Smailholm Castle

Wieża Smailholm została wybudowana na początku XV wieku przez ród Pringle (lub inaczej Hoppringle).
Budowla osadzona jest na szczycie skalistego, powulkanicznego pagórka, na wysokości około 200 metrów nad poziomem morza. Sama wieża została ulokowana na planie prostokąta o wymiarach 12.1 na 9.4 metrów, przy szerokości murów dochodzących do 2.4 metrów. Do jej budowy wykorzystano przede wszystkim dość duże bloki nieobrobionego czarnego bazaltu. Framugi głównego wejścia oraz okien, a także narożniki wieży zostały natomiast wykonane z czerwonego piaskowca. Wydaje się, że oryginalnie mury były także przykryte warstwą wapiennego tynku, co miało je chronić przed deszczem.
Dostęp do wnętrza wieży był możliwy poprzez dość wąskie, łukowate wejście ulokowane na poziomie parteru w ścianie południowej. Głównym jego zabezpieczeniem były masywne drewniane drzwi zewnętrzne oraz wewnętrzna żelazna krata (ta zachowała się do dnia dzisiejszego, drzwi są oczywiście repliką). Okna wieży były z kolei niewielkie i dla dodatkowej ochrony także zakratowane.
U podstawy północnej ściany można także zauważyć dwa otwory ściekowe, którymi odprowadzano nieczystości z położonego na pierwszym piętrze budynku głównego hallu oraz z komnaty mieszkalnej z drugiego piętra.
W murach wieży można też dostrzec dwa otwory strzelnicze. Pierwszy z nich ulokowany jest nad drzwiami wejściowymi i przybiera typową dla końca XV (w Szkocji) wieku formę kluczową. Pomimo tego jej dolna część jest wykonana niezbyt starannie, co może też wskazywać, że ambrazura ta została wykuta z wcześniejszego, szczelinowego otworu strzelniczego. Kolejna ambrazura została umieszczona wysoko na zachodnim szczycie wieży. Wykonana w popularnym po roku 1530 stylu „paszczowym” miała za zadanie obronę głównej bramy wjazdowej. Jednocześnie stanowi też dowód, że górne partie wieży zostały znacznie przebudowane. Niestety ustalenie ich oryginalnego wyglądu jest obecnie raczej niemożliwe. Przyjmuje się jednak, że Smailholm był wyposażony zarówno w blanki, jak i chodnik obronny, stanowiące podstawowe elementy obronne większości szkockich wież. Zachowane dwa, krótkie odcinki chodnika obronnego pochodzą najprawdopodobniej z połowy XVI wieku. Dokładne punkty przebudowy oryginalnej wieży można jednak łatwo zauważyć na jej obydwu schodkowych szczytach. O ile narożniki i framugi oryginalnej wieży były wykonane z czerwonego piaskowca, to wspomniane szczyty, jak i osadzone na poddaszy mansardowe okna zostały już wykonane z czarnego diabazu (skały wulkanicznej).
Wieża mieści pięć kondygnacji. Na dwóch dolnych, oddzielonych od siebie drewnianym stropem, oryginalnie mieściły się spiżarnie. Pierwotnie, przejście pomiędzy parterem a antresolą było możliwe jedynie za pomocą drabiny. Dopiero z tego poziomu do wyższych partii wieży zostały poprowadzone wąskie, spiralne schody. Zostały one umieszczone w południowo – wschodnim rogu budynku.
Spiżarnie od pozostałych trzech pięter oddzielało z kolei kolebkowe sklepienie. Pełniło ono nie tylko rolę solidnego oparcia dla górnych poziomów wieży, ale też jednocześnie mogło je dość skutecznie chronić od ewentualnych pożarów. Niewielki lufcik umieszczony w samym jego środku był wykorzystywany do transportu przeróżnych produktów pomiędzy piwnicami a hallem.
Górne piętra wieży miały już przeznaczenie typowo mieszkalne. Hall, obszerne pomieszczenie na drugim piętrze służyło lordowi i jego rodzinie zarówno jako pokój dzienny, jadalnia oraz kancelaria Dostęp dziennego światła zapewniają w nim trzy okna wyposażone w boczne, kamienne siedzenia. Położone są one od południowej, wschodniej i zachodniej strony. Z kolei w ścianie północnej znajduje się elegancki kominek. W dolnej części jego lewej framugi można zauważyć symbol serca. Stanowiło ono podstawowy element herbu możnej rodziny hrabiów Douglas. Właściciele Smailholm – rodzina Pringles (lub Hoppringles) dalsi krewni Douglasów również się do niego odwoływali. Po przeciwnej stronie widnieje natomiast podobizna brodatego mężczyzny. Nie jest wykluczone, że jest to karykatura budowniczego wieży, lairda Pringle („Laird” jest szkockim tytułem właściciela zamku lub ziemskiej posiadłości. Nie jest jednak tytułem szlacheckim). Przejście widoczne na prawo od kominka prowadziło do niewielkiej latryny. Wyposażona jest ona zarówno w ścienną półkę, w której umieszczano oliwną lampkę oraz okienko.
Ponad hallem mieściła się prywatna komnata i jednocześnie sypialnia lairda Pringle. Jest ona dość podobnie zaaranżowana jak i hall. Wyjątkiem jest tutaj jedynie brak wschodniego okna. Znacznie mniejszych rozmiarów jest też jej kominek. Z kolei latryna podobnie ulokowana jest w północno – wschodnim rogu pomieszczenia. Górne piętro przybrało swój obecny wygląd podczas przebudowy Smailholm w połowie XVI wieku. Niestety obecnie nie ma żadnych możliwości ustalenia jego oryginalnego wyglądu. Po przebudowie, ta pierwotnie obszerna komnata została przedzielona wewnętrzną ścianką. Dowodzą tego przede wszystkim dwa kominki osadzone w obydwu szczytach wieży. Palenisko z wschodniego szczytu zostało następnie przebudowane w okno. Do dnia dzisiejszego zachował się jednak jego przewód kominowy. Obydwie komnaty na tym piętrze służyły zapewne najbliższej rodzinie lairda. Z nich też był możliwy dostęp do obydwu fragmentów chodnika obronnego, położonych od północnej i południowej strony. Na północnym odcinku znajdował się posterunek strażnika. Jego siedzenie oparte było o przewód kominowy, co oczywiście dawało mu możliwość ogrzania się w zimne dni. Można także tutaj zauważyć niewielką wnękę na latarnię. Laird Pringle, podobnie jak i pozostali możni z regionu Borders mieli obowiązek nieustannej kontroli pobliskiej granicy z Anglią. W przypadku dostrzeżenia zbliżających się wrogich oddziałów informowali swoich sąsiadów o niebezpieczeństwie za pomocą podpalonego stogu siana.
Wieża Smailholm otoczona jest także dwoma dziedzińcami. Mniejszy z nich, położony od wschodniej strony i pozbawiony jakichkolwiek budynków służył najprawdopodobniej jako ogród. Większy, zachodni dziedziniec wyposażony jest w dwa ciągi budynków, położonych naprzeciwko siebie od północnej i południowej strony. Przeprowadzone w ich obrębie w latach 1979 i 1981 badania archeologiczne wykazały, że północne skrzydło oryginalnie stanowiło jeden długi parterowy budynek mieszczący zewnętrzny hall oraz dodatkową komnatę mieszkalną. Dopiero w roku 1645, po przejęciu Smailholm przez rodzinę Scott, został on przebudowany w ich główną, jednopiętrową rezydencję. Dolne piętro, zostało podzielone wówczas na trzy części: położoną w centrum kuchnię, ulokowaną od wschodu niewielką komnatę oraz kolejne, bardzo wąskie pomieszczenie zamykające całość od strony zachodniej. W nim też znajdowały się proste schody dające dostęp do piętra budynku. Z pomieszczenia kuchni do dnia dzisiejszego zachowała się część paleniska wraz z specjalną półką na sól. Widoczny jest także niewielki fragment, ciekawie zdobionej framugi drzwi wejściowych. Oryginalną wysokość tego budynku (do linii okapu) można ustalić dzięki widocznemu wcięciu na zachodniej elewacji wieży. Stanowiło ono oparcie dachu kolejnej, jednopiętrowej dobudówki. Wiadomym jest, że na parterze tego budynku magazynowano węgiel.
Pierwotnie skrzydło południowe pełniło funkcję kuchni. Przygotowywane w niej posiłki były następnie dostarczane do hallu i prywatnej komnaty z przeciwległego skrzydła. Podczas wspomnianych prac badawczych w jego obrębie znaleziono więc sporą ilość zużytych produktów spożywczych. Po roku 1645, kiedy kuchnia została przeniesiona do nowej rezydencji Scottów, budynek ten został przekształcony na najprawdopodobniej piekarnię i browar.
Wszystkie budynku ulokowane w obrębie dziedzińca oraz wieża z wyjątkiem jej północnej ściany były chronione przez kurtynowy mur o szerokości około 2 metrów. Do dnia dzisiejszego, w dość dobrym stanie przetrwał tylko jego zachodni odcinek mieszczący też główną bramę. Długa wnęka widoczna w grubości południowego odcinku tego muru mieściła niegdyś masywną zasuwę bramową.
Na zachowanej starej rycinie z roku 1815 można zauważyć, że na szczycie zachodniego muru znajdował się chodnik obronny, a ponad bramą umieszczone zostały kamienne wsporniki. W trakcie przeprowadzonych w północno – zachodniej części dziedzińca badań archeologicznych odkryto pozostałości schodów dających dostęp do wspomnianego chodnika straży. Wydaje się, że poprowadzony był on na całej długości murów wschodniego dziedzińca. Po roku 1645 oryginalny mur został jednak rozebrany i zastąpiony znacznie cieńszym.
W najbliższej okolicy wieży znajdowały się także liczne budynki gospodarcze. Fragmenty podłużnej, dwuczęściowej budowli widoczne na zachód od głównego wejścia wydają się być pozostałością stajni. Podczas wspomnianych już wykopalisk odkryto także fragmenty przynajmniej czterech domostw. Biorąc pod uwagę, że każdy z nich przeznaczony był do użytku nawet 10-cio osobowej rodziny, to można założyć, że w obrębie całego podzamcza mogło mieszkać nawet 50 osób. Kolejnym elementem posiadłości Smailholm był młyn. Budynek ten był zaznaczony już na mapie z lat 8—tych XVI wieku, autorstwa słynnego szkockiego kartografa Timothy’ego Pont’a (ur. ok. 1564 – zm. ok. 1615). Inna wzmianka o nim pochodzi z roku 1636. Młyn ten był zasilany wodą pobieraną z wciąż istniejącego, lecz już mocno też zarośniętego stawu położonego na południowy – wschód od wieży. Ten był z kolei zasilany wodą spływającą z wzgórz znajdujących się na północ i zachód od wieży.

Historia Smailholm Tower

Początki wieży sięgają XV wieku, kiedy to rodzina Pringles objęła w posiadanie posiadłość Smailholm Craig. Sama wioska Smailholm jest jednak znacznie starsza. Zachowany w niej niewielki kościółek posiada nawet XII-wieczne elementy architektoniczne.Chociaż dokładna data przejęcia Smailholm przez Pringles’ów nie jest znana, to jednak z pewnością George Pringle był w jej posiadaniu przed rokiem 1459. W tym właśnie roku po śmierci George’a przeszła ona na własność jego brata Roberta.
Z pewnością fakt skoligacenia z potężnym rodem Douglas’ów przynosił Pringle’om powszechny szacunek i względne bogactwo. Przymioty te zachowali zachowali nawet po roku 1455 i upadku Douglasów skonfliktowanych z królem James’em II (1430 – 1460).
Brak jest też informacji o dokładnej dacie powstania wieży Smailholm. Przypuszcza się jednak, że miało to miejsce około roku 1430. Jest ona też podobnie zaaranżowana do wybudowanego w roku 1400 zamku Newark, własności hrabiów Douglas. Możliwe więc, że właśnie stąd czerpali inspirację Pringles przy budowie swojej rezydencji. Podobnie motyw serca widoczny na framudze kominka w hallu Smialholm jest ewidentnym nawiązaniem do herbu Douglas’ów. Pringles dodali je następnie do swojego własnego herbu – muszli ostrygi.
Pringles, jak i większość rodów zamieszkujących region szkockiego Borders doznali wielu nieszczęść w pierwszej połowie XVI wiku. W roku 1513 David Pringle stracił czterech swoich synów w bitwie z Anglikami pod Flodden (9 września). Podczas tego starcia, będącego jedną z najdotkliwszych klęsk militarnych Szkotów zginął także król James IV (1473 – 1513) oraz większość wyższych szkockich możnych. Sytuacja Pringle’ów niewiele zmieniła się także po śmierci Davida w roku 1535. Także jego syn i następca John znacznie ucierpiał na wskutek działalności tzw. Rozbójników Pogranicza z regionu angielskiej Northumbrii. Lata 40-te XVI wieku w historii Szkocji zostały zdominowane przez wydarzenia znane pod nazwą „Brutalnych Zalotów”. Jednym z ich kluczowych epizodów było wysłanie przez króla Anglii – Henryka VIII (1491 – 1547) armii do Szkocji. Rok 1544, w którym doszło do tego wydarzenia także dla rodu Pringles of Smailholm okazał się bardzo nieszczęśliwy. W listopadzie, podczas dwudniowego rajdu „Rozbójnicy Pogranicza” z regionów Tynedale i Redesdale pojmali blisko 100 osób oraz uprowadzili 723 sztuki bydła oraz 108 koni. Jeszcze wcześniej John Carr wraz z angielską załogą zamku Wark z Smailholm uprowadził 123 sztuk rogacizny i 8 koni. Chociaż kolejny rok był znacznie spokojniejszy, to już w czerwcu 1546 roku Smailholm ponownie stało się celem ataku załogi Wark Castle. Podczas tej napaści Anglicy skradli 60 sztuk bydła i pojmali 4 osoby. W następnym miesiącu żołnierze z Wark połączyli swoje siły z oddziałem mieszkańców miasta Cornhill-on-Tweed, w pobliżu Coldstream i ponownie najechała na Smailholm. W tym przypadku skradziono jedynie 6 krów. Powtarzające się ataki zmusiły John’a Pringle, jak i innych lordów z regionu Borders do zostania tzw. „pewnymi Szkotami”. Wymagało to od nich złożenia zobowiązania, że zarówno sami nie będą podejmować wypraw na przygraniczne tereny Anglii, ani też nie będą atakować angielskich oddziałów operujących w Szkocji. Faktycznie, po złożeniu przez John’a podobnej przysięgi, wszelkie ataki na Smailholm ustały.
Warto w tym miejscu nadmienić, że choć w powszechnie panujących przekonaniach dolne partie mieszkalno – obronnych wież szkockiego pogranicza służyły jako schronienie dla żywego inwentarza podczas rozbójniczych najazdów, to faktycznie temu celowi mogły służyć jedynie mniejsze, choć także warowne wieże zwane „peels” lub „peles” lub obronne farmy, tak zwane „bastle”. Z pewnością jednak piwnica wieży Smailholm nie była przystosowana do pełnienia takich funkcji. Można ewentualnie wyobrazić sobie przetrzymywanie lairdowskich koni na dziedzińcu, lecz nie z pewnością 700 sztuk bydła i koni skradzionych w listopadzie 1544 roku.
Wydaje się bardziej prawdopodobne, że wspomniana rogacizna była przetrzymywana w specjalnej zagrodzie, której niewielkie fragmenty zachowały się na północ od wieży. W rejonie Borders tego typu schronienia nosiły nazwę „Beef tubs”. W przypadku jakiegokolwiek zagrożenia więc laird wraz służbą oraz sąsiadami zaganiali całe bydło do tego typu zagród. W tym czasie pozostający na szczycie wieży strażnik nieustannie wypatrywał potencjalnych agresorów. W obrębie zamkowego dziedzińca mogły być natomiast chronione najlepsze konie i najbardziej wartościowe byki rozpłodowe. Reszta bydła przetrzymywana w „beef tube” miała być broniona przez okoliczną ludność, dla której jedynym schronieniem były pobliskie skały. Jedynie na samym szczycie wysokiego pagórka, na lewo od zagrody można zauważyć pozostałości małego budynku, mogącego pomieścić najwyżej dwie – trzy osoby. Nie jest wykluczone, że pełnił on rolę kolejnej stróżówki.
Poczucie ciągłego zagrożenia wymusiło jednak na John’ie Pringle potrzebę wzmocnienia swojej rodzinnej rezydencji. W tym celu na przebudowanym w połowie XVI wieku szczycie wieży znalazły się zarówno paszczowa ambrazura, jak i dwa odcinki chodnika obronnego. John Pringle zmarł w roku 1564.
Pringles, oprócz Smailholm posiadali jednak też i inne posiadłości w regionie Borders, między innymi w Galashiels, na skraju lasu Ettrick. Budynek zwany Old Gala House stał się także ulubioną rezydencją starszego syna John’a o imieniu Andrew. W roku 1574 wydzierżawił on większą część posiadłości Smailholm Craig swojemu kuzynowi – George’owi Pringle. Zachował jednak wieżę oraz tylko tyle ziemi wokół, by wystarczyła ona na wypas dla czterech koni. W roku 1599 król James VI (1566 – 1625) dla jego syna – James’a utworzył nową baronię z główną siedzibą w Galashiels. Niestety kolejne lata nie były już dla niego tak szczęśliwy i James zmarł w roku 1635 jako kompletny bankrut. Został pochowany obok swojego ojca w opactwie Melrose. W roku 1640, w trakcie tak zwanej II-giej Wojny Biskupiej w Szkocji (1639 – 1640), stanowiącej de facto preludium do wybuchu wojny domowej w Anglii – wieża Smailholm została na krótko zajęta przez oddział Kowenanterów (szkockich prezbiterian) pod dowództwem sir Andrew Ker’a of Greenhead. Zaatakowani następnie przez oddział królewskich muszkieterów zdołali raczej nikłym nakładem sił obronić swoją pozycję.
W roku 1645 trudna sytuacji finansowa ostatecznie zmusiła Pringle’ów do sprzedaży Smailholm. Jej nabywcą został John Scott of Harden. Był on też w pewnym stopniu skoligacony z dawnymi właścicielami wieży. Jego młodszy brat Hugh był zatem mężem Jean Pringle, córki zmarłego James’a. William Scott nie planował jednak zamieszkać w Smailholm. Zamiast tego wydzierżawił ją swojemu kuzynowi – Walter’owi „Beardie” Scott’owi. To z jego też inicjatywy dokonano dość istotniej przebudowy zamku. Stara wieża przestała wówczas pełnić rolę głównej rezydencji mieszkalnej. Jej funkcję przejął następnie nowy, jednopiętrowy dom wybudowany w zachodniej części dziedzińca. Od tej pory dokładne przeznaczenie wieży nie jest jednak zbyt dobrze znane. Na podstawie odkrytych w obrębie dziedzińca artefaktów (fajek czy glinianych naczyń) widomym jest jednak, że posiadłość była wciąż w użyciu na początku XVIII wieku. Jeden z potomków Waltera Scott’a zanotował także, że około roku 1700 wieżę zamieszkiwała „starsza wdowa”. Najprawdopodobniej po śmierci tej tajemniczej osoby posiadłość Smailholm został ostatecznie opuszczona na rzecz pobliskiej farmy Sandyknowe. Właśnie tutaj, dla poprawy zdrowia po przebytym polio, przybył w roku 1773 pod opieką swojej ciotki Janet, małotelni prawnuczek Waltera i przyszły słynny pisarz – Walter Scott. Urodzony w Edynburgu w roku 1771 (15 sierpnia) Walter w wieku zaledwie 18 miesięcy zachorował na chorobę Heinego – Medina (polio), która spowodowała paraliż jego lewej nogi. Wkrótce później, dla kuracji „świeżym, wiejskim powietrzem” pod opieką swojej ciotki przybył do Sandyknowe. Także tutaj jego babka oraz ciotka – miss Janet Scott opowiedziały mu wiele legend i opowieści, których akcja rozgrywała się w regionie Borders. W roku 1792 Scott ukończył studnia prawnicze i został przyjęty do Faculty of Advocature (palestry). Przydzielony następnie do sądu w Jedburgh miał przy okazji możliwość do licznych podróży po Borders (szczególnie regionie Liddesdale) w towarzystwie swojego przyjaciela Roberta Shortreed’a. Większość zasłyszanych podczas tych wypraw „pogranicznych” ballad znalazło się później w jego słynnym debiucie „Minstrelsy of Scottish Borders”. Opublikowane zostało ono w dwóch tomach w roku 1802. Na nim też Scott oparł swój pierwszy w pełni autorski poemat narratorski, w formie ballady pod tytułem: „The Lay of the Last Minstrel” („Pieśń ostatniego minstrela”). Publikacja ta uczyniła Scotta najbardziej popularnym poetą swoich czasów.
Trzy główne piętra wieży Smailholm mieszczą obecnie stałą wystawę kostiumowych figurek i gobelinów stanowiących ilustrację łączącą dzieje starej wieży, Walter’a Scott’a oraz „Pieśni ostatniego minstrela”. Figurki te zostały wykonane przez lokalnych artystów Anne Carrick i jej męża MacDonald’a Scott’a. Sama wystawa jest podzielona na trzy części. Na pierwszym piętrze w hallu znajduje się wstęp do życiorysu Scott’a i jego słynnego dzieła. Powyżej znajduje się sekcja historycznych i romantycznych ballad. Z kolei na trzecim piętrze umieszczone zostały sceny z poszczególnych ballad.

W roku 2012 dach Samilholm w całości został przykryty specjalną darnią.

Smailholm Tower jest czynna w okresie letnim (od początku kwietnia do końca września), codziennie w godzinach od 9.30 do 17.30 (ostatnie wejście o godzinie 17).
W okresie zimowym (od początku października do końca marca) jedynie w weekendy, w godzinach 9.30 do 16.30 (ostatnie wejście pół godziny przed zamknięciem)

Więcej informacji na temat godzin otwarcia zamku można znaleźć na stronie Historic Scotland:
http://www.historic-scotland.gov.uk