Fincharn Castle

Ulokowany w niezwykle malowniczym miejscu, na niewielkim, lecz i skalistym cyplu, nad – Loch Awe – najdłuższym ze szkockich jezior, Fincharn Castle jest jednocześnie jednym z najbardziej tajemniczych, tutejszych zamków.
Ta, na wpół zrujnowana budowla od lat przysparza brytyjskim historykom sporych trudności przy próbach jej architektonicznej, jak i historycznej identyfikacji. Dla przykładu – Mike Salter, autor pozycji „The Castles of Western & Northern Scotland” określa Fincharn, jako XIII-wieczny dom hallowy. Z kolei, Martin Coventry, autor książki „The Castles of Scotland” sugeruje, że była to raczej XVI-wieczna, mieszkalno – obronna wieża, wybudowana jedynie w miejscu, względnie na bazie starszej, XIII-wiecznej warowni. Warto również wspomnieć, że najsłynniejsi znawcy szkockiej architektury obronnej, czyli David MacGibbon i Thomas Ross, całkowicie porzucili próbę ulokowania tej budowli w jakimś konkretnym okresie historycznym. Co więcej, w swym wiekopomnym dziele „The Castellated and Domestic Architecture of Scotland” (tom IV, s.392), poświęcili jej jedynie cztery krótkie zdania.
Jak zostało to już wspomniane Fincharn Castle był dość masywną warownią. Jego oryginalne wymiary wynosiły 15.2 na 7.6 metrów. Szerokość jego ścian dochodziła natomiast do 1.4 metra. Wyjątkiem jest tu jednak ściana północno – zachodnia, której szerokość wynosiła, aż 2.1 metra.
Według opinii kolejnych szkockich historyków, a mianowicie Marion Campbell i Mary Sandeman oraz Hugo Millara i John Kirkhope’a, którzy poddali Fincharn dwóm niezależnym od siebie badaniom archeologicznym w roku 1964, miał on ponadto posiadać zaokrąglone narożniki. Detal ten może wskazywać, że został on zbudowany znacznie wcześniej, niż w XVI wieku. Wspomniani wyżej historycy stwierdzili również, że wejście do tej obronnej budowli umieszczone zostało u podstawy jej północno – zachodniej ściany. Nie można jednocześnie wykluczyć, że faktycznie znajdowało się ono na poziomie pierwszego piętra. W tej sytuacji dostęp do niego był możliwy jedynie za pomocą drabiny lub łatwych do usunięcia w przypadku zagrożenia – drewnianych schodów.
Wymiary parterowej kondygnacji zamku Fincharn, służącej najprawdopodobniej jako spiżarnia, względnie magazyn, wynosiły 11.8 na 5.3 metrów. W odróżnieniu od większości szkockich budowli mieszkalno – obronnych w których parterowe pomieszczenia zwieńczały kolebkowe sklepienia, w tym przypadku zostało ono zastąpione zwykłym, drewnianym stropem. Wciąż zatem, w ścianach północno – zachodniej i południowo – wschodniej można dostrzec prostokątne wnęki w których osadzone były niegdyś masywne legary. Podobne otwory zachowały się także w górnych partiach tych ścian. Niestety, nie jest nam wiadome, czy umieszczone w nich belki podtrzymywały kolejną podłogę czy raczej konstrukcję dachową.
W murach Fincharn można ponadto dostrzec pozostałości po kilku oknach. O ile jednak, na poziomie kondygnacji parterowej przyjmowały one formę niewielkich, prostokątnych otworów z pokaźnymi, wewnętrznymi glifami, to już na wysokości pierwszego piętra były one nie tylko większe, ale i wyposażone w łukowate nadproża.
We wspomnianych raportach z roku 1964 można również znaleźć informację o reliktach paleniska widocznych w ścianie północno – wschodniej, na wysokości pierwszego piętra. Hipoteza ta wydaje się być jednak błędna. Bardziej prawdopodobne zatem jest, że do ogrzania hallu służył kosz paleniskowy. Nadmiar dymu byłby wówczas odprowadzany przez specjalne otwory wentylacyjne, bądź przez większy otwór w dachowym poszyciu.
Innym godnym elementem tego zamku jest osłaniająca go od południowo – zachodniej strony, wykuta w skale fosa. Także i w tym przypadku nie możemy wykluczyć, że oryginalnie przerzucony była nad nią zwodzony most. Z pewnością wokół Fincharn, rzecz jasna od strony lądu, mieścił się otoczony obronnym murem, czy raczej solidną palisadą – dziedziniec. W jego obrębie ulokowane były liczne budynki pomocnicze, między innymi stajnia, kuźnia czy piekarnia, jak i domostwa służby. Żaden z tych elementów nie przetrwał jednak do współczesnych czasów. W tym miejscu warto też wspomnieć o dość zabawnej pomyłce wspomnianego wcześniej Mike Saltera, który ów dziedziniec umieścił od strony północnej. Byłoby to oczywiście mocno nieporęczne, zwłaszcza że, na północ od zamku znajduje się… jezioro Awe.

Historia Fincharn Castle

Historia tego zamku, przynajmniej w jego wczesnych latach, jest równie enigmatyczna, jak jego architektura. Bez jednak żadnej wątpliwości możemy stwierdzić, że powstał on wcześniej, niż w sugerowanym przez Coventry’ego – XVI wieku.
Nazwa Fincharn wywodzi się od celtyckiego wyrazu Fionnchairn, który można przetłumaczyć jako „Fingalian’s Mound”. To określenie z kolei, odnosi się do pobliskiego, sporych rozmiarów, celtyckiego cmentarzyska. Jego relikty można znaleźć w odległości około 500 metrów na południe od ruin zamku, tuż obok farmy Fincharn.
Wiadomym jest, że pierwszy zamek lub obronny dwór w Fincharn powstał około roku 1240, w którym to król Szkotów – Alexander II (ur. 1198 – zm. 1249) scalił okoliczne ziemie w lordowski okręg Glassary i przekazał go we władanie – Gillescopowi MacGilchrist. Warownia ta, nosząca wówczas nazwę Glasrog, służyła nieprzerwanie jego potomkom, aż do roku 1297. Wówczas, w imieniu angielskiego monarchy Edwarda I (1239 – 1307), zdobyli go członkowie rodu Stewart. Wkrótce po tym wydarzeniu, słynny „Młot na Szkotów”, przekazał go członkom innego szkockiego klanu, a mianowicie MacDougallom. Fincharn wciąż stanowił ich własność w roku 1308, czyli już po śmierci wspomnianego Edwarda I (zmarł on dnia 7 lipca 1307 roku). W kolejnych latach powrócił on jednak w ręce prawowitych właścicieli, a mianowicie MacGilchristów. Wiadomym zatem jest, że około roku 1330 w Glassary Castle (Fincharn) urodził się Gilbert of Glassary (MacGilchrist), syn Gillescopa (ur. ok. 1305). Jego jedyna córka – Agnes MacGilchrist of Glassary, około roku 1374, poślubiła sir Alexandra Scrymgeour (ok. 1330 – 1384), 4-ego lorda Dudhope, konstabla miasta Dundee. Tym samym Glassery/Fincharn Castle przeszedł na własność rodu Scrymgeour. Jeden z jego przedstawicieli, a mianowicie John Scrymgeour of Glassary został zabity podczas tragicznej w skutkach dla Szkotów, bitwy pod Flodden dnia 9 września 1513 roku. Oprócz niego w tej potyczce z Anglikami zginął także sam król James IV Stewart (1473 – 1513) i większa część szkockich nobilów. Fincharn pozostał własnością Scrymgeourów of Glassary, aż do roku 1668. Trzeba jednak podkreślić, że przez ten czas nosił on nazwę „Dworu Glassary”. Wiadomym jest również, że pozostał on w użyciu do początków XVIII wieku. Przez kilka ostatnich lat jego mieszkańcami byli – nieznani nam z nazwiska – dzierżawcy.

Legendy

W kilku opracowań dotyczących zamku Fincharn można znaleźć informację, że pod koniec XIII wieku, z rąk Gillescopa MacChrista (jednego z potomków Gillescopa, który otrzymał tę posiadłość od króla Alexandra II) przejęli go członkowie klanu MacMartin lub nawet MacIan. Zamek ten miał wówczas nosić miano „Domu MacMartinów”.
Jedna z lokalnych legend głosi również, że niejaki Mac Mhic Ian (wydaje się, że jest to gaelicka wersja nazwiska Scrymgeour) poważnie obraził czy próbował uwieść żonę jednego ze swoich poddanych. Ten, w odwecie nie tylko spalił zamek, ale i zabił ciemiężyciela. W jeszcze innej opowieści zamek Fincharn był przedmiotem poważnego sporu pomiędzy dwoma, bliżej niesprecyzowanymi, rodami. W rezultacie, został on też doszczętnie spalony, wkrótce po wybudowaniu.