Doune of Invernochty

Doune of Invernochty jest jednym z najbardziej imponujących i unikalnych normańskich XII-wiecznych gródków stożkowatych (motte and bailey castle) w Szkocji.
Jego niezwykłość w skali całego kraju wynika przede wszystkim z faktu, że najprawdopodobniej jako jedyny zachował częściowo swoje oryginalne, kamienne elementy. Dodatkowo, posiadając wymiary w przybliżeniu 164 na 158 metrów, jest także drugim największym szkockim obiektem tego typu, ustępującym jedynie – Mote of Urr – z regionu Galloway.
Jego podstawowy element, wysoki na około 12 metrów owalny kopiec, został częściowo wybudowany na naturalnym, polodowcowym pagórku. Obwód jego podstawy wynosi, aż 295 metrów. Z kolei, jego mierzący około 80 na 42 metrów szczyt, był otoczony kamiennym murem o oryginalnej szerokości 1.8 metra i łącznej długości 184 metrów. Do dnia dzisiejszego, prawie w całości zachowały się także jego fundamenty. Niestety, są one jednak w większości przykryte darnią. Najlepiej widoczny ich fragment znajduje się natomiast w pobliżu głównej bramy. Ta, ulokowana jest w południowym odcinku muru i posiada około 2.4 metrów szerokości. Na prawo od niej (w kierunku wschodnim) widnieje kolejna, szeroka około 3.3 metrów przerwa w murze. Najprawdopodobniej pełniła ona rolę przejścia do osłaniającego wejście palisadowego przedpiersia lub prymitywnego barbakanu. Kolejne przejście, o szerokości około 1.2 metra mieści się w północno – zachodnim odcinku muru i służyło zapewne jako poterna.
Wewnątrz murów, po lewej stronie wejścia widnieją fragmenty prostokątnego w planie budynku o wymiarach 8.2 na 5.7 metrów. Wydaje się, że mógł on pełnić rolę stróżówki.
Wokół całego szczytu kopca wciąż można także dostrzec liczne wybrzuszenia i wnęki będące pozostałościami po dawnych budynkach zamkowych. Podczas przeprowadzonych w roku 1919 badań archeologicznych, w centralnej części kopca odkryto fragment muru o długości 3.3 metrów, grubości 0.6 metra i wysokości około 0.3 metra. Stanowił on z pewnością fragment sporej normańskiej kaplicy. Zgodnie z zachowanymi relacjami była ona wykorzystywana przez okoliczną ludność, aż do roku 1654.
Cały kopiec otoczony jest ponadto szeroką na 15 metrów i oryginalnie głęboką na około 3 metrów fosą.
Tą z kolei otacza zewnętrzny nasyp. Jego zachodni odcinek przybiera postać szerokiej na około 22.5 metrów i niegdyś wysokiej na około 3 metrów platformy. Bez żadnej wątpliwości, oryginalnie otoczona była ona palisadą i pełniła funkcję podgrodzia. Zgodnie z relacją XIX wiecznego szkockiego pisarza i antykwariusza Andrew Jervise’a (ur. 1820 – zm. 1878) w jego obrębie można było dostrzec zarysy kilku, być może oryginalnych budowli. Wśród nich znajdował się m.in. prostokątny w planie budynek o wymiarach 11.8 na 4.7 metrów, piec oraz pozostałość studni lub cysterny o średnicy 4.2 metrów. Ta, osłonięta była suchym murem o wysokości 2 metrów i szerokości około 0.6 metra. Do dnia dzisiejszego nie zachowały się po niej jednak żadne ślady.
Na pozostałych odcinkach zewnętrzny nasyp fosy posiada około 12 metrów szerokości. Jego południowy odcinek został niestety częściowo zniszczony w roku 1823, podczas budowy pobliskiej drogi.
Oryginalnie fosa była także wypełniona wodą pobieraną z pobliskiego sztucznego jeziorka. Jej poziom był kontrolowany dzięki całemu systemowi zapór i przepustnic osadzonych w północno – wschodnim i wschodnim odcinku zewnętrznego wału. Jedyną pozostałością tej z pewnością unikalnej konstrukcji jest obecnie długi na około 137 metrów i szeroki na około 4.5 metrów ziemny wał. Oryginalnie mieścił on, aż trzy śluzy. Pierwsza z nich przylegała bezpośrednio do zewnętrznego nasypu fosy. Kolejna, po której zachowała się prawie 6-cio metrowa wyrwa w wale, była osadzona w jego centralnej części. Ostatnia z nich znajduje się na samym krańcu wału, w odległości około 90 metrów od środkowej śluzy i posiada około 9 metrów szerokości. Nie jest jednak wykluczone, że została ona poszerzona w późniejszym okresie czasu.
Samo jeziorko, położone od północnej strony zamku zostało utworzone dzięki usypaniu, wysokiej na około 2 metrów i szerokiej na 11 metrów, tamy. Nieustannie było ono też zasilane z pobliskiej rzeczki Bardoch, dopływu rzeki Don. Z relacji wspomnianego już Jervise’a, który Doune of Invernochty wizytował około roku 1785 wynika, że fosa wciąż częściowo była wypełniona wodą. Stan ten przetrwał do roku 1823, kiedy to wraz z budową nowej drogi, prawie w całości osuszono także jeziorko.

Historia Doune of Invernochty

Doune of Invernochty został wybudowany najprawdopodobniej w latach 50-tych XII wieku i pełnił rolę głównej siedziby pierwszych władców regionu Mar. Niestety z tego okresu do dnia dzisiejszego przetrwała zaledwie garstka informacji. Z pewnością jednak ci wcześni rządcy, noszący tytuły „mormaerów Marr”, cieszyli się całkiem sporą niezależnością od Korony. Pierwszy historycznie poświadczony hrabia Mar – Ruardi, w roku 1128, za panowania króla Davida I (ur. 1083/1085 – zm. 1153), był świadkiem nadania ziem dla nowo utworzonego opactwa Holy Trinity w Dunfermmilne. Trzeci  z kolei hrabia – Morggan (Morgund, zm. przed 1183) jest powszechnie uważany za budowniczego Doune of Invernochty.  Także i on poświadczał kilka królewskich statutów (pierwszy w roku 1147). Jego córka Alesta poślubiła Alana Fitzwaltera (1140 – 1204), 2-ego Wielkiego Stewarta Szkocji (antenata przyszłych władców Szkocji z dynastii Stewartów). Z kolei, 4-ty hrabia Mar – Gille Crist zanegował prawo króla Williama I „Lwa” (ok. 1143 – 1214) do własności kościoła Aberchirder i jego następnego przekazania dla opactwa Arbroath.
Za czasów tego samego monarchy hrabiowie Mar zaczęli też stopniowo tracić swoją sporą autonomię. Proces ten był kontynuowany także przez jego syna – Alexandra II (1198 – 1249). W pierwszym etapie, po śmierci ostatniego z czysto celtyckich władców Mar – wspomnianego już Morggana, William I przekazał kontrolę nad ważnym pod strategicznym względem regionem Garioch swojemu młodszemu bratu Davidowi, hrabiemu Huntingdon (1152 – 1219). Tym samym znacznie wzmocniły się wpływy Korony wokół miasta Aberdeen. W późniejszym okresie rządów Williama, za jego szczególnym staraniem, w regionie Mar osiedlało się coraz więcej, lojalnych wobec Korony, potężnych szkockich rodów. Wśród nich warto wymienić Davida, syna hrabiego Fife – Duncana II (1154 – 1202), którego zamek Strathbogie z czasem stał się główną siedzibą hrabiów Huntly.
Uilleam, 6-ty hrabia Mar (William, zm. 1276) był już znaczną postacią na dworze króla Alexandra II oraz w czasach małoletności króla Alexandra III (1241 – 1286). Na przełomie lat 1264 – 1266 pełnił on między innymi bardzo zaszczytną i ważną funkcję Szeryfa Dumbarton. Swoją pozycję umocnił także dzięki małżeństwu z Elisabeth Comyn, córką Williama Comyn’a, Lorda Badenoch i jure uxoris hrabiego Buchan (ok. 1163 – 1233). Uilleam brał także udział, u boku króla Alexandra II w stłumieniu buntu, wciąż wykazującej zbytnią niezależność, „ludności Moray”. Wydaje się, że właśnie w tym okresie monarcha podjął także decyzję o budowie zamku w Kildrummy. Ta, położona w odległości około 16 kilometrów od Doune of Invernochty potężna twierdza, wkrótce stała się główną siedzibą hrabiów Mar.
Doune of Invernochty mógł jednak pozostać w użyciu, aż do początków XIV wieku. Jego oryginalna kaplica były wykorzystywana przez miejscową ludność, aż do roku 1654.
Podczas II wojny światowej (1939 – 1945) na szczycie kopca, z inicjatywy Royal Observer Corps (Królewskie Oddziały Obserwacyjne), został dodatkowo wybudowany betonowy punkt obserwacyjny. Zarządzany przez ochotników funkcjonował, aż do roku 1955. Na wschód od kopca zostało posadzonych 42 lip. Drzewka te mają symbolizować 42 mieszkańców okolicznych wiosek, którzy stracili życie podczas obydwu wojen światowych.
W trakcie licznie przeprowadzanych w obrębie Doune of Invernochty prac archeologicznych odnaleziono między innymi pozostałości oryginalnego zwodzonego mostu, pochodzącą z XIII wieku złotą spinkę czy fragmenty XIV-wiecznych glinianych naczyń.

Obiekt można zwiedzać o każdej rozsądnej porze.