Crookston Castle

Bardzo nietypowy Crookston Castle został ulokowany na miejscu znacznie wcześniejszego, drewniano – ziemnego założenia.
Z oryginalnej, wybudowanej najprawdopodobniej w drugiej połowie XII wieku warowni sir Roberta de Croc, do dnia dzisiejszego zachowała się przede wszystkim imponująca fosa, o średnicy około 20 metrów i głębokości 3.6 – 3.9 metrów. Wysokość zewnętrznego nasypu mogła oryginalnie wynosić około 3 metrów.
Na wschodnim odcinku fosy wciąż można także zauważyć fundamenty prostokątnego budynku o wymiarach 15 na 8 metrów. Przyjmuje się, że mogą to być pozostałości ufundowanej około roku 1180 kaplicy.
Położony na planie litery „X” zamek, własność rodu Stewarts of Darnley, zastąpił starszą budowlę na przełomie XIV i XV wieku.
Centralna, prostokątna w planie wieża Crookston posiada wymiary 19 na 12 metrów. Szerokość jej północnej ściany wynosi 3.9 metrów. Ściana południowa mierzy 3.2 metrów. Grubość nieco ukośnie położonej ściany zachodniej mierzy z kolei 2.7 metrów. Co może wydawać się zaskakujące, szerokość ściany wschodniej, a więc położonej na wprost jedynej drogi poprowadzonej przez fosę, wynosi jedynie 1.8 metra.
Doskonale chronione główne wejście do zamku ulokowane jest na poziomie dziedzińca, w ścianie północnej. Osłonięte dwiema narożnymi wieżami wyposażone było w parę solidnych drzwi i masywną bronę. Wewnętrzne drzwi były dodatkowo wzmocnione, bardzo nietypową boczną sztabą. O ile zdecydowana większość tego typu zabezpieczeń była zwykle osadzona w grubości przylegającego do wejścia muru, to w Crookston, w momencie otwarcia głównych drzwi była ona przesuwana w kierunku wschodnim do narożnej wieży północno – wschodniej… blokując jednocześnie przejście w osadzonej w niej klatce schodowej. Z położonego pomiędzy obydwoma drzwiami niewielkiego przedsionka, poprzez proste schody poprowadzone w grubości północnego muru (w kierunku zachodnim) można było także przejść do położonego na pierwszym piętrze hallu.
Poniżej nich w niewielkim, lecz starannie wykończonym zakamarku została ulokowana studnia, którą obsługiwał specyficzny rodzaj dźwigu. Jego mechanizm był osadzony w trzech głębokich wnękach w murze północnym centralnej wieży. Otwory te są doskonale widoczne one od zewnętrznej strony muru (na prawo od głównego wejścia).
Dostęp do studni był możliwy jedynie z położonej na parterze głównej wieży piwnicy z ciekawym kolebkowym sklepieniem, wzmocnionym masywnymi gurtami. Jeden z tych łuków, na wschodnim krańcu pomieszczenia, został dość niezwykle oparty o nadproże wejściowych drzwi. Dość skromną porcję dziennego światła w tym pomieszczeniu zapewniały szczelinowe okienka. Z uwagi, że umieszczone są one dość wysoko nad poziomem podłogi, to dostęp do nich umożliwiały osadzone w ich ostrołukowych wewnętrznych wnękach schodki.
Najbardziej imponującym pomieszczeniem Crookston był wysoki na 8.3 metrów główny hall z ostrołukowym sklepieniem. Jego sporych rozmiarów kominek osadzony był w ścianie wschodniej. Nie jest jednak wykluczone, że kolejny mógł się także znajdować w zachodniej, obecnie zniszczonej części komnaty. Dwa z zachowanych okien z bocznymi, kamiennymi siedzeniami położone są od północnej i południowej strony. We wnęce północnego okna zostały dodatkowo umieszczone dwie półki ścienne. Jedna z nich pełniła rolę sejfu.
Przejście do kolejnego piętra głównej, centralnej wieży oraz komnat ulokowanych w obydwu wschodnich wieżach zapewniały spiralne schody osadzone w południowo – wschodnim rogu hallu.
Na każdym z rogów głównego bloku zamku oryginalnie znajdowały się wysokie, 5-cio kondygnacyjne wieże, ulokowane na planie kwadratu o wymiarach około 6 metrów kwadratowych.
Do dnia dzisiejszego, w całości zachowała się niestety tylko jedna z nich: północno – wschodnia.
W jej parterowej części znajdował się ponury, wyposażony zaledwie w niewielki wentylacyjny otwór, loch. Dostęp do niego był możliwy jedynie poprzez właz w stropie z położonej powyżej stróżówki. Na trzech kolejnych piętrach wieży ulokowane były z kolei komnaty mieszkalne. Każda z nich wyposażona była między innymi w niewielki kominek i pojedyncze okienko. Wieża ta została odrestaurowana w XIX wieku. W tym samym czasie częściowo odbudowano także wieżę południowo – wschodnią oraz ostatecznie usunięto nikłe pozostałości obydwu wież zachodnich, zniszczonych pod koniec XV wieku. Zgodnie z zachowanymi relacjami na parterze wieży północno – zachodniej ulokowana była kuchnia. Dolne piętra wieży południowo – zachodniej służyły z kolei jako spiżarnie.

Historia Crookston Castle

Chociaż otaczający zamek szaniec powszechnie uważa się za oryginalną część warowni sir Roberta de Croc, to wyniki przeprowadzonych w jego obrębie w roku 2000 przez pracowników University of Glasgow badań archeologicznych, nie wykluczają jednoznacznie możliwości, że jest on jednak znacznie starszy. Równie dobrze obwarowania te mogły być wykonane nawet w epoce żelaza. Z pewnością jednak, warownia Crookston, wbrew głoszonym czasami hipotezom, nigdy nie przyjęła postaci typowego gródka stożkowatego.
W roku 1330 posiadłość ta, wraz z oryginalną warownią została wykupiona przez sir Alan’a Stewart’a (zm. 1333). Po jego śmierci w bitwie pod Hallidon Hill (19 lipca 1333) Crookston najprawdopodobniej został włączony do Korony, po czym w roku 1361 powrócił w ręce syna sir Alana – sir John’a Stewart’a of Darnley (zm. przed 1369). Jego potomkowie, na przełomie XIV i XV wieku zastąpili też stary, drewniany zamek zachowaną częściowo do dnia dzisiejszego kamienną warownią.
W roku 1489, podczas rebelii sir John’a Stewart’a (przed 1430 – 1495), Lorda Dranley i 1-ego hrabiego Lennox (drugiej kreacji tytułu) Crookston został zaatakowany przez królewskie wojska. W zakończonym pełnym sukcesem oblężeniu wzięła udział, ściągnięta z edynburskiego zamku, słynna Mons Meg. Potrafiąca wystrzelić od 8 do 10 razy dziennie, pociskami ważącymi do 180 kilogramów, potężna bombarda dokonała w zamku poważnych zniszczeń. Kompletnie zburzone zostały wówczas między innymi obydwie zachodnie wieże. Nie jest wykluczone, że zostały one następnie częściowo odbudowane. Z pewnością jednak nie do ich oryginalnych wysokości. Pomimo buntowniczej postawy sir Johna – król James IV (1473 – 1513) pozwolił mu zatrzymać zamek wraz z całą posiadłością. Ziemie te przeszły następnie na własność jego syna – sir Matthew Stewart’a, 2-ego hrabiego Lennox (1488 – 1513). Sir Matthew poległ wraz z James’em IV i większością znaczniejszej szkockiej szlachty w bitwie z Anglikami pod Flodden, dnia 9 września 1513 roku.
Crookston został ponownie zaatakowany w roku 1544 przez połączone oddziały sir James’a Hamilton’a (ok. 1516 – 1575), 2-ego hrabiego Arran, Regenta Szkocji i David’a Beaton’a (ok. 1494 – 1546), kardynała i arcybiskupa St Andrews. Przyczyną tego konfliktu był walka o prawo do opieki nad małoletnią królową Marią Stuart (1542 – 1587). W czasie, gdy Hamilton wraz z Beatonem szturmowali Crookston, główną siedzibę rodu Stewart’ów of Darnley, to jej właściciel sir Matthew Stewart (1516 – 1571), 4-ty hrabia Lennox zajęty był obroną zamku Glasgow. W następnych latach Crookston przeszedł na własność syna sir Matthew – Henry’ego Stewarta, Lorda Darnley (1545 – 1567). Według legendy, to właśnie wśród wiekowych cisów, otaczających niegdyś Crookston, w roku 1565 Henry poprosił o rękę królowej Marii. Niestety drzewa te zostały wycięte w roku 1816. Z jednego z nich został jednak wykonany model zamku, wystawiony obecnie w Pollok House.
Małżeństwo Henry’ego i Marii nie układało się jednak zbyt pomyślnie i już po zaledwie 6 miesiącach doszło do separacji. Darnley pozostał jednak prawnie mężem Marii, aż do roku 1567, kiedy to w nocy 10 lutego został zamordowany dość tajemniczych okolicznościach. Fakt, że już po trzech miesiącach Maria poślubiła James’a Hepburn’a (ok. 1534 – 1578), 4-ego hrabiego Bothwell, głównego podejrzanego o morderstwo jej poprzedniego męża, generuje zasadne pytania o jej udział w tej zbrodni.
W roku 1572 Crookston przeszedł na własność młodszego brata Henry’ego – sir Charles’a Stuart’a (1555 – 1576), 1-ego hrabiego Lennox (trzeciej kreacji tytułu).
W kolejnych latach posiadłość kilkakrotnie zmieniała właścicieli, aż w roku 1757, jej ówczesny właściciel sir William Graham (1712 – 1790), 2-gi książę Montrose sprzedał ją sir Walterowi Maxwell of Auldhouse (1732 – 1762), 4-emu baronetowi Maxwell. W kolejnych latach ostatecznie opuszczony zamek popadł w znaczną ruinę. Jednak w roku 1847, dla uczczenia wizyty królowej Wiktorii (1819 – 1901) w Glasgow, sir John Maxwell, 8-my baronet Maxwell (1791 – 1865) częściowo go odrestaurował.
W roku 1931, sir John Stirling – Maxwell (1866 – 1956), 1-ty baronet Maxwell jako jeden z założycieli organizacji National Trust for Scotland i jej pierwszy wiceprezydent (od roku 1943 także prezydent) przekazał na jej rzecz zamek Crookston.
Tym samym stał się on pierwszym obiektem pod opieką NTS. Obecnie jest on jednak zarządzany przez Historic Scotland.

Znani szkoccy poeci: Robert Burns (1759 – 1796), William Motherwell (1797 – 1835) i Robert Tannahill (1774 – 1810), a także sam sir Walter Scott (w noweli “Opat”) sugerowali, że ukryta wśród wspomnianych wyżej cisów w Crookston, królowa Maria obserwowała nieszczęśliwy dla niej przebieg bitwy pod Langside, dnia 13 maja 1568. Z uwagi jednak na ukształtowanie terenu wydaje się to być niemożliwe. Po klęsce jej armii Maria postanowiła szukać schronienia u swej kuzynki królowej Anglii – Elżbiety I (1533 – 1603). Tam, zamiast oczekiwanej pomocy Maria została uwięziona na kolejnych 19 lat. W końcu, dnia 8 lutego 1587 roku został ścięta na zamku Fotheringhay.

Crookston Castle można zwiedzać (bezpłatnie) przez cały rok, o prawie każdej porze (najczęściej od rana od zmierzchu).

Więcej informacji na temat godzin otwarcia zamku można znaleźć na stronie Historic Scotland:
http://www.historic-scotland.gov.uk

lub pod numerem telefonu: (+44) 0141 8839606