Dunfermline Palace

Losy królewskiego pałacu Dunfermline są nierozerwalnie związane z opactwem Dunfermline, jednym z najważniejszych, a przy tym i najpiękniejszych średniowiecznych, szkockich ośrodków religijnych.
Z uwagi na rangę opactwa oraz jego bliskie koneksje z rodziną królewską, od samego początku w jego obrębie musiały się znajdować także i typowo świeckie rezydencje, przeznaczone do użytku nie tylko członków królewskiego rodu, ale i zwykłych pielgrzymów.
Przyjmuje się, że podobnych budynków mogło być tutaj trzy lub cztery. Z pewnością też poziom oferowanej w nich gościnie był zależny od społecznego statusu gości.
Królewski pałac, w swej oryginalnej formie jednopiętrowego domu gościnnego został wybudowany na początku XIV wieku. W tym samym czasie, w jego pobliżu powstał też nowy refektarz opactwa.
Do dnia dzisiejszego z pałacu zachowała się jedynie jego południowo – zachodnia ściana, relikty jego dawnych piwnic oraz położony od jego południowo – wschodniej strony budynek kuchni.
Pełna długość wspomnianej ściany wynosi 62.5 metrów. Jej wysokość mierzy z kolei około 18.2 metrów. Z uwagi jednak, że pałac został ulokowany na bardzo stromym brzegu potoku Ferm Burn, jego ściana północno – wschodnia była osadzona znacznie wyżej względem poprzedniej. Tym samym mierzyła też jedynie około 9 metrów wysokości.
Cały budynek był też wielokrotnie w ciągu następnych stuleci rozbudowywany. Jego parterowa część pochodzi najprawdopodobniej z czasów króla Roberta I Bruce’a (ur. 1274 – zm. 1329). W chwili obecnej mieści ona siedem dość wąskich pomieszczeń gospodarczych, przy czym zachodnia część budynku została wybudowana najprawdopodobniej na początku XVI wieku. W tym samym czasie cztery oryginalne piwnice, w centralnej i wschodniej części pałacu zostały przykryte kolebkowymi sklepieniami. Ich jedyny zachowany fragment przylega do południowo – wschodniej ściany budynku.
Kolejne dwa etapy przebudowy dawnego domu gościnnego w królewski pałac miały miejsce w latach 40-tych i 90-tych XV wieku. Niestety nie zachowały się jednak żadne informacje o kolejności podjętych prac. Jedną z bardziej kluczowych zmian w wyglądzie tego budynku było dodanie na pierwszym piętrze jego południowo – zachodniej ściany bardzo wysokich, ciekawie zdobionych okien. W głównej mierze miały one zapewniać dostęp dziennego światła do położonych na tym poziomie: głównego hallu o wymiarach 28 na 8.6 metrów i położonego od zachodniej strony salonu o wymiarach 15.7 na 8.6 metrów. Ta druga, ściśle prywatna komnata wyposażona jest w ciekawe, wykuszowe okno. Nie jest wykluczone, że właśnie w tym pokoju urodził się król Charles I (1600 – 1649).
Ostatni etap prac w Dunfermline dotyczył budowy kolejnego piętra. Z uwagi na liczne kominki widoczne jego jedynej zachowanej ściany przyjmuje się, że na tym poziomie mieściły się sypialnie oraz bardziej prywatne pokoje. Komunikację pomiędzy poszczególnymi piętrami zapewniały przynajmniej trzy klatki schodowe. Dwie z nich znajdowały się na północnym i wschodnim narożniku budynku oraz w centralnej części ściany północno – wschodniej.
Parterowa część, przylegającego do pałacu od strony południowo – wschodniej, budynku kuchni może pochodzić nawet sprzed czasów Bruce’a. Styl jej wykonania wskazuje bowiem na moment przejściowy pomiędzy okresami architektury normańskiej i wczesnoangielskiej, czyli na początki XIII wieku. Pomieszczenie to, służące zapewne jako spiżarnia posiada piękne, wsparte na dwóch kolumnach sklepienie krzyżowo – żebrowe z ozdobnymi zwornikami. Jego pełne wymiary wynoszą 13.4 na 7.3 metrów, przy wysokości 4.2 metrów.
Powyżej znajdowała się główna kuchnia, oryginalnie wyposażona w trzy duże paleniska.
Kolejna kuchnia, w której przygotowywano jedynie skromne posiłki dla mnichów była ulokowana na górnym piętrze tego budynku. W jego wschodnim narożniku zostały też osadzone spiralne schody.
W XIV wieku budynek pałacu i wspomnianego wcześniej refektarza połączono imponującym budynkiem bramnym, tzw. Pends Gate. Wyposażony jest on w dwa przejścia. Główna brama przeznaczona była do użytku koni i wozów, podczas gdy mniejszy pasaż służył jedynie pieszym.
Na pierwszym piętrze Pends Gate mieszczą się dwie komnaty. W większej z nich, zachodniej obecnie mieści się pokój kustosza, kasa i niewielki sklepik. Oryginalnie dostęp do tego poziomu był możliwy jedynie dzięki zewnętrznym, drewnianym schodom. Druga komnata, w której obecnie są wystawione fragmenty kamiennych, rzeźbionych detali zdobiących niegdyś opactwo, łączyła niegdyś refektarz z górną kuchnią. Najwyższa i przy tym najbardziej reprezentacyjna komnata budynku bramnego, wyposażona jest w sporych rozmiarów kominek, co może wskazywać, że oryginalnie zajmował ją znaczniejszy urzędnik opactwa, być może piwniczy lub kuchmistrz.

Historia Dunfermline Palace

Klasztor w Dunfermline został ufundowany przez króla Malcolma III (1031 – 1093) i jego żonę Margaret (1045 – 1093) około roku 1070. W nim też królewska para została pochowana (król Malcolm zginął w zasadzce dnia 13 listopada 1093 roku, podczas oblężenia zamku Alnwick w północnej Anglii.  Margaret zmarła z żalu dnia 16 listopada, zaledwie trzy dni po śmierci jej męża (oraz ich najstarszego syna i następcy tronu, księcia Edwarda of Scotland (po 1070 – 1093)). Klasztor, po roku 1214 znacznie rozbudował i podniósł do rangi opactwa ich najmłodszy syn król David I (1083/1085 – 1153). Pierwszym opatem w roku 1128 został Geoffrey (zm. 1154), dotychczasowy przeor Christ Church (obecnie katedry) w Canterbury. Z pewnością w jego pobliżu istniał już wtedy dom gościnny, który z czasem został też zastąpiony królewskim pałacem. Było to o tyle pożądane, że w Dunfermline znajdował się grób królowej Margaret, która już za swojego życia była otoczona nimbem świętości (jako inicjatorka wprowadzenia kościoła katolickiego w Szkocji, została ostatecznie kanonizowana przez papieża Innocentego IV (ok. 1195 – 1254) w roku 1250). Zrozumiałe jest więc, że jej grób szybko stał się celem licznych pielgrzymek.
W roku 1180 jej szczątki zostały przeniesione w bardziej eksponowane miejsce, w pobliże głównego ołtarza nowego kościoła (początkowo była ona pochowana wraz z mężem w pobliżu ołtarza oryginalnego kościoła). Już po kanonizacji w roku 1250 ciało Margaret zostało kolejny przeniesione, tym razem do specjalnie wybudowanej w tym celu kaplicy, na wschodnim krańcu chóru. W drugiej połowie XVI wieku, opat George Durie (ok. 1496 – 1577) oddzielił jej głowę do ciała i jako relikwię przekazał ją dla zakonu Jezuitów z Douai. Pozostałe szczątki świętej, z uwagi na kryzys reformacyjny w Szkocji (1559 – 1560), miały zostać na rozkaz Regentki – Marii de Guise (1515 – 1560) przewiezione do kościoła St Lawrence w hiszpańskim Escorialu, pod opiekę króla Filipa II (1527 – 1598).
Oprócz Malcolma i Margaret, jak i Davida I (zm. 24 maja 1153 roku) w opactwie Dunfermline zostali pochowani między innymi królowie: Donald III (przed 1040 – 1099), Edgar (ok. 1074 – 1107), Alexander I (ok. 1078 – 1124), Malcolm IV (1141 – 1165), Alexander III (1241 – 1286), a także w roku 1329 król Robert Bruce oraz ich liczni krewni, żony, dzieci oraz bardziej znamienici dostojnicy państwowi.
W roku 1303, podczas I-szej Wojny o Szkocką Niepodległość (1296 – 1328) w opactwie mieściła się główna, zimowa kwatera króla Edwarda I (1239 – 1307). Na jego rozkaz też zostały doszczętnie zniszczone wszystkie „cywilne” budynki opactwa, wliczając w to oczywiście oryginalny dom gościnny. Cały kompleks został odbudowany, tuż przed rokiem 1323 dzięki staraniom króla Roberta Bruce’a. W roku 1323 w pałacu urodził się także jego syn i następca tronu David II (1323 – 1371). Budynek ten został najprawdopodobniej zniszczony przez króla Anglii – Richarda II (1367 – 1400) w roku 1385. Wkrótce został on jednak odbudowany i już w lipcu 1394 roku urodził się w nim przyszły król Szkocji – James I (1394 – 1437). W pałacu często zatrzymywali się także i inni władcy z dynastii Stewartów: James IV (1473 – 1513) i James V (1512 – 1542) czy królowa Maria Stuart (1542 – 1587).
Podczas szkockiej reformacji w roku 1560 opactwo, a wraz z nim zapewne i pałac zostały doszczętnie splądrowane przez okoliczną ludność. Trzy lata później chór opactwa był już pozbawiony dachu, a nawa była bliska zawalenia. Od kompletniej ruiny budynek uratowała jego transformacja w protestancki kościół parafialny. Pałac został odbudowany w roku 1587. W głównej mierze była to zasługa Anny Duńskiej (Anne of Denmark, 1574 – 1619), żony króla Jamesa VI (1566 – 1625), która do tej pracy zatrudniła słynnego architekta i jednego z założycieli szkockiej masonerii – Williama Shawa (ok. 1550 – 1602). On też był projektantem prywatnej rezydencji królowej Anny, która została ulokowana pomiędzy pałacem, a kościołem opactwa. Niestety, ten piękny budynek został całkowicie zburzony w roku 1797.
Pałac Dunfermline do roku 1603 pełnił też rolę głównej rezydencji króla James VI. Po śmierci królowej Anglii – Elżbiety I (1533 – 1603) James VI dnia 23 marca 1603 został też, jako James I koronowanym władcą Anglii i Irlandii. W Dunfermline w roku 1600 urodził się także przyszły król Anglii, Szkocji i Irlandii – Charles I (1600 – 1649). Był on też faktycznie ostatnim brytyjskim władcą urodzonym na szkockiej ziemi.
Po jego tragicznej śmierci (Charles I został ścięty na rozkaz Oliviera Cromwella (1599 – 1658) dnia 30 stycznia 1649 roku) jeszcze w roku 1650 przez pewien czas mieszkał jego syn i od roku 1660 następca na tronach Anglii, Szkocji i Irlandii – Charles II (1630 – 1685). Po jego wyjeździe do Anglii pałac został ostatecznie opuszczony. W roku 1708 cały budynek był już pozbawiony dachu w roku 1708. Następnie większa jego część została rozebrana, a pozyskany w ten sposób kamień użyty do budowy pobliskiego Pittencrieff House.
 

Obecnie ruiny Dunfermline Palace (wraz z opactwem) znajdują się pod opieką Historic Scotland i są udostępnione do zwiedzania przez cały rok (z wyjątkiem 25/26 grudnia i 1/2 stycznia).
W okresie letnim, od początku kwietnia do końca września obiekty czynne są codziennie w godzinach od 9.30 do 17.30 (ostatnie wejście o godzinie 17). W miesiącu październiku codziennie w godzinach od 9.30 do 16.30 (ostatnie wejście o godzinie 16). W okresie zimowym, od początku listopada do końca marca w godzinach od 9.30 do 16.30 (ostatnie wejście o godzinie 16. Zamknięte w czwartek i piątek).
Pałac wraz z domem bramnym są także zamknięte w godzinach od 12.30 do 13.30 (przerwa obiadowa).
Kościół wraz z odkrytym w roku 1818 grobowcem króla Roberta Bruce’a (poza opieką Historic Scotland) jest otwarty tylko w okresie letnim, codziennie (poniedziałek – sobota) w godzinach od 10 do 16.30 i w niedzielę od 14 do 16.30.

Więcej informacji można uzyskać na oficjalnej stronie Historic Scotland:
www.historic-scotland.gov.uk       lub pod numerem telefonu (+44) 01383 739026