Airth Castle

Początki wielokrotnie przebudowywanego Airth Castle sięgają nawet XIII wieku. Obecnie, zamek stanowi jednak zlepek czterech, różniących się od siebie, budowli. Pomimo tego, można chyba zaryzykować stwierdzenie, że kombinacja ta, wciąż prezentuje się naprawdę okazale.
Najstarszą częścią Airth, datowaną na XIII lub XIV wiek, jest tzw. Wieża Wallace’a (William Wallace, ur. ok. 1270 – zm. 1305). Oryginalnie ulokowana na planie prostokąta o wymiarach 10 na 8.5 metrów, została jednak przebudowana wkrótce po roku 1488. Z tego też okresu pochodzi większość jej zachowanych do czasów współczesnych elementów.
Jej wewnętrzny układ pierwotnie nie różnił się zbytnio od innych tego typu szkockich budowli mieszkalno – obronnych. Na parterze mieściła się zatem, przykryta kolebkowym sklepieniem, spiżarnia. Na jej pierwszym piętrze ulokowany był hall. Drugie piętro natomiast, pełniło funkcję prywatnej komnaty i zarazem sypialni lorda. Oryginalnie płaski szczyt tej budowli został gruntownie przebudowany w XVI wieku. W jego miejscu osadzony został wówczas dwuspadowy dach z schodkowymi szczytami. Dzięki temu, powstała w obrębie poddasza przestrzeń, mogła być wykorzystywana jako dodatkowa sypialnia lub składzik.
Kolejna, niemalże kwadratowa w planie, Wieża Wschodnia, również może zawierać fragmenty datowane na XIV wiek. Jej obecny wygląd jest jednak efektem wspomnianej XV-wiecznej przebudowy. W tym czasie, u szczytu jej południowej elewacji zostały osadzone dwie, co ciekawe różnej długości, bartyzany. Następnie, w roku 1581, od jej północnej strony zostało wybudowane tzw. skrzydło północno – wschodnie. Tak jak to miało miejsce w przypadku obydwu wież, budynek ten, z czasem uległ znacznej rekonstrukcji. Podobny budynek, stanowiący niejako równowagę dla rzeczonego skrzydła północno – wschodniego, mógł wówczas powstać także od północnej strony Wieży Wallace’a. Jego zarys można między innymi dostrzec na dwóch planach zamku, z których jeden datowany jest na rok 1721. Jeśli zatem budynek ten rzeczywiście istniał, to musiał on także zostać kompletnie zburzony już w połowie XVIII-ego stulecia. Kolejny szkic zamku, z roku 1762, w miejscu tego skrzydła pokazuje już zatem, o wiele mniejszy i ulokowany na planie litery „L”, budynek. Także ten nie przetrwał jednak do czasów współczesnych.
Skrzydło centralne, łączące Wieżę Wschodnią i Wieżę Wallace’a, zostało najprawdopodobniej wybudowane na przełomie lat 1550 i 1600. Nie można jednak wykluczyć, że powstało ono na bazie znacznie starszego budynku, względnie na odcinku dawnego, kurtynowego muru. Swoją obecną formę zawdzięcza ono przebudowie z roku 1803. Wówczas, cały ten budynek został zarówno podwyższony, jak i poszerzony. Powiększeniu uległy także jego oryginalne okna. Ponadto, w południowej połaci dachu zostały osadzone ich mansardowe odpowiedniki.
Ostatnie, neogotyckie skrzydło, zasłaniające de facto starszy zamek od strony północnej, zostało wybudowane w roku 1807. Na jego obydwu krańcach (zachodnim i wschodnim) mieszczą się okrągłe, zwieńczone krenelażem wieże. W centrum natomiast, w imponującej, tym razem prostokątnej w planie wieży, znajduje się główne wejście do zamku.
Po wybudowaniu tego dwupiętrowego skrzydła, zamek Airth przyjął dość osobliwą trójkątną formę (z niewielkim dziedzińcem wewnętrznym). Wiadomym ponadto jest, że w przeciągu XIX wieku, miał być on poddany dalszym przeróbkom. Plany te nigdy nie zostały jednak zrealizowane. Podobnie fiaskiem zakończyły się projekty utworzenia w jego pobliżu imponujących ogrodów. W tej sytuacji „ogrody” w Airth ograniczają się faktycznie do dwóch obszernych tarasów, położonych od południowej strony zamku.

Historia Airth Castle

 
Pierwsza wzmianka o rodzinie de Erth (Airth) pochodzi z XIII wieku. Z pewnością już wtedy istniała tutaj już jakaś, zapewne dość prymitywna, warownia. W roku 1298, podczas I-szej Wojny o Szkocką Niepodległość (1296 – 1328) uwięziony w niej miał zostać „ksiądz z Dunipace”, czyli nieznany z imienia, wuj (najprawdopodobniej od strony matki) szkockiego bohatera narodowego – Williama Wallace’a. W tej sytuacji Wallace miał, podczas zaskakującego nocnego ataku, zdobyć Airth i oswobodzić krewnego z rąk przetrzymujących go Anglików. Następnie, tak jak to miało miejsce i w pozostałych zdobytych przez niego zamkach, stacjonujący w Airth cały, stuosobowy angielski garnizon wraz z gubernatorem Tomlinem Weirem (zm. 1298) został stracony. Los samego zamku pozostaje nam jednak nieznany. Nawet jeśli został on wówczas zniszczony, to z pewnością też został odbudowany w przeciągu następnych kilku lat. Świadczyć może o tym fakt, że w roku 1309, czyli cztery lata po brutalnej egzekucji Wallace’a (dnia 23 sierpnia 1305 roku w Londynie), właścicielem Airth Castle był Fergus de Erth. Airth pozostał w rękach jego potomków do przełomu XIV i XV wieku. Wówczas (przed rokiem 1417), poprzez ślub Agnes, najstarszej córki Williama of Airth z Edwardem Bruce of Stenhouse, drugim synem sir Roberta Bruce (zm. 1390), 2-ego lairda Clackmannan, zamek wraz całą baronią Airth przeszedł na własność rodu Bruce.
Syn i następca Edwarda – Robert Bruce of Stenhouse and Airth (zm. 1449/1450) poślubił Agnes Livingston, córkę sir Alexandra Livingston of Feldes (Phildes). Robert, pełniący funkcje Konstabla zamku Stirling i Kapitana zamku Methven, został uznany winnym zdrady stanu i stracony w Edynburgu dnia 21 stycznia roku 1449/1450.
Jego syn, również noszący imię Roberta of Stenhouse and Airth poślubił Marriotę, córkę sir Waltera Forrestera of Gairden (Garden).
Kolejny Robert Bruce of Stenhouse and Airth, w roku 1506, pojął za żonę Euphemię Montgomery, najmłodszą córkę sir Alexandra Montgomery (ok. 1456 – 1506), 2-ego lorda Montgomery. Robert, w roku 1488, podczas konfliktu króla Jamesa III (1455 – 1483) z większością szkockiej szlachty, na czele której stanął najstarszy syn króla – James (1473 – 1513), książę Rothesay – opowiedział się po stronie rebeliantów. W konsekwencji, wojska monarchy zdobyły i doszczętnie spaliły jego główną siedzibę, czyli oczywiście Airth Castle. Po klęsce wojsk Jamesa III w bitwie pod Sauchieburn (dnia 11 czerwca 1488 roku) i jego rychłej śmierci (ranny król, wkrótce po bitwie, został zamordowany przez niezidentyfikowanego mnicha), szkocki tron, jako James IV, objął wspomniany wyżej książę Rothesay. Ten, dnia 3 lipca 1489 roku, przekazał „Rob’owi Bruss of Erth”, imponującą wówczas kwotę 100 funtów na „odbudowę spalonej rezydencji”.
Robert Bruce wraz z królem oraz większością szkockiej szlachty poległ w bitwie pod Flodden, dnia 9 września 1513 roku. Po tym tragicznym wydarzeniu Airth przeszedł w ręce jego syna – Alexandra Bruce of Stenhouse and Airth. Alexander około roku 1547 poślubił Janet Livingston (zm. 1599), córkę sir Alexandra Livingston, 5-ego Lorda Livingston of Callandar (zm. 1549). Ich syn – sir John Bruce, w roku 1601, poślubił z kolei – Margaret, trzecią córkę Alexandra Elphinstone (1552 – 1638), 4-ego Lorda Elphinstone. W późniejszym okresie John borykał się z poważnymi problemami finansowymi. Sytuację tą wykorzystał sir William Graham (ok. 1591 – 1661), 7-my hrabia Menteith, który przejął Airth. W roku 1631 Graham podjął dość kontrowersyjną i ostatecznie nieudaną próbę przejęcia, mającego długą historię, tytułu hrabiego Strathearn. W zamian król Charles I (1600 – 1649), dnia 21 stycznia 1633 roku, nadał mu tytuł 1-ego hrabiego Airth. W tym czasie, syn wspomnianego sir Johna Bruce – Alexander Bruce of Airth (zm. 1665), z przyczyn czysto finansowych zaciągnął się do służby wojskowej w Niderlandach. Tam, już w randze kapitana, poślubił bogatą holenderską dziedziczkę – Ann van Eck. Dzięki pozyskanym w wianie funduszom Alexander zdołał następnie spłacić część długów ojca i odzyskać rodzinną rezydencję. Sir William Graham zachował jednak tytuł hrabiego Airth. Po nim, godność tą przejął także jego syn William Graham (ok. 1634 – 1694), 8-my hrabia Menteith i 2-gi hrabia Airth. Jednak wobec jego bezpotomnej śmierci, dnia 12 grudnia 1694 roku, obydwa tytuły wygasły.
Tymczasem, Alexander Bruce doczekał się córki – Jean Bruce of Airth (zm. 1683). Dnia 14 grudnia 1674, John Paterson (1632 – 1708), biskup Galloway udzielił jej ślubu z Richardem Elphistone of Calder Hall. Z uwagi, że pierworodny syn tej pary został zamordowany w Torwood, Airth ostatecznie przypadł w udziale ich córce – Elizabeth Elphinstone of Airth. Następnie, poprzez jej ślub z Williamem Dundas’em (ur. 1674), drugim synem George’a Dundas’a of Kinclaven (ur. 1640), Airth stał się własnością rodziny Dundas.
Podczas tzw. I-ego powstania jakobickiego (1715) William Dundas poparł sprawę księcia Jamesa Francisa Stuarta (1688 – 1766, „Starszego Pretendenta”). W konsekwencji, po bitwie pod Sherrifmuir (13 listopada 1715 roku) i klęsce nadziei Jakobitów na odzyskanie brytyjskiego tronu przez dynastię Stuartów, dostał się do niewoli. Pozostał w niej jednak przez dość krótki okres czasu. Niestety, ceną za odzyskanie wolności okazała się konieczność sprzedaży Airth Castle (w zamian wykupił on Blair Castle, położony w pobliżu Culross). Ten, w roku 1717, trafił w ręce Jamesa Grahame (1676 – 1746), sędziego Sądu Morskiego (Admiralty Court). Zamek pozostał w rękach jego potomków, aż do roku 1920.
W roku 1807, ówczesny właściciel zamku, Thomas Graham – Stirling of Strowan (zm. 1836), 4-ty laird Airth Castle, zatrudnił znanych szkockich architektów Davida Hamiltona (1768 – 1843) i Williama Stirlinga (1772 – 1838) do przebudowy zamku. Ostatecznie uwzględnione zostały tylko propozycje przedstawione przez Hamiltona. Jeszcze wcześniej, w pierwszej połowie XVIII wieku, próbę przebudowy zamku podjął także wspomniany wyżej James Grahame. Projekt przedstawiony wówczas przez kolejnego słynnego szkockiego architekta Williama Adama (1689 – 1748), z nieznanych przyczyn (być może finansowych), nie doczekał się jednak realizacji. Podobny los spotkała także propozycja Williama Boutchera (Boutcharta, zm. 1738) z roku 1721, dotycząca utworzenia w Airth wspaniałych ogrodów.
Zamek Airth, od roku 1971 pełni funkcję eleganckiego hotelu i spa. Od tego też momentu stanowi własność rodziny Forrester.

W odległości około 50 metrów na wschód od zamku znajdują się ciekawe ruiny tzw. „starego” kościoła Airth. Z pewnością istniał on już w pierwszych latach XII wieku. W roku 1128 król David I (1084 – 1153) przekazał go na własność mnichom z opactwa Holyrood. Najstarsze zachowane fragmenty tej, ulokowanej na planie krzyża, budowli pochodzą jednak z końca XII stulecia. Znajdują one się w zachodniej części obecnego, mocno już zrujnowanego kompleksu. W XIV wieku do oryginalnego kościoła została dobudowana nawa rodu Airth. Następnie, w roku 1593 powstała też nawa rodziny Elphinstone oraz w 1614 nawa Bruce’ów. Swój ostateczny wygląd kościół przyjął w połowie XVII wieku, kiedy powstały pozostałe, położone na wschód od nawy Bruce’ów, budynki. Wśród tych wciąż szczególną uwagę zwraca wysoka wieża.
Stary kościół Airth pełnił swoją rolę do roku 1820, po czym został zastąpiony przez Kościół Północny (North Church).

Legendy

Airth Castle jest wymieniany wśród najbardziej nawiedzonych szkockich zamków. Podobno w jego wnętrzach wielokrotnie widziano zjawy opiekunki wraz z dwojgiem dzieci, którzy mieli zginąć w zamku podczas jakiegoś pożaru. Odgłosy tych wesoło bawiących się dzieci słyszano też w pokojach 3, 9 i 23.
Wiele osób odwiedzających Airth twierdzi ponadto, że słyszało krzyki oraz płacz służącej, zaatakowanej przez swojego dawnego pana. Jeszcze inna legenda wspomina zjawę psa, który włóczy się po zamkowych korytarzach i próbuje gryźć nogi niektórych przechodniów.

Oficjalna strona hotelu Airth Castle:
http://www.airthcastlehotel.com/