Kilmaronock Castle

Kilmaronock Castle, zwany też zamkiem Mains, jest potężną i niestety zrujnowaną XV wieczną wieżą rycerską. Ulokowany został on na planie prostokąta o wymiarach 12 na 10 metrów. Szerokość jego ścian wahała się natomiast od 2.1 do 2.4 metrów.
Dość nietypowo wejście do tej masywnej budowli umieszczone zostało na poziomie drugiego piętra i prowadziło wprost do hallu. Dopiero z tego pomieszczenia można było się dostać zarówno do dwóch dolnych, jak i dwóch lub trzech górnych kondygnacji. Trzeba przy tym koniecznie wspomnieć, że z wyjątkiem trzeciego piętra i poddasza, pozostałe poziomy, a więc parter oraz pierwsze i drugie piętro przykryte zostały kolebkowymi sklepieniami. Rozwiązanie to jest o tyle nietypowe, że w znakomitej większości szkockich budowli obronnych tego rodzaju, jedynie pomieszczenie parterowe wyposażone były w półokrągłe, czy też tzw. beczkowe sklepienia. W przypadku Kilmaronock Castle poziom ten (parterowy) zajmują dwa pomieszczenia. Większe z nich, położone od strony wschodniej i pełniące najprawdopodobniej funkcję magazynu wina posiadało trzy szczelinowe okienka. Skierowane zostały one w strony: północną, południową i wschodnią. Ponadto, w ścianie północnej, tuż przy północno – wschodnim narożniku tego pomieszczenia, umieszczona została sporych rozmiarów nisza. Z kolei w grubości ściany wschodniej, na prawo (w kierunku północnym) od wspomnianego okienka, osadzone zostały łamane schody dające dostęp na poziom pierwszego piętra.
Drugie z parterowych pomieszczeń wieży Kilmaronock było faktycznie wąską, pozbawioną jakichkolwiek otworów, tak wentylacyjnych, jak i sanitarnych, niszą. Na tej podstawie przyjmuje się, że pełniło ono funkcję lochu. Dostęp do niego prowadził natomiast z poziomu pierwszego piętra, poprzez dość nietypowe, częściowo spiralne i częściowo łamane schody. Co więcej, swój bieg na poziomie pierwszego piętra kończyły one w … olbrzymim palenisku kuchni. Bez żadnej też wątpliwości obydwa parterowe pomieszczenia nie były ze sobą połączone. Oznacza to, że łączące je obecnie wąskie przejście jest znacznie późniejszym dodatkiem. Podobnie wejście widoczne u podstawy wschodniej ściany tej wieży zostało przebite w późniejszych czasach.
Układ pierwszego piętra w którym mieściły się wspomniana kuchnia i najprawdopodobniej stróżówka, nie różnił się zbytnio od układu kondygnacji parterowej. Dostęp dziennego światła do większego z dwóch pomieszczeń, czyli położonej od wschodniej strony stróżówki zapewniały trzy okna: północne, południowe i wschodnie. Dwa z nich, a mianowicie (szczelinowe) północne oraz południowe mogły się przy tym poszczycić posiadaniem sporych rozmiarów ściennych półek osadzonych w ich ościeżach. W przypadku okna północnego była to oścież wschodnia, a w oknie południowym oścież zachodnia. Ponadto, w ścianie północnej, na prawo od rzeczonego okna (w kierunku zachodnim) umieszczony został dość duży kominek. Na prawo od okna wschodniego natomiast (w kierunku północnym) swój bieg kończyły wspomniane wcześniej schody z magazynu wina. Jak zostało to już wspomniane, drugie, znacznie węższe z pomieszczeń pierwszego piętra tej wieży służyło jako kuchnia. Jedynymi godnymi uwagi elementami tego pomieszczenia były sporych rozmiarów ścienna półka osadzona w północnej ościeży paleniska; nietypowa, trójkątna rynna ściekowa prowadząca na zewnątrz wieży przez jej zachodnią ścianę oraz długi, wąski pasaż który zapewne dawał niegdyś dostęp do wykuszowej, umieszczonej od południowej strony, latryny. Niestety ta część Kilmaronock uległ całkowitemu zniszczeniu. W pobliżu południowo – zachodniego narożnika kuchni znajdowało się również przejście do schodów dających dostęp do lochu. Nie jest wykluczone, że i te pomieszczenia, przykładem parterowych, oryginalnie nie były ze sobą połączone. Jeśli jednak takie przejście istniało, to znajdowało się ono w południowej części nieistniejącej już niestety ścianki działowej.
Całe drugie piętro zajmował hall, czyli najbardziej reprezentacyjna komnata zamku Kilmaronock. Jak zostało to już wspomniane na tym poziomie (od strony zachodniej) znajdowało się też główne i faktycznie jedyne wejście tej budowli. Co ciekawe, w południowej ościeży jego wąskiego pasażu swój bieg kończyły łamane schody z położonej poniżej kuchni. Niestety do współczesnych czasów zachowały się one jedynie fragmentarycznie.
Sam hall posiadał dwa sporych rozmiarów okna: północne i południowe oraz dwa znacznie mniejsze okienka zachodnie, flankujące dodatkowo osadzony w centralnej części zachodniej ściany kominek. Większe z okien, a więc południowe i północne zostały również wyposażone w boczne, kamienne siedziska. To ostatnie mogło się ponadto pochwalić dużą niszą. Osadzona została ona we wschodniej ościeży tego okna.
W północno – zachodnim narożniku hallu umieszczone zostały także spiralne schody. Dawały one dostęp nie tylko na wyższej piętra tej wieży, ale i nietypowej antresoli osadzonej w grubości ściany zachodniej, ponad głównym wejściem. Wydaje się, że ten wąski, wyposażony w zachodnie okno oraz ścienną półkę zakamarek, wykorzystywany był jako galeria muzykantów (minstrelów). Podobną, raczej rzadko spotykaną aranżację można zaobserwować w zamkach Dean (w Kilmarnock) oraz Mearns (w Newton Mearns).
Do południowo – zachodniego narożnika hallu prowadziły natomiast wspomniane już wielokrotnie łamane schody z kuchni. Na lewo od nich, w zachodniej części południowej ściany znajdował się niegdyś pasaż do (zapewne) kolejnej, wykuszowej latryny. Co ciekawe dostęp do niej był możliwy zarówno z samego hallu, jak i poprzez niewielkie przejście umieszczone w zachodniej ościeży tegoż pasażu ze schodów prowadzących z kuchni. Ostatnim wartym wspomnienia elementem hallu jest kolejna ściekowa rynna. Tak jak w przypadku kuchni umieszczona została ona w grubości ściany zachodniej.
Obszerne pomieszczenie z trzeciego piętra Kilmaronock pełniło funkcje typowo mieszkalne. Niestety ten poziom znajduje się w już bardzo złej kondycji. Wiadomym jest jednak, że kominek tej komnaty umieszczony był w centralnej części ściany wschodniej. Po obydwu jego stronach, również w grubości ściany wschodniej, osadzone zostały dwie, sporych rozmiarów garderoby. Co ciekawe, dostęp do tzw. garderoby północnej prowadził przez wschodnią oścież północnego okna. W przypadku tzw. garderoby południowej tę samą rolę spełniała południowa oścież okna wschodniego. Obydwa rzeczone zakamarki wyposażone zostały także w po dwa szczelinowe okienka. W garderobie południowej były one skierowane w strony południową i wschodnią. Garderoba północna, oprócz okienek północnego i wschodniego posiadała również niewielką ścienną półkę. Osadzona została ona w południowej ścianie tego wąskiego pomieszczenia. Szczególną uwagę warto jednak zwrócić na sposób wykonania rzeczonego okna południowego (faktycznie południowo – wschodniego) komnaty z trzeciego piętra. Przyjmuje ono bowiem bardzo rzadko spotykaną w szkockich wieżach mieszkalno – obronnych, zwłaszcza XV wiecznych, formę podwójnego lancetu. Być może podobnie wykonane było okno południowo – zachodnie. Niestety, do czasów współczesnych zachowała się jedynie jego oścież wschodnia.
Wydaje się ponadto, że w zachodniej części południowej ściany tej komnaty, podobnie jak w kuchni i na poziomie pierwszego piętra, umieszczony był też pasaż dający dostęp do następnej wykuszowej latryny. Z kolei w jej północno – zachodnim narożniku swój bieg, aż na poziom poddasza kontynuowały sporych rozmiarów spiralne schody. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przy tym założyć, że i na rzeczonym poddaszu mieściły się dodatkowe, zapewne typowo mieszkalne pomieszczenia. W tym przypadku były one wykorzystywane przez służbę, bądź zamkowy garnizon.
Godnym uwagi elementem Kilmaronock Castle jest również jego sporych rozmiarów cokół. Jego obecność, dość nietypowa jak na standardy szkockich wież obronnych, można tłumaczyć w dwojaki sposób. Pierwsza teoria odnosi się do twierdzenia, że podłoże na którym została wybudowana interesująca nas wieża było dość miękkie, co z kolei wymogło wzmocnienia fundamentów. Nie jest jednak wykluczone, że oryginalnie Kilmarnock otaczała fosa do której woda dostarczana była z przepływającej w pobliżu (na północ) rzeki Endrick Water. Także w tej sytuacji wzmocnienie podstawy ścian tego ciekawego budynku wydawało się być rozsądnym rozwiązaniem.
Z pewnością wokół wieży mieściły się inne, gospodarczo – mieszkalnego przeznaczenia budynki, między innymi stajnia, piekarnia czy browar. Wszystkie one mogły być przy tym otoczone obronnym murem. Niestety, żaden z tych obiektów nie zachował się do współczesnych czasów.

Historia Kilmaronock Castle

Posiadłość Kilmarnock stanowiła pierwotnie integralną część starego hrabstwa Lennox. Następnie, czyli w roku 1329, przeszła ona jednak w ręce sir Malcolma Fleminga (zm. ok. 1363), 1-ego hrabiego Wigton, gubernatora zamku Dumbarton, a także opiekuna młodocianego króla Davida II (1324 – 1371). W późniejszym czasie, Kilmaronock poprzez ślub jednej z trzech córek sir Malcolma z sir Johnem Dennistoun’em (de Danyelston) of that Ilk, przeszedł na własność rodu Dennistouns. Sir John zmarł po roku 1378. Jego głównym spadkobiercą został wówczas najstarszy z pięciu synów – imieniem Robert. W roku 1357, sir Robert Dennistoun własną osobą poświadczał zabezpieczenie okupu za przebywającego w angielskiej niewoli od czasu nieszczęsnej bitwy pod Neville’s Cross (dnia 17 października 1346 roku) – króla Davida II. Jego lojalna służba wobec Korony została następnie nagrodzona zaszczytnymi funkcjami Szeryfa miasta Lennox oraz zarządcy królewskiej twierdzy Dumbarton. W roku 1370 był on też jednym z komisarzy ustalających warunki traktatu pokojowego z Anglią. Nie doczekawszy się męskiego potomka sir Robert zmarł w roku 1399. W tej sytuacji, należące do niego znacznych rozmiarów włości zostały podzielone pomiędzy dwie jego córki Margaret oraz Elizabeth. Część z posiadłością Kilmaronock przypadła wówczas w udziale starszej Margaret, żonie sir Williama Cunninghama of Kilmaurs. W roku 1462, wnuk sir Williama, a mianowicie Alexander Cunningham of Kilmaurs, został mianowany przez króla Jamesa III Stewarta (1451 – 1488) lordem Kilmaurs. Dwadzieścia sześć lat później, dnia 28 maja1488 roku, ten sam monarcha wyniósł go do godności 1-ego hrabiego Glencairn. Sir Alexander nie nacieszył się jednak zbyt długo tym zaszczytnym tytułem. Zginął dnia 11 czerwca tegoż roku, walcząc u boku króla w bratobójczej bitwie pod Sauchieburn. Wkrótce po tej potyczce, w tajemniczych okolicznościach zamordowany został także sam James III. Kilmaronock pozostało jednak w rękach rodu Cunningham, hrabiów Glencairn, aż do drugiej połowy XVII wieku. To także Cunninghamowie, pod koniec XV wieku (lub na samym początku XVI wieku), wybudowali Kilmaronock Castle. Co jednak ciekawe, ponad głównym wejściem tej wieży wciąż znajduje się herb rodu Dennistouns, wcześniejszych właścicieli tej posiadłości. Nie jest oczywiście wykluczone, że herb Cunninghamów umieszczony był w innym miejscu tej budowli. Wydaje się, że Kilmaronock stanowił jedną z ulubionych rezydencji sir Williama Cunninghama, 6-ego hrabiego Glencairn. Świadczyć o tym może znaczna liczba prawnych aktów, które ów hrabia wystawiał w „Kylmarannak”. Wśród tych dokumentów znalazło się również pozwolenie wystawione dnia 6 września 1568 roku dla sir Johna Maxwella of Nether Pollock (1524 – 1577) na przejazd z miasta Dunbarton do „naszej rezydencji Kilmarannock”.
Jak zostało wspomniane, w drugiej połowie XVII wieku, być może po śmierci (bez męskiego potomka) sir Alexandra Cunninghama (1636 – 1670), 10-ego hrabiego Glencairn, Kilmaronock został wykupiony przez sir Williama Cochrane’a (1605 – 1685), 1-ego hrabiego Dundonald. W późniejszym czasie sir William przekazał prawa do baronii Kilmaronock i jej „dworu”, czyli oczywiście Kilmaronock Castle, swojemu drugiemu synowi Williamowi (William Cochrane of Kilmaronock, ur. po 1661 – 1717) i jego małżonce Grizel Graham (zm. 1728). Trzeba jednak znaczyć, że od tej pory mieszkańcami tego zamku byli w głównej mierze „uprzejmi dzierżawcy”. Ostatnim znanym nam z imienia najemcą był natomiast John McGoune, który zamieszkał w Kilmaronock za zgodą syna rzeczonych Willliama i Grizel, a mianowicie sir Thomasa Cochrane’a (1702 – 1737), 6-ego hrabiego Dundonald.
Data ostatecznego porzucenia Kilmaronock Castle nie została zbyt precyzyjnie określona. Wiadomym jest jedynie, że pozostawał on w znacznej ruinie już pod koniec XIX wieku.