White Caterthun

White Caterthun jest jednym z najbardziej spektakularnych grodzisk zachowanych w Szkocji. Fort ten zbudowany został przez Piktów (lub nawet ich przodków) na szczycie wzgórza o wysokości około 300 metrów, co pozwalało na doskonałą obserwację terenu we wszystkich kierunkach. White Caterthun posiadał oryginalnie kilka obronnych linii ziemnych szańców oraz dwie linie kamiennych murów. Z pewnością mury te otoczone były też dodatkowo drewnianą palisadą. Całkowity obszar grodziska mierzy 335 metrów długości w linii północny – wschód na południowy – zachód i 220 metrów w kierunku poprzecznym. Główny wewnętrzny, zbudowany bez zaprawy mur, otaczający owalny obszar o wymiarach 140 na 61 metrów posiadał najprawdopodobniej aż 12 metrów szerokości i około 3 metry wysokości. Obecnie, całkowicie rozsypany sięga nie więcej, niż około 0.3 metra wysokości. Wewnątrz, na samym szczycie wzgórza zachował się ślad po owalnej studni lub cysternie na wodę. Widoczne są tutaj także ślady bliżej niezidentyfikowanego, prostokątnego budynku oraz przylegającego do niego, najprawdopodobniej owalnego domu o średnicy około 23 metrów. Ściany tej budowli osadzone były w rowku o szerokości około 1.5 i głębokości 0.3 metrów. Kolejny owalny budynek o średnicy około 37 metrów pokrywa się z linią prostokątnego budynku. Z pewnością istniało tutaj także wiele innych drewnianych budowli, jednak do dnia dzisiejszego nie zachowały się po nich żadne ślady. Główne wejście do tej części fortu prowadziło natomiast przez niewielką wyrwę w murze, położoną od strony południowego – wschodu. Zewnętrzny mur obronny posiadał około 6 metrów szerokości i wysokość od 1.4 do 3 metrów. Także ten jest obecnie całkowicie zburzony. Dostęp poza tą linię, oryginalnie zapewniało około sześciu, równomiernie rozmieszczonych na całej długości muru niewielkich przejść. Obydwa mury rozdzielała ponadto wykuta w skale głęboka fosa. Materiał pozyskany z tego miejsca został następnie wykorzystany przy budowie obydwu wspomnianych murów. Co ciekawe, nie odnaleziono żadnego miejsca, w którym mogło się znajdować przejście przez tą fosę. Możliwe więc, że dostęp do wewnętrznej części fortu zapewniła np. drewniana kładka. W odległości kolejnych 30 i dalej 70 metrów znajdują się dwa następne ziemne wały rozdzielone, niewielkim obecnie rowem. Od północnej strony linia ta zredukowana jest jednak do pojedynczego szańca. Funkcję obronną tego miejsca oryginalnie dodatkowo wzmacniała podwójna, solidna palisada. Dostęp do wyższej partii grodziska na tej pozycji zapewniało natomiast kilkanaście, równomiernie rozmieszczonych wąskich przejść. Łącznie odkryto ich 13, z czego wiadomo, że przynajmniej 10 jest oryginalnych. W obrębie rowu, szczególnie od strony południowej i zachodniej daje się także zauważyć ślady po kolejnych, wcześniejszych i zarazem nigdy nie ukończonych szańcach. Inne niedokończone i zdaje się najwcześniejsze pozycje obronne położone są od strony północnej ku zachodowi, u samej podstawy szczytu. Możliwe, że w swych założeniach miały one stanowić dodatkową ochronę dla wybudowanych później szańców z podwójną palisadą. Od strony północno – wschodniej przy najniższej, zewnętrznej linii szańców widoczny jest także sporych rozmiarów, prostokątny nasyp. Także i ta przybudówka z pewnością musiała pełnić rolę czysto obronną. Podczas prac archeologicznych przeprowadzonych poza terenem właściwego fortu odkryto dodatkowo kilka owalnych w kształcie rowków, mogących wskazywać na istnienie w tym miejscu pojedynczych domostw. Część z nich ulokowanych jest po obu stronach współczesnej drogi prowadzącej na szczyt wzgórza. Podczas przeprowadzanych wielokrotnie wokół samego fortu wykopalisk odnaleziono między innymi: groty strzał: w tym liściaste i płaskie z zadziorami, rzeźbioną kamienną kulę, dwie brązowe siekierki, krzemienne noże oraz dwie monety. Jedna z nich jest przedziurawiona, a na awersie ma wygrawerowane litery „BRE”. Druga moneta opatrzona jest natomiast wizerunkiem ptaka i literami „LCSATD”. Znaleziska te wskazują, że White Caterthun wykorzystywany był przez kilka stuleci.

W odległości około 1.5 kilometra w kierunku północno – wschodnim na szczycie wzgórza o wysokości około 290 metrów znajdują się pozostałości wcześniejszego grodziska, tzw. Brown Caterthun. Przyjmuje się, że fort ten był w użyciu w latach od około 3 tysiące p.n.e do V wieku p.n.e. Wydaje się też, że został on porzucony w momencie ukończenia budowy pobliskiego „White Caterthun”. Do dnia dzisiejszego wokół jego szczytu wciąż widocznych jest od 5 do 6 linii obronnych. Umocnienia te podzielone są na trzy grupy odnoszące się do trzech różnych faz ich powstania. Stanowiące pierwszą linię obrony, dwa zewnętrzne nasypy ziemne otaczają obszar o wymiarze 330 na 310 metrów. Pierwszy z tych nasypów dodatkowo chroniony jest pobliską suchą fosą. Na linię środkową składa się, obecnie całkowicie przykryty darnią, kamienny mur otoczony dodatkowo dwoma nasypami ziemnymi rozdzielonymi niegdyś głębokim rowem. Te obydwie dolne pozycje posiadały po około 8 wąskich przejść. Ostatnią, kluczową linię obrony tworzył kolejny, tzw. „suchy” mur, wzmocniony podwójną palisadą. Mur ten otaczał obszar o wymiarach 91 na 61 metrów. Do dnia dzisiejszego nie zachowały się żadne ślady budowli zwieńczających szczyt tego wzgórza.

Obydwa forty znajdują się obecnie pod opieką Historic Scotland. Dostęp do nich możliwy jest o każdej rozsądnej porze.