). Nowe platformy strzelnicze zostały lekko przetestowane podczas kolejnego i zarazem ostatniego powstania jakobickiego z lat 1745 – 1746. Armia „Młodszego Pretendenta” , Charlesa Edwarda Stuarta (1720 – 1788) nie posiadała ciężkich dział, by poważnie myśleć o zdobyciu edynburskiej twierdzy. Tym samym to króciutkie oblężenie z roku 1745 stało się też ostatnim w dziejach zamku. Ciekawostką godną odnotowania tyczącą tego oblężenia jest jednak wydarzenie z nocy 25 września tego roku, kiedy patrolujący osobiście zamkowe mury gubernator generał George Preston usłyszał podejrzany chrobot na zamkowych skałach. Hałas, który wzięto za odgłos wspinających się po skałach Jakobitów okazał się być odgłosem… kóz skubiących trawę. W lutym 1818 roku, głównie z inicjatywy sir Waltera Scotta (1771 – 1832) rozpoczęto poszukiwania zaginionych od ponad stu lat szkockich regaliów. Odkryto je po włamaniu się do zamurowanego od roku 1707 tzw. Pokoju Koronnego (Crown Room). Wkrótce później wystawiono je też na pokaz publiczny. Jedną z pierwszych osób, mogącą je podziwiać był sam król George IV (1762 – 1830). Wydarzenie to było stało się jednym z głównych punktów jego tryumfalnej wizyty w Szkocji. Była to zarazem pierwsza wizyta brytyjskiego władcy w Szkocji od czasów króla Charlesa II (1630 – 1685) w roku 1651. Odkrycie tych insygniów królewskiej władzy przyczyniło się do ustanowienia zamku atrakcją turystyczną. W roku 1829, także za staraniem Waltera Scotta do Edynburga z londyńskiego Tower powróciła dodatkowo Mons Meg. Powrót słynnego działa był uświetniony muzyką dud, graną przez wojskowy oddział muzyczny przez całą drogę jej transportu, od doków Leith aż na miejsce jej obecnego stacjonowania w pobliżu kaplicy św. Małgorzaty. Z czasem edynburski zamek zaczął oferować zwiedzającym kolejne atrakcje. W roku 1836 komnata w której urodził się król James VI (1566 – 1625) została przekazana przez armię cywilnym administratorom zamku. Także ona została wkrótce udostępniona zwiedzającym. W roku 1846 za sprawą edynburskiego antykwariusza Daniela Wilsona (1816 – 1892), została odkryta „na nowo” kaplica św. Małgorzaty. Najstarszy budynek, nie tylko w zamku ale i w całym Edynburgu został wkrótce odbudowany w oryginalnym stylu i otwarty dla publiczności. W roku 1888 dobudowano do zamku nowy budynek bramny, w celu nadania twierdzy bardziej imponującego, gotyckiego wyglądu. W roku 1891 rozpoczęła się także odbudowa Wielkiego Hallu. Nowa rola zamku, jako atrakcji turystycznej został potwierdzona w roku 1905, kiedy opiekę nad nim z rąk Ministerstwa Wojny przejęło Ministerstwo Robót (obecnie Historic Scotland). W dniu dzisiejszym zamek edynburski jest jedną z ikon Szkocji, rozpoznawalną na całym świecie. Każdego sierpnia, poczynając od roku 1950 na zamkowej esplanadzie, odbywają się także słynne wojskowe parady Edinburgh Military Tatoo, ściągające widzów z najdalszych rejonów świata.

Zamek Edinburgh jest otwarty: w okresie letnim (od 1 kwietnia do 30 września) w godzinach od 9.30 do 18.00 w okresie zimowym (od 1 października do 31 marca) w godzinach od 9.30 do 17.00

Więcej informacji na stronie:
www.historic-scotland.gov.uk