Ballumbie Castle

Zamek Ballumbie, własność rodu Lovell, został ulokowany w dość malowniczym miejscu, tuż nad wysokim i stromym brzegiem potoku Fithie. Niestety dokładna data jego powstania nie jest nam znana.
Co więcej, zagadnienie to jest przedmiotem dość ciekawego akademickiego sporu. O ile bowiem, państwowa organizacja pod nazwą Historic Scotland określa ją na XIV lub XV wiek, to już Królewska Komisja do spraw Starożytnych i Historycznych Zabytków Szkocji (RCAHMS) na moment jej powstania wskazuje rok około 1545, a więc wiek XVI. Warto jednak nadmienić, że choćby z uwagi na widoczne w reliktach murów tej warowni tzw. paszczowe ambrazury, które zwyczajowo przystosowane były pod użycie broni palnej, to bardziej prawdopodobna jest wersja rzeczonej Królewskiej Komisji. Z kolei, teoria promowana przez Historic Scotland wydaje się być pochodną badań przeprowadzonych w Ballumbie przez dwóch słynnych szkockich architektów Davida MacGibbona (ur. 1831 – zm. 1902) i Thomasa Rossa (1839 – 1930), pod koniec XIX wieku. Według ich opinii, mury tej warowni mają przypominać te z XIV/XV-wiecznego zamku Craigmillar z Edynburga, jak i zamku Boghall ulokowanego w pobliżu miasta Biggar (Lanarkshire). Co ciekawe jednak, w innym miejscu swego wiekopomnego dzieła (Castellated and Domestic Architecture of Scotland) MacGibbon i Ross zaliczają tą drugą warownię do tzw. Trzeciego Okresu (szkockiej architektury obronnej), trwającego od roku 1400 do 1542, a więc od XV do XVI wieku. Wydaje się więc, że akurat w tym przypadku, ci bez wątpienia bardzo kompetentni autorzy, popełnili jednak błąd.
W każdym razie, z tego zapewne masywnego niegdyś zamku, do czasów współczesnych, zachowały się jedynie dwie narożne, okrągłe w planie wieże oraz również dwa odcinki kurtynowego muru. Długość najlepiej zachowanego, północno – wschodniego odcinka murów tego zamku, wynosi około 21 metrów. Przyjmuje się przy tym, że długość pozostałych jego boków była zbliżona, jeśli nie identyczna. W chwili obecnej ich wysokość określa się natomiast na około 5 metrów. Niestety, z uwagi na stan tych ścian oraz brak jakichkolwiek planów czy choćby opisów tego zamku nie jesteśmy już w stanie odtworzyć jego oryginalnego wyglądu. Jedynie w parterowej części obydwu wspomnianych, narożnych wież możemy potwierdzić istnienie niewielkich, sklepionych za to pomieszczeń. Równie skromne musiały być ulokowane ponad nimi komnaty mieszkalne. W obrębie zachowanych murów warto jeszcze zwrócić uwagę, tak na liczne paszczowe otwory strzelnicze, wieżyczkę schodową, jak i bardzo wąskie, oryginalnie zakratowane, okienka. Niegdyś, przynajmniej do początków XX wieku, we wschodniej części północno – wschodniego kurtynowego muru widniał również bardzo ciekawy przykład panelu herbowego. Mieścił on między innymi godło rodu Lovell, inicjały „M.M.”, sześć fleurs-de-lis („kwiatów lilii”), wyprostowanego lwa (lion-rampant, będącego królewskim godłem Szkocji), kolejne inicjały „I.S.” oraz godło przedstawiające trzy lwie głowy nad którymi można było również dostrzec wyraz „Scote”. Wydaje się, że to ostatnie godło należało do rodu Scotts of Balwearie. Wspomniane inicjały „I.S.” mogły z kolei nawiązywać do pierwszej żony, jednego z bardziej znanych właścicieli tego zamku, a mianowicie Henry’ego Lovella of Ballumbie. W późniejszym okresie panel ten został on jednak zastąpiony nowszym i też nieco prostszym odpowiednikiem. Ten szczęśliwie, do dnia dzisiejszego zachował się wręcz w idealnym stanie.
Na początku XIX wieku, najprawdopodobniej w roku 1810, w oparciu o oryginalne mury zamku, wybudowana została również ciekawa, wykonana w neogotyckim stylu przybudówka. W głównej mierze wykorzystywana była ona jako stajnia dla pobliskiego dworu Ballumbie House. Oprócz tej, ulokowane zostały tam także pomieszczenia gospodarcze, jak i najprawdopodobniej komnaty mieszkalne. Świadczyć może o tym choćby niewielki kominek widoczny w obrębie jednego z górnych pomieszczeń.
Przy budowie tego, oryginalnie jednopiętrowego budynku użyto szarej, jak i różowej odmiany piaskowca. Obecnie, tak jak i zamek pozostaje on niestety w znacznej ruinie.

Historia Ballumbie Castle 

Posiadłość Ballumbie stanowiła własność rodu Lovell (Lovel) od XIII wieku.
Lovellowie, rodzina o normańskich korzeniach, przybyli do Szkocji w XII wieku, najprawdopodobniej na zaproszenie króla Davida I (1084 – 1153). Początkowo osiedlili się oni w Hawick, w regionie Borders. Tam też wybudowali oni swoją pierwszą obronną rezydencję, tzw. gródek stożkowaty, którego relikty przetrwały zresztą do współczesnych czasów (zob. Lovell’s Castle). Następnie, już na początku kolejnego stulecia, porzucili oni jednak Hawick na rzecz właśnie Ballumbie. Można przy tym założyć, że także i tutaj wybudowali oni jakąś warownię. Jej wygląd, ani lokalizacja nie są nam jednak znane. Oczywiście nie można przy tym wykluczyć, że mieściła się ona dokładnie w miejscu później wybudowanego, kamiennego zamku. W ciągu kolejnych lat Lovellowie stali się jednym z najbardziej znaczących rodów w regionie Angus. Dla przykładu, nazwisko Thomasa de Lovel widnieje w akcie założycielskim szpitala w Brechin z roku 1267. Kilkanaście lat później, dokładnie dnia 3 września 1296 roku, podczas I-szej Wojny o Szkocką Niepodległość (1296 – 1328), Eva – wdowa po kolejnym przedstawicielu tego rodu, a mianowicie Robercie de Lovel (najprawdopodobniej był on synem wspomnianego Thomasa), złożyła hołd angielskiemu królowi Edwardowi I (1239 – 1307). Następnie, w roku 1328, pasowany na rycerza, sir Hugh Lovel był świadkiem Henry’ego of Rossy, sprzedającego posiadłość Inieney dla Waltera of Schaklock. Kolejny z rodu, James Lovel był jednym z wielu rycerzy, którzy stracili życie w bratobójczej bitwie pod Harlaw, dnia 24 lipca 1411 roku. Zapewne jego syn, Richard Lovel of Ballumbie, w roku 1425/1426 poświadczał sprzedaż posiadłości Cambustown przez Davida Lindsaya (zm. 1445/1446), panicza Crawforda dla sir Thomasa Maule (zm. 1450). Syn Richarda, o imieniu Alexander poślubił natomiast Catherine Douglas, córkę sir Williama Douglasa of Lochleven (zm. ok. 1421). Catherina, jedna z dam dworu królowej Joan Beaufort (ok. 1402 – 1445), przeszła do historii pod pseudonimem Kathy lub Catheriny Barlass („Barlass” – w wolnym tłumaczeniu „panienka od sztaby”), która z uwagi na brak zasuwy w drzwiach królewskiej komnaty, próbowała ją zastąpić własną ręką, by tylko uniemożliwić grupie zbuntowanych możnych dotarcie do króla Jamesa I (1394 – 1437) i jego żony. Kości kobiety okazały się niestety słabsze, od jej olbrzymiej odwagi i zamachowcom udało się zrealizować swój plan. Król James I został wówczas bestialsko zamordowany (w Perth, dnia 24 lutego 1437 roku). Królowa, chociaż ranna, zdołała się jednak uratować i doprowadzić do koronacji (dnia 25 marca) ich małoletniego syna Jamesa II (1430 – 1460). Dzień później, dnia 26 marca 1437 roku, dwaj z trzech głównych inicjatorów zamachu, czyli sir Robert Stewart (zm. 1437), panicz Atholl oraz sir Robert Graham of Kinpont (zm. 1437) zostali w wyjątkowo brutalny sposób straceni w Edynburgu. Egzekucja trzeciego ze sprawców, a więc sir Waltera Stewarta (zm. 1437), 1-szego hrabiego Atholl, została jednak przedłużona, aż do… trzech dni. Pierwszego dnia tych tortur, został on przywiązany do masywnej klatki, która została następnie wysoko podniesiona za pomocą żurawia, po czym opuszczona i gwałtownie zatrzymana tuż przed samą ziemią. Powstałe w ten sposób przeciążenie spowodowało zerwanie większości ścięgien skazańca. Drugiego dnia sir Walter został ciągnięty przez konie po edynburskich ulicach, po czym umieszczony w dybach i ukoronowany rozpaloną do białości żelazną koroną z napisem „Król zdrajców”. Niektóre źródła wspominają, że został też oślepiony oraz szarpany rozgrzanymi w ogniu szczypcami. Wreszcie, trzeciego dnia nieszczęsny hrabia Atholl został żywcem wypatroszony. Jego wnętrzności zostały następnie spalone. Podobnie jak i serce, które wcześniej zostało również doszczętnie rozerwane. Na sam koniec odcięta została jego głowa, a ciało poćwiartowane. Szczątki te zostały później wystawione na publiczny pokaz w różnych częściach kraju…
Kolejny przedstawiciel rodu Lovell, a mianowicie Robert Lovel oraz jego żona Elizabeth Douglas, w roku 1463 z rąk sir Davida Lindsaya (1440 – 1495), 5-ego hrabiego Crawford otrzymali nadanie ziem Murroes. Jedyna córka i spadkobierczyni tej pary, Janet Lovel poślubiła następnie sir Roberta Graham of Fintry.
W roku 1490, wspomniany sir David Lindsay, hrabia Crawford, od roku 1488 dzierżący również godność 1-ego księcia Montrose, nielegalnie wywłaszczył Alexandra Lovella ze znacznej części jego ziem (m.in. Bischopkers i Hand). W zamian za krzywdę ojca, jego syn Henry Lovell otrzymał w późniejszym czasie między innymi tytuł rycerski. W roku 1536 oskarżył on sir Patricka Graya (ok. 1518 – 1584), 4-ego lorda Graya o uczynienie mu „wielkiej krzywdy i prześladowanie” poprzez zajęcie dnia 20 stycznia tegoż roku, jego łowiska Dundervisheide na rzece Tay. Sir Henry zmarł około roku 1550. Wdowa po nim, lady Lovel nie zdołała jednak przedstawić przed sądem odpowiedniego dowodu potwierdzającego jej prawa do pozostającego przedmiotem sporu łowiska i to pozostało ostatecznie w rękach Lorda Graya. Następcą sir Henry’ego został jego syn Andrew Lovall. Po nim, Ballumbie przypadło w udziale jego synowi, kolejnemu Henry’emu. Dnia 8 sierpnia 1572 Henry Lovell i jego syn John, “mnich z Ballurnbie”, w związku, że zignorowali wezwanie do stawienia się przed obliczem Regenta Szkocji, sir Johna Erskine’a (zm. 1572), 17-ego hrabiego Mar oraz jego rady, zostali oskarżeni o „rebelię”. Rozkazem Regenta Mara, mieli oni zatem zostać dostarczeni do „jego Lorda Skarbnika” i uwięzieni. Podobny wyrok, dnia 23 stycznia roku 1573, został wydany względem wspomnianego wcześniej sir Patricka, 4-ty lorda Gray. Powodem tego oskarżenia natomiast było jego pozostawanie w bliskich relacjach z „Henry’m Lovellem of Ballumbie, jego synami Patrickiem i Davidem Lovellem oraz innymi”. Trzeba jednak zaznaczyć, że sam Henry Lovell nie należał do zbyt pokojowo nastawionych osobników. Wiadomym jest dla przykładu, że tak dalece posuwał się w terroryzowaniu swych sąsiadów, że jeden z nich, a mianowicie John Strachan of Claypotts (zm. 1593) dla własnego bezpieczeństwa wybudował silnie ufortyfikowany zamek Claypotts. Desperacką ucieczką przed nim, do swojego dworu Pitkerro House, ratował się również James Durham of Pitkerro. Przy innej okazji, Henry Lovell podpalił też dom pastora z Moniefieth.
Być może to także on (lub jego ojciec Andrew) wybudował zamek Ballumbie. Jak zostało to już jednak wspomniane, istnieją poważne rozbieżności co do daty jej powstania. Pomimo tego wiadomym jest, że w roku 1571, a więc na rok przed swoim uwięzieniem, Henry Lovell odstąpił posiadłość „Mains of Ballurnbie” (terminem „mains” najczęściej określano „dom z przylegającą do niego farmą”) dla sir Thomasa Lyona of Albar (zm. 1608). Dokument potwierdzający tą transakcję nosi datę 18 września 1571. Sir Thomas pozostał jej właścicielem do roku 1583. Następnie, dnia 22 sierpnia tegoż roku, przeszła ona na własność  Gilberta Graya (zm. 1592), syna sir Patricka, 4-ego lorda Graya. Po raz kolejny Ballumbie zmieniło swojego właściciela na początku XVII wieku, kiedy to dnia 12 sierpnia 1601 roku wraz ziemiami Barry i Innerpeffer zostało wykupione przez sir Jamesa Elphistone’a (1557 – 1612), 1-ego lorda Balmerino. Dość niezwykle, jego syn i spadkobierca, sir John Elphistone (zm. 1649), 2-gi lord Balmerino, w roku 1641 pełniący funkcję Prezydenta (szkockiego) Parlamentu, uznał, że podczas tej transakcji jego własny ojciec oszukał Grayów. W związku z tym, dobrowolnie wypłacił im sumę 1000 merks (merk – szkocka srebrna moneta) zadośćuczynienia.
W późniejszych latach Ballumbie przeszło na własność rodziny Maule. W roku 1646, ówczesny lider tej rodziny – sir Patrick Maule (1585 – 1661), lojalny poddany króla Charlesa I (1600 – 1649) został wyniesiony do godności 1-ego hrabiego Panmure. Po śmierci sir Patricka, jego syn i prawny spadkobierca sir George Maule (1617 – 1671), 2-gi hrabia Panmure, w roku 1666 zlecił znanemu szkockiemu architektowi Johnowi Mylne (1611 – 1667) zaprojektowanie i budowę nowej, imponującej rodzinnej rezydencji – Panmure House. Być może z jej powstaniem właśnie łączy się ostateczny upadek zamku Ballumbie. Ten, był już bowiem kompletnie zrujnowany w roku 1682.
Po śmierci sir George’a (24 marca 1671), tytuł 3-ego hrabiego Panmure, jak i wszystkie należące do niego ziemie przypadły w udziale jego synowi, kolejnemu sir George’owi (ok. 1650 – 1686). Wkrótce później przekazał on jednak posiadłość Ballumbie swojemu młodszemu bratu Jamesowi (ok. 1658 – 1723). W roku 1674 James został nawet wyniesiony do godności barona Ballumbie. Następnie, po śmierci sir George’a, w udziale przypadł mu także tytuł 4-ego hrabiego Panmure. W roku 1715 wziął on również udział w tzw. I-szym powstaniu jakobickim. Na tej też podstawie, już po upadku rzeczonej rebelli, posiadane przez niego tytuły zostały mu odebrane. Konfiskacie uległo również większość należących do niego ziem. Najwidoczniej los ten ominął jednak Ballumbie. Od tego momentu, aż do roku 1729 jego właścicielem pozostawał bowiem James Maule (zm. 1729), najstarszy syn słynnego Harry’ego Maule of Kelly (zm. 1734), który sam był trzecim synem, sir George’a, 2-ego hrabiego Panmure.
Wreszcie, w kwietniu 1804 roku Maule’owie sprzedali Ballumbie dla farmera Davida Millera. Trzeba przy tym zaznaczyć, że dzierżawił on tą posiadłość od dłuższego już czasu. W roku 1810 Miller wybudował również dla siebie imponującą rezydencję Ballumbie House. W tym samym czasie, w oparciu o relikty zamku powstała wspomniana wcześniej przybudówka. Po jego śmierci cała ta posiadłość przypadła w udziale jego synowi, o imieniu John. On też, w styczniu 1847 roku sprzedał ją dla bogatego kupca z Dundee – Huberta M’Gavina. Ballumbie pozostało w rękach jego potomków do roku 1902, po czym przeszło w ręce innego bogatego kupca – Alexandra Gilroya. On z kolei, zatrudnił znanego szkockiego architekta Jamesa Leslie Findlaya (1868 – 1952), do przebudowy Ballumbie House. W późniejszych latach w budynku tym urządzony został hotel. Działał on nieprzerwanie na przełomie lat 1965 – 1981, po czym w roku 1982 został on poważnie uszkodzony wskutek pożaru. Szczęśliwie, w ostatnich latach został on też odbudowany i ponownie zamieszkany…
Dnia 1 grudnia 2009 roku, słynny szkocki antropolog Mark Paul Lindley – Highfield, aktem wydanym przez Williama Davida Hamiltona Sellara (ur. 1941), piastującego obecnie godność Lorda Lyon Kings of Arms (zajmującego się sprawami heraldycznymi) do swojego nazwiska mógł oficjalnie dodać zwrot „of Ballumbie Castle”. W latach 2008 – 2010 nosił on również godność 14-ego barona Cartsburn.

Ruiny zamku Ballumbie można podziwiać (jedynie z zewnątrz) o każdej rozsądnej porze.

Legendy

W niedalekiej odległości na zachód od ruin zamku Ballumbie miał niegdyś rosnąć potężny jesion. Według miejscowych wierzeń został on zasadzony przez niejaką Grizzel Jaffray, oskarżoną następnie o uprawianie czarów i straconą w Seagate (obecnie część Dundee) w dniach pomiędzy 11 a 23 listopadem 1669 roku.