Mar’s Wark

Chociaż dość mocno zrujnowany, Mar’s Wark wciąż jednak pozostaje wspaniałym przykładem szkockiej architektury okresu Renesansu. Wybudowany został w latach 1570 – 1572 przez sir John’a Erskine (zm. 1572), 17-ego hrabiego Mar & de jure 1-ego hrabiego Mar (była to siódma z kolei restauracja tego tytułu).
Do dnia dzisiejszego z budynku w całkiem dobrym stanie zachowała się tylko jego fasada. Wydaje się, że cały budynek oryginalnie musiał być o wiele większy, niż wskazuje na to jego obecny wygląd. Na jego południowym rogu zachowały się zatem fragmenty dwóch piwnic. Na północnym krańcu istniejącego budynku wciąż można także dostrzec, skierowaną w stronę zachodnią, kamienną konsolę. Wskazuje to, że także od tej strony istniało kolejne skrzydło. Tym samym Mar’s Wark był ulokowany na planie litery „U”, z wewnętrznym czworokątnym dziedzińcem. Wydaje się być jednak wielce prawdopodobne, że w oryginalnym założeniu miało powstać także kolejne skrzydło mieszkalne, zamykające cały kompleks od strony zachodniej.
Położone w parterowej części budynku piwnice z kolebkowymi sklepieniami posiadają liczne wejścia i okna skierowane w stronę ulicy. W tej sytuacji mogły one oryginalnie służyć jako sklepy. Na tym poziomie można jednak także dostrzec kilka otworów strzelniczych. Główną, łukowatą bramę budynku flankują dwie oktagonalne wieżyczki. Przejście na dziedziniec prowadziło natomiast przez wąski pasaż.
Cała fasada budynku jest wyjątkowo bogato zdobiona ornamentami, panelami herbowymi czy gargulcami. Oryginalnie w wciąż widocznych wnękach na pierwszym piętrze budynku wystawione były także kamienne rzeźby. Motyw z literą „A” wplecioną w hrabiowską koronę odnosi się najprawdopodobniej do jednej ze starszych wersji nazwiska Erskine, czyli „Areskine”. Nie jest jednak wykluczone, że może on symbolizować także żonę sir John’a – Annabel Murray (zm. 1602/1603). Równie ciekawe są inskrypcje umieszczone na nadprożach drzwi do obydwu wieżyczek. Napis na wieżyczce południowej głosi: „I pray all luikaris on this luging, With gentile E to gif thair juging”, czyli w wolnym tłumaczeniu: „Błagam wszystkich spoglądających na dwór, by łagodnym okiem sądzili”. Na jej północnej odpowiedniczce widnieje następne motto: „The moir I stand on oppin hitht, My faultis moir subject ar to sitht”. Te z kolei, można przetłumaczyć jako: „Czym wyżej stoję, tym łatwiej dostrzec moje grzechy” (a zatem: „Skoro znaczę tak wiele, moje grzechy są bardziej oczywiste”). Ostatnia inskrypcja umieszczona na wewnętrznym łuku, wspomnianego wyżej pasażu głosi: „Esspy speik furth and spair nocht, Considder veil I cair notht”, czyli „Patrzeć, mówić wprost, nie pytać („spair nocht” może też oznaczać „nie żałować”), Mądrze sądzić i nie troszczyć się”. Główne kwatery mieszkalne znajdowały się na pierwszym piętrze budynku. Dostęp do nich był możliwy poprzez schody ulokowane na dziedzińcu lub też przez jedną z wieżyczek flankujących główną bramę.

Historia Mar’s Wark

 
 
Budowniczy Mar’s Wark – sir John Erskine, 6-ty Lord Erskine, a następnie od roku 1565 także 1-szy hrabia Mar, był jedną z najwybitniejszych postaci XVII-wiecznej Szkocji. W ciągu całego swojego długiego życia pełnił wiele istotnych funkcji, wliczając w to między innymi: członka Rady Królewskiej, opata w klasztorze Dryburgh, zarządcy królewskich zamków w Stirling i Edynburgu, czy wreszcie w roku 1571 Regenta Szkocji. Biorąc pod uwagę, że z racji pełnionych funkcji, a w szczególności heraldycznego zarządcy zamku Stirling i mieszczącej się w nim szkoły dla kolejnych następców tronu, stały w nim pobyt sir Johna wydawał się być niezbędnym (był on także opiekunem i nauczycielem młodego króla Jamesa VI (1566 – 1625). W tej sytuacji, nie wydaje się być też dziwnym, że z czasem postanowił on wybudować w pobliżu zamku swoją własną, bardziej komfortową rezydencję. Podczas, gdy pierwszy człon nazwy tej pięknej budowli odnosi się, rzecz jasna do tytułu hrabiowskiego sir Johna, to wyraz „wark” w języku szkockim oznaczał „work”, czyli w tym konkretnym przypadku „budynek”. Wśród współczesnych mieszkańców Stirling równie często funkcjonowała jednak także nazwa „Apartamenty Mar’a”. Według tradycji do budowy tego dworu użyto kamień pobrany z zdewastowanego od czasów Reformacji (od roku 1560), pobliskiego opactwa Cambuskenneth (w odległości około 1.5 kilometra na wschód od zamku). Prace nad nim rozpoczęły się natomiast w roku 1570 i wciąż były w toku w momencie śmierci hrabiego Mar (28/29 października 1572 roku). U podstaw tego wydarzenia leży kolejny powszechnie wyznawany pogląd, że budynek ten nigdy też nie został ukończony. Faktycznie jednak, spora część źródeł, wliczając w to dokumenty z Archiwum Miasta Stirling wskazują, że prace były jednak kontynuowane przez hrabinę Annabel, a sam bydynek był w cywilnym użyciu jeszcze w roku 1715. Wydaje się być całkiem prawdopodobnym, że za projekt całego kompleksu mógł być ponadto odpowiedzialny nadworny, królewski architekt William MacDowall (MakDouell, zm. ok. 1579 roku), od sierpnia 1570 roku nadzorujący prace budowlane także w zamku Stirling. Chociaż nie zachowały się żadne dokumenty potwierdzające tą teorię, to jednak zdobienia na fasadzie Mar’s Wark są bardzo podobne, do tych zaprojektowanych przez MacDowalla we wspomnianej twierdzy.
Mar’s Wark pozostał w rękach rodu Erskine do roku 1715. W tym czasie, sir John Erskine (1675 – 1732), 22 hrabia Mar & 6 de jure hrabia Mar, ze względu na swój udział w I-szym powstaniu jakobickim (1715) został zmuszony do ucieczki do Francji. Opuszczony budynek został następnie zajęty przez rząd hanowerski i przekształcony w baraki wojskowe. Pozostał on w tym stanie, aż do roku 1746 kiedy miasto zostało zajęte przez wojska księcia Charles’a Edwarda Stuart’a (1720 – 1788, tzw. „Młodszy Pretendent”) podczas II-ego powstania jakobickiego (1745 – 1746). Na rozkaz księcia – Mar’s Wark został wówczas ostrzelany z działa. Nigdy też nie został już odbudowany.
Część budynku mogła być jednak zamieszkana, aż do roku 1790.

Obecnie Mar’s Wark znajduje się pod opieką Historic Scotland i jest dostępny (bezpłatnie) o każdej rozsądnej porze.