Finlarig Castle

Finlarig Castle był dość typową szkocką wieżą mieszkalno – obronną ulokowaną na planie litery „Z”.
Z jej pierwotnie trzech skrzydeł do czasów współczesnych przetrwały jedynie dwa, czyli blok centralny oraz wieża południowo – zachodnia. Z kolejnej wieży, przylegającej do północno – wschodniego narożnika centralnego bloku, zachowały się jedynie nikłe relikty osadzonych w niej niegdyś spiralnych schodów. Z tej też przyczyny, nie jest już niestety możliwe ustalenie jej oryginalnych wymiarów.
Wspomniany centralny blok mierzył 14.9 na 8.5 metrów. Szerokość jego ścian (u podstawy) dochodziła do 1.5 metra. Wyjątkiem jest tutaj szerokość ściany wschodniej, która z uwagi na osadzony w niej imponujące palenisko kuchni, wynosiła około 2.4 metrów.
W parterowej części tego budynku mieściły się trzy pomieszczenia gospodarcze oraz łączący je wąski i długi pasaż. Ulokowana od wschodniej strony obszerna kuchnia wyposażona była w jedno, skierowane w południową stronę okno, umieszczoną w grubości północnej ściany kamienną rynnę ściekową oraz wspomniane już palenisko. To ostatnie, ulokowane we wschodniej ścianie, posiadało około 3.3 metrów szerokości. Dodatkowo, w jego północnej ościeży osadzona została niewielka półka. W przeciwległej, południowej ościeży można również dostrzec jedną z kilku w tym zamku ambrazur.
Dostęp do pomieszczenia kuchni był możliwy zarówno z wspomnianego już pasażu, jak i dzięki spiralnym, fragmentarycznie już zachowanym schodom, z budynku wieży północno – wschodniej. Pozostałe dwa parterowe pomieszczenia centralnego bloku, czyli środkowe i zachodnie pełniły odpowiednio rolę spiżarni i magazynu. O ile spiżarnia (o wymiarach 3.6 na 2.7 metrów) pozbawiona była jakichkolwiek otworów w swych ścianach, tak okiennych jak i stricte obronnych, to magazyn (3.9 na 3.6 metrów) wyposażony został w jedno, skierowane też w zachodnią stronę okno. Dostęp do obydwu tych pomieszczeń był możliwy jedynie z pasażu. Ten, dodatkowo był połączony z dwoma parterowymi pomieszczeniami wieży południowo – zachodniej, czyli przedsionkiem i stróżówką. Oprócz funkcji komunikacyjnych mógł być on równie dobrze wykorzystywany przy ewentualnej obronie zamku. Rolę specyficznych ambrazur mogły w takiej sytuacji spełniać zatem jego niewielkie i oryginalnie okratowane okienka. Czwarty, paszczowy już otwór strzelniczy, pozwalał również na prowadzenie ognia w kierunku zachodnim. Ponad nim umieszczone zostało dodatkowo szczelinowe okienko. Wszystkie parterowe pomieszczenia głównego bloku, wliczając w to także pasaż, przykryte były tradycyjnymi kolebkowymi sklepieniami. Z tych i to zaledwie częściowo zachowało się jedynie sklepienie magazynu.
Jedyne wejście do zamku (o wymiarach 2.4 na 1.4 metra), ulokowane zostało u podstawy wschodniej ściany południowo – zachodniego skrzydła. Ponad nim, w naprawdę dobrym stanie zachował się herbowy panel. Zawiera on królewskie godło wraz inicjałami ówczesnego monarchy Jamesa VI & I Stuarta (ur. 1566 – zm. 1625) oraz jego żony Anny Duńskiej (Anne of Denmark, 1574 – 1619). Widoczną poniżej tych datę „1609” uznaje się natomiast za najbardziej prawdopodobny moment budowy tego zamku.
Wspomniana wyżej, przykryta kolebkowym sklepieniem, stróżówka posiadała też zaledwie jedno, południowe okienko. Oprócz niego, w północnej i wschodniej ścianie tego pomieszczenia osadzone zostały dwie paszczowe ambrazury. Typowo obronną rolę spełniało również wewnętrzne, szczelinowe okienko, skierowane w stronę niewielkiego przedsionka.
Na pierwszym piętrze centralnego bloku tradycyjnie mieścił się hall. Jego wymiary wynosiły 10.9 na 5.4 metrów. Niestety ten poziom zamku, podobnie jak i całe drugie piętro, na którym znajdowały się niegdyś prywatne komnaty są tak dalece zniszczone, że niemożliwym jest już odtworzenie ich oryginalnego wyglądu. Wciąż jednak, w reliktach południowej ściany hallu oraz jego ścianie wschodniej, można dostrzec po jednym, niewielkim również oknie. Podobnej formy okienko, należące niegdyś do komnaty z drugiego piętra, widoczne jest również u szczytu, najlepiej zachowanej wschodniej ściany centralnego bloku. Pozostałe ściany tego budynku, a więc północna i zachodnia przetrwały jedynie fragmentarycznie.
Na dwóch górnych piętrach wieży południowo – zachodniej mieściły się kolejne typowo mieszkalne pomieszczenia. Wydaje się, że komnata z pierwszego piętra mogła być wykorzystywana przez samego lorda. Wciąż między innymi można w niej dostrzec relikty kominka i latryny. Dostęp dziennego światła zapewniały jej natomiast, aż trzy okna. Skierowane zostały one w strony południową, wschodnią i zachodnią. Prawie identyczny układ posiadała też komnata z drugiego piętra. Dodatkowe pomieszczenie mieszkalne, być może oddane do użytku służby, mieściło się również na poddaszu tego budynku. U szczytu jego południowej ściany wciąż można zatem dostrzec bardzo małe okienko oraz relikty kominka.

W niewielkiej odległości na południe od zamku zachowały się ponadto pozostałości ocembrowanej cysterny na wodę. Jej rozmiary wynoszą 3.1 na 2.3 metrów, przy obecnej głębokości około 1 metra. Według raportu z roku 1969, oryginalnie do jej zachodniej ściany miały być ponadto przytwierdzone dwa żelazne łańcuchy. Z kolei na wschód od wieży można też dostrzec relikty dawnego mauzoleum rodu Campbells of Breadalbane. Zostało ono wybudowane w roku 1830, w miejscu znacznie starszej, bo najprawdopodobniej wzniesionej w roku 1523 kaplicy pod wezwaniem Błogosławionej Dziewicy Marii. Mauzoleum to pozostało w użyciu do roku około 1922. W tym roku właśnie, na północ od zamku został pochowany sir Gavin Campbell (1851 – 1922), 1-szy markiz Breadalbane (drugiej kreacji tego tytułu). Dziesięć lat później, u jego boku spoczęła również jego małżonka Lady Alma Imogen Graham (1854 – 1932). Obydwa groby przetrwały też w doskonałym stanie. Niestety, tego samego nie można już powiedzieć ani o zamku, ani o wspomnianym mauzoleum.

Historia Finlarig Castle

Las Mamlorn, na obrzeżach którego znajdowała się niegdyś posiadłość Finlarig, stanowił jeden z najbardziej ulubionych terenów łowieckich kolejnych szkockich królów. Oni właśnie, w XV wieku, do funkcji Strażników (Wardens) Mamlorn wynieśli żyjący w niedalekiej okolicy klan Campbells of Glenorchy. Trzeba przyznać, że Campbellowie w nowej dla siebie roli odnaleźli się znakomicie. Niedługo później stali się więc jednym z najpotężniejszych klanów w środkowo – zachodniej części Szkocji. Awans społeczny pozwolił im również na porzucenie ich rodzinnych, lecz i przy tym dość ubogich ziem. Swoją nową rezydencję ustanowili oni wówczas właśnie w Finlarig, na zachodnim brzegu jeziora Tay. Na ziemiach które w przeszłości stanowiły własność klanu Menzies.
Wydaje się, że już wtedy niewielki, ale przy tym i dość stromy pagórek, na szczycie którego zachowały się ruiny opisanej wyżej XVII-wiecznej wieży, był bazą jakiejś warowni. Miejsce to bowiem, z uwagi na wspomniane jezioro Tay, jak i pobliskie mokradła, zapewniało jej też doskonałą pozycję obronną.
Dopiero na początku XVII wieku budowla ta została zastąpiona nowym zamkiem. Za jego budowniczego uznaje się sir Duncana Campbella of Glenorchy (1550 – 1631), zwanego również „Czarnym lairdem z Glenorchy” lub „Duncanem z [siedmiu] zamków”. Z jego inicjatywy miały zatem powstać też warownie Achallader, Loch Dochart, Barcaldine i Edinample. Dodatkowo przebudował też słynny zamek Klichurn, na jeziorze Awe. Ostatnim, siódmym jego zamkiem był Balloch Castle w Kenmore. Ten, kompletnie przebudowany w XIX wieku, nosi obecnie nazwę Taymouth Castle. To jednak Finlarig stał się jego główną rezydencją. Sir Duncan, który był dość kontrowersyjną postacią (zob. Achallader Castle), dnia 29 maja 1625 roku został wyniesiony do godności 1-ego baroneta Glenorchy. Zmarł dnia 23 czerwca 1631 i został pochowany w pobliskiej kaplicy. Dwadzieścia lat później (w roku 1651), za czasów jego wnuka sir Johna Campbella (ok. 1615 – 1677), 4-ego baroneta Glenorchy, zamek Finlarig został wyznaczony na miejsce obrad szkockiego parlamentu. Z uwagi jednak, że w wskazanym terminie stawiło się w nim jedynie trzech posłów, te zostały oczywiście odwołane. Na podstawie zachowanego raportu z roku 1695 roku, wiadomym ponadto jest, że tak zamek jak i kaplica znacznie ucierpiały podczas „pobytu garnizonu wysłanego przeciwko wrogom działającym w regionie Highland”.
Kolejny z rodu Campbells of Glenorchy – sir John Campbell (1635 – 1717), 5-ty baronet Glenorchy, w roku 1654 brał aktywny udział w nieudanym powstaniu mającym na celu ponowne osadzenie na tronie króla Charlesa II (1630 – 1685). Z tej też zapewne przyczyny, ówczesny gubernator Oliviera Cromwella (1599 – 1658) w Szkocji, generał George Monck (1608 – 1670) obsadził zamki Finlarig i Balloch (Taymouth) swoimi oddziałami. Następnie, już po restauracji monarchii (w roku 1660), sir John w latach 1669 – 1674 pełnił funkcję posła na region Argyllshire. Trzy lata po skończeniu swojej poselskiej misji, dokładniej dnia 28 czerwca 1677 roku, został on ponadto wyniesiony do godności 1-ego wicehrabiego Breadalbane i hrabiego Caithness. To drugie nadanie związane było z poważnym długiem, jaki wobec jego osoby miał sir George Sinclair (zm. 1677), 6-ty hrabia Caithness. Zgodnie z ustalonymi wówczas pomiędzy nimi warunkami, wszystkie ziemie, jak i tytuły dłużnika miały się stać pełnoprawną własnością Campbella dopiero po upływie 6 lat. W roku 1681, wnuk sir George’a, również George Sinclair (zm. 1689) zdołał jednak uzyskać potwierdzenie swoich praw do wszystkich będących przedmiotem tego targu ziem, jak i oczywiście godności. W tej sytuacji, niejako w ramach rekompensaty za utratę tytułu hrabiego Caithness, sir John Campbell, dnia 13 sierpnia 1681 roku, został mianowany 1-szym hrabią Breadalbane and Holland. Wiązały się z tym oczywiście odpowiednie nadania ziemskie. Oprócz godności hrabiowskiej, otrzymał on wówczas tytuły: 1-ego wicehrabiego Tay and Paintland, 1-ego Lorda Glenorchy, Benederaloch, Ormelie i Weick. Następnie, w roku 1685 dołączył też do królewskiej. W latach 1692 i 1696 pełnił on ponadto funkcję Lorda Skarbnika Szkocji. Za jego czasów, dnia 13 lutego 1692 roku, doszło również do słynnej „masakry w Glencoe”, będącej kulminacyjnym momentem sporu jaki Campbellowie od dawna toczyli z klanem MacDonald (więcej informacji na ten temat można znaleźć przy opisie zamku Achallader). Chociaż konflikty pomiędzy poszczególnymi szkockimi klanami nie były niczym niezwykłym, to jednak rozmiary akurat tego były już naprawdę poważne. Jeden z brutalniejszych jego epizodów miał się rozegrać podczas odbywającej się w Finlarig uczty weselnej. Wówczas to właśnie, do zajętych beztroską zabawą Campbellów dotarła wiadomość, że MacDonaldowie z Keppoch i Glencoe dokonali rabunku należących do nich stad bydła. Kompletnie nieprzygotowani, a co gorsza pod znacznym też wpływem alkoholu, Campbellowie natychmiast ruszyli w stronę góry Stron-a-clachain, gdzie mieli nadzieję zaskoczyć rabusiów. MacDonaldowie, na taką ewentualność byli jednak doskonale przygotowani. Dzięki temu też zadali chaotycznie atakującym ich Campbellom dotkliwe straty. Ci, dopiero następnego dnia, wsparci posiłkami z zamku Taymouth, ruszyli w bardziej skuteczny pościg za MacDonaldami. Pochwyceni podczas tego wypadu członkowie wrogiego im klanu zostali następnie zabrani do Glenlochay i bezwzględnie straceni. Wśród zabitych miał się tam znaleźć młody naczelnik klanu MacDonald of Keppoch. Jak zostało to już powiedziane, MacDonaldowie of Glencoe najwyższą cenę za swój konflikt z Campbellami zapłacili podczas wyjątkowo mroźnej zimy roku 1692. Trzy lata później, w roku 1695, sir John Campbell, 1-szy hrabia Breadalbane and Holland został uwięziony pod zarzutem udziału w tej masakrze. Ostatecznie uniknął on jednak odpowiedzialności dzięki argumentowi, że… działał on jedynie w celu umocnienia władzy dynastii Stuartów nad „sprawiającym nieustanne problemy regionem Highland”. W roku 1713, w Finlarig miał go również odwiedzić słynny szkocki banita Rob Roy MacGregor (ok. 1671 – 1734).
Następnie, w roku 1715, podczas tzw. I-ego powstania jakobickiego Campbell wsparł sprawę Stuartów, między innymi wystawiając własnym sumptem około pięciusetosobowy oddział. Także i w tym przypadku, już po upadku rzeczonego powstania, szczęśliwie uniknął on jakiejkolwiek odpowiedzialności.
Na podstawie zachowanych rachunków sir Johna Campbella (1662 – 1752), 2-ego hrabiego Breadalbane and Holland, wiadomym jest, że w roku 1721 w zamku Finlarig zostały „odrestaurowane wszystkie pokoje”. Kolejny rachunek z roku 1772, również dotyczący naprawy „House of Finlarig” optował na kwotę około 798 funtów. Podobne prace naprawcze prowadzone były w Finlarig także wcześniej, np. w latach 1632, 1633, 1663 czy 1683. Dodatkowo w roku 1704 wybudowane zostały nowe kominy zamku, a w roku 1788 powstał również nowy mur otaczający zamek i kaplicę. Jego budowniczymi byli John Campbell i Duncan Haggart. Z roku 1754 zachował się ponadto rachunek za tzw. podatek okienny. Na jego podstawie wiemy, że wszystkie budynki zamku Finlarig (w tym i oczywiście stricte gospodarcze) wyposażone były w 43 okna.
Finlarig Castle został ostatecznie opuszczony na początku XIX wieku, na rzecz przebudowanego przez sir Johna Campbella (1762 – 1834), 4-ego hrabiego Breadalbane and Holland, zamku Balloch. Balloch, po zmianie nazwy na Taymouth, aż do roku 1922 pełnił też funkcję głównej siedziby, oryginalnie wywodzących się z doliny Orchy – Campbellów.

Ruiny zamku Finlarig można zwiedzać o każdej rozsądnej porze. Z uwagi jednak na złą kondycję jego murów zaleca się podziwiać go z bezpiecznej odległości. Uwaga ta, w jeszcze większym stopniu dotyczy ruin pobliskiego mauzoleum.

Legendy

Według lokalnych wierzeń, wspomniana wcześniej cysterna na wodę, miała być miejscem straceń szlachetnie urodzonych osób. Jednocześnie, rosnący na szczycie zamkowego pagórka dąb, pełnił funkcję szubienicy dla plebsu.