Cruggleton Castle

Cruggleton Castle ulokowany został w doskonałym pod obronnym względem miejscu, na samej krawędzi wysokiego klifu, tuż nad zatoką Cruggleton.
Podczas przeprowadzonych w jego obrębie w roku 1985 badań archeologicznych odkryto ślady ludzkiej działalności sięgającej, aż I wieku. W tym właśnie stuleciu istniał tutaj fort mieszczący drewniane, okrągłe w planie domostwa. W drugiej fazie, liczonej od połowy VIII wieku do XII stulecia budynki te ustąpiły miejsca niewielkiemu, wciąż drewnianemu domowi hallowemu. Budynek ten z pewnością był też otoczony solidną palisadą. Następnie, czyli od końca XII wieku do drugiej połowy wieku XIII, Cruggleton przyjmował formę typowego gródka stożkowatego. Jego główny kopiec ulokowany został w południowo – wschodnim narożniku późniejszego zamkowego kompleksu. Wiadomym przy tym jest, że kopiec ten mierzył 31 metrów w linii wschód – zachód i 29 metrów w linii północ – południe. Wznosił się on również na wysokość około 4.5 metrów. Pierwotnie na jego szczycie osadzona była drewniana, zapewne jednopiętrowa wieża. Wciąż w użyciu pozostawał wówczas wspomniany wyżej dom hallowy. Całość wraz z przedzamczem mieszczącym domostwa służby i budynki pomocnicze otoczona była oczywiście palisadą. W czwartej fazie, datowanej od lat 80-tych XIII wieku do drugiej połowy XV wieku, Cruggleton mógł się już pochwalić kurtynowym murem, rycerską wieżą oraz innymi murowanymi budynkami. Zamek ten, w odróżnieniu od wcześniejszego gródka, ulokowany był już w większości na litej skale i wznosił się na wysokość około 9 metrów ponad otaczającym go, względnie płaskim terenem. Sam mur osłaniał natomiast powierzchnię o wymiarach ok. 26 metrów w linii wschód – zachód na ok. 24 metrów w linii północ – południe. Wiadomym jest ponadto, że na przełomie XIII i XIV wieku warownia ta posiadała, aż 8 wież.
W następnej, piątej już fazie, datowanej od drugiej połowy XV wieku do początków wieku XVII, głównym budynkiem Cruggleton stała się typowa dla Szkocji – mieszkalno – obronna wieża. Z tej właśnie, do współczesnych czasów przetrwał fragment kolebkowego sklepienia o wysokości około 1.8 metra. Znajduje się on w południowej części zamkowego kompleksu. Oprócz rzeczonej wieży, integralną część Cruggleton wciąż stanowił kurtynowy mur oraz mieszczące się w jego obrębie murowane budynki pomocnicze.
W ostatniej fazie, liczonej od początków XVII wieku do połowy tegoż stulecia, dalszej rozbudowie uległy jedynie wspomniane budynki pomocnicze. Jeden z nich, równoboczny w planie (6 na 6 metrów) mieścił się w północnej części kompleksu. Relikty kolejnego, tym razem prostokątnego w planie o wymiarach 7.6 na 7 metrów, odkryte zostały na odcinku wschodnim. W nieco gorszym stanie przetrwał za to budynek południowy.
Wiadomym jest ponadto, że istotną ochronę wszystkim tym obiektom zapewniały: półokrągła, dostosowana do ukształtowania terenu, sucha fosa o szerokości niemal 11 metrów i głębokości około 2.1 metrów oraz tejże zewnętrzny nasyp. Ten ostatni mógł również stanowić bazę dla kolejnej palisady.
W tej sytuacji jedyną drogę do zamku stanowiła, licząca około 4 metrów szerokości, grobla. Poprowadzona została ona przez południowo – zachodni odcinek rzeczonej fosy i zewnętrznego nasypu.

 
Historia Cruggleton Castle

 
W zamierzchłych czasach zamek Cruggleton określany bywał również jako „Czarna skała Cree”, czy – jak miało to miejsce w XIV wieku – nawet Strogilton, względnie Srogiltona.
Wiadomym jest również, że obronne walory tego miejsca zostały dostrzeżone już w epoce żelaza. W tym właśnie czasie istniał tutaj drewniany fort z dość typowymi dla tego okresu okrągłymi chatami.
W późniejszym okresie, najprawdopodobniej w XII wieku, Cruggleton stanowił jedną z rezydencji Lordów Galloway. Po podboju tych terenów przez królestwo Szkocji został on jednak przejęty przez możny ród Comynów, hrabiów Buchan. Podczas I-szej wojny o szkocką niepodległość (1296 – 1328), z pewnością za ich pełną zgodą, zamek ten został zajęty przez Anglików. Dzięki temu także, sir John Comyn (zm. 1308), hrabia Buchan, z rąk ówczesnego angielskiego monarchy – Edwarda I z dynastii Plantagenetów (ur. 1239 – zm. 1307), otrzymał prawo do wydobycia galeny (rud ołowiu) na wyspie Man. Metal ten posłużył następnie do pokrycia „ośmiu wież Cruggleton Castle”.
Według lokalnej legendy, w późniejszej fazie tego konfliktu zamek ten miał zostać odbity przez słynnego sir Williama Wallace’a (ok. 1270 – 1305). Niestety informacji tej w żaden sposób nie można już zweryfikować.
Na początku XIV wieku, nowy król Szkotów (od roku 1306) – Robert I Bruce (1274 – 1329) nadał ziemie wraz zamkiem Cruggleton sir John’owi de Soulis (ok. 1250 – 1310), lordowi Liddesdale, Strażnikowi Szkocji w latach 1301 – 1304 (po rezygnacji z tej funkcji właśnie Bruce’a i Johna Comyna (zm. 1308), lorda Badenoch). Oprócz tego sir John otrzymał wówczas też baronie Kirkandrews i Torthorwald oraz posiadłość Brettalach. Wszystkie one znajdowały się w hrabstwie Dumfriesshire.
W roku 1308, po błyskotliwej kampanii w regionie północno – wschodniej Szkocji (tzw. plądrowanie Buchan), Bruce ostatecznie złamał potęgę Comynów. Nie jest wykluczone, że i sam Cruggleton został wówczas zdobyty i poważnie uszkodzony przez brata szkockiego monarchy, a mianowicie Edwarda Bruce’a (ok. 1280 – 1318). Przyczyną tego ataku mogły być bliskie relacje rodu de Soulis z Comynami.
Z pewnością zamek ten pozostał własnością de Soulesów do około roku 1320. W roku 1310, po śmierci wspomnianego sir Johna, tak Cruggleton, jak i jego główna siedziba rodowa, czyli majestatyczny zamek Hermitage z regionu Borders przeszły na własność jego brata – sir Williama II-ego de Soules (zm. 1320/1321), lorda Liddesdale. Warto przy tym wspomnieć, że był on bliskim krewnym Alexandra Comyna (zm. 1289), 2-ego hrabiego Buchan. W roku 1320, sir William wraz z sir Davidem de Brechin (zm. 1320) zawiązali spisek przeciwko królowi Robertowi. Motywy ich działania nie są jednak zbyt dobrze znane. Część źródeł sugeruje, że chcieli oni pozbawić władzy Bruce’a i wspólnie rządzić Szkocją. Jeszcze inne twierdzą, że bardziej działali w interesie uzurpatora Edwarda Balliola (ok. 1283 – 1367), syna poprzedniego szkockiego monarchy – Johna Balliola (ok. 1249 – 1314). Spisek ten został jednak wykryty. De Soules został pojmany w mieście Berwick i postawiony przed sądem. Uznany winnym, został on następnie uwięziony w zamku Dumbarton, gdzie zmarł (dnia 20 kwietnia 1321 roku) w dość tajemniczych okolicznościach (najprawdopodobniej został zamordowany). Wszystkie jego posiadłości natomiast, wliczając w to zamki Hermitage i Cruggleton zostały skonfiskowane i włączone do dóbr koronnych. Z kolei sir David de Brechin, nawet pomimo wielkiej popularności, jaką się cieszył wśród całej szkockiej społeczności (nazywano do „kwiatem kawalerii”) wraz z innymi uczestnikami tej intrygi, a więc Gilbertem of Malerb, Johnem of Logie i Richardem Broune zostali straceni na początku sierpnia tegoż roku. Wkrótce po tym wydarzeniu, król Robert przekazał Cruggleton pod zarząd zakonników z klasztoru Whithorn.
Po śmierci Bruce’a, dnia 7 czerwca 1329 roku, na szkockim tronie zasiadł jego syn – David II (1324 – 1371). W swoim „trzydziestym szóstym roku panowania”, a dokładniej dnia 2 stycznia 1360 roku, nadał on Cruggleton sir Gilbertowi Kennedy of Dunure, synowi Johna Kennedy of Dunure (zm. ok. 1385). Koniecznie trzeba jednak wspomnieć, że trzy lata wcześniej, a więc w roku 1357, sir Gilbert własną osobą poręczał spłatę okupu za przetrzymywanego w Anglii od roku 1346 tegoż monarchę. Nie jest więc wykluczone, że nadanie to było pewnego rodzaju podziękowaniem króla Davida względem niego. Jednocześnie sir Gilbert otrzymał wówczas „ziemie Grogiltoun, Deltone, Brochtowis, zamek Sorbie w hrabstwie Wigtownshire, ziemie Crogiltoun, Polltoun, obydwie posiadłości Bruchtounes oraz Kythreull Wigtoun”.
Cruggleton pozostał własnością rodu Kennedys of Dunure jedynie przez kilka lat. Następnie przeszedł on w ręce innego potężnego rodu, czyli tzw. „Czarnych” Douglasów. Jeden z jego przedstawicieli, a mianowicie słynny sir Archibald Douglas (ok. 1320 – 1400), Lord Galloway i przyszły 3-ci hrabia Douglas (od roku 1388), w latach 70-tych XIV stulecia, wzmocnił ten zamek masywną wieżą rycerską. Pozostała ona w użyciu do około roku 1455, kiedy to potęga – od dłuższego czasu sprawiających poważne problemy – Douglasów, została złamana przez króla Jamesa II Stewarta (1430 – 1460).
Z uwagi, że funkcję głównej siedziby sir Archibalda pełnił zamek Threave, Cruggleton już w roku 1473, został przekazany jego kuzynowi Williamowi Douglas of Leswalt. Wydaje się przy tym, że pełnił on funkcję przeora we wspomnianym wcześniej klasztorze Whithorn.
W roku 1563, sondująca możliwość ataku na Szkocję angielska królowa Elżbieta I (Elizabeth I Tudor, 1533 – 1603) wysłała swojego szpiega, który miał zlustrować region Galloway. Efektem jego misji jest zachowany do dnia dzisiejszego wspaniały, kolorowany szkic zamku Cruggleton. Dzięki niemu wiemy, że w tym czasie formował się on z potężnego, zwieńczonego blankami kurtynowego muru, nad którym górowała równie masywna wieża. Także i ją zdobił tradycyjny krenelaż. Oprócz tego budowla ta wyposażona była w przynajmniej dwa zakratowane okna. W obrębie zamkowego dziedzińca ulokowane były również i inne, znacznie już mniejsze murowane budynki. Część z nich mogła się pochwalić schodkowymi szczytami. Innymi ciekawymi elementami tego zamku były liczne otwory strzelnicze osadzone we wspomnianym kurtynowym murze oraz łukowata brama. Ta ostatnia broniona była wewnętrznymi, z pewnością masywnymi drzwiami, zewnętrzną broną, jak i zwodzonym mostem. Na szkicu tym wyraźnie też zaznaczona została fosa, jak i kolejny mur, względnie palisada stanowiąca osłonę poprowadzonej przez rzeczoną fosę – grobli.
Chociaż do angielskiej inwazji wówczas nie doszło, to zaledwie cztery lata później, w kwietniu 1569 roku, Cruggleton został częściowo zniszczony przez wojska sir Johna Fleminga (1529 – 1572), 5-ego lorda Fleminga. W tym czasie zamek ten pozostawał formalną własnością sir Jamesa Stewarta (ok. 1531 – 1570), 1-ego hrabiego Moray i Regenta Szkocji. Jednocześnie bezpośredni zarząd nad nim sprawował krewny Moraya, lord Robert Stewart (zm. 1581), administrator wspomnianego już klasztoru Whithorn. U genezy tego wydarzenia był natomiast spór (trwający, aż do roku 1583) pomiędzy Flemingiem i Robertem Stewartem o prawo do własności terenu o wartości 10 merks (tzw. 10 merk land, merk – szkocka srebrna moneta) położonego w dominium Cruggleton. Na tej właśnie podstawie, dnia 23 kwietnia 1569 roku, Fleming zaatakował i zdobył ów zamek. Na wieść o tym wydarzeniu regent Moray polecił sir Patrickowi Vaus of Barnbarroch (Vans, zm. 1597) doprowadzenie do ugody pomiędzy zwaśnionymi stronami. Należy przy tym wspomnieć, że pierwszą żoną sir Patricka była Elizabeth Kennedy, wnuczka lady Margaret Fleming – Stewart (zm. 1586/1587), pani na Ochiltree, Penninghame. Jednocześnie lady Margaret była siostrą… sir Johna Fleminga, 5-ego lorda. Jej też, decyzją sir Patricka Vausa z roku 1583, przypadły w udziale będące przedmiotem rzeczonego sporu ziemie.
W przeciągu kolejnych dwóch lat, Cruggleton został ponownie zdobyty, tym razem podczas zaskakującego nocnego ataku sir Alexandra Stewarta of Garlies (6-ty laird, zm. 1596). Jeszcze w tym samym roku, tj. w 1585, rozkazem tajnej rady króla Jamesa VI (1566 – 1603) sir Alexander został zobligowany do opuszczenia tegoż zamku. Wydaje się, że Stewart nie ociągał się zbytnio z wykonaniem tego polecenia, skoro już dnia 20 stycznia, na ręce ówczesnego szeryfa miasta Wigtown – sir Patricka Agnew of Lochnaw (1529 – 1591), trafił dokument potwierdzający zwolnienie Cruggleton przez wspomnianego sir Alexandra. Wkrótce po tym wydarzeniu zamek ten wraz z otaczającymi go ziemiami został przekazany pod zarząd kościoła w Cruggleton.
Kolejna wzmianka o „Crugel-tone Castell” pochodzi z października 1586 z listu rzeczonego sir Alexandra Stewarta, 6-ego z Garlies do sir Patricka Vausa of Barnbarroch. Przez krótki czas, w roku 1591 Cruggleton stanowił również własność Jamesa Kennedy’ego. Został on ogłoszony banitą po uwięzieniu w tym zamku sir Alexandra Myrtona.W roku 1593 Cruggleton miał już wchodzić w skład parafii „Crugiltoun”.
Zaledwie cztery lata później, dnia 8 maja 1597 roku, został zawarty kontrakt małżeński pomiędzy Johnem Vausem of Barnbarroch (1574 – 1642), synem wspomnianego sir Patricka Vausa i Margaret MacDowall, córką Uchtreda MacDowalla of Garthland (zm. 1593). Jednym z jego warunków było wniesienie przez sir Johna w wianie ziem Cruggleton Cavens o wartości 10 merk land. Wiadomym przy tym jest, że ani sir Patrick, ani jego syn, nigdy nie rezydowali w samym zamku. W późniejszym okresie, sir John przekazał wspomniane ziemie pod zarząd krewnego swojej żony, a mianowicie Petera MacDowella of Machermore. Jednocześnie zastrzegł on dla siebie prawa suzerena nad nimi. Następnie, na podstawie dwóch dokumentów datowanych na dni 23 września i 5 listopada 1606, rzeczony Peter MacDowell sprzedał Cruggleton – Jamesowi Kennedy, synowi sir Johna Kennedy of Blairquhan. Wiadomym jest przy tym, że Kennedy zamieszkał wówczas w zamku. Dnia 5 listopada 1606 roku ustanowił on również swoją prawną spadkobierczynią, z prawem do poboru wszelkich opłat z stanowiących jego własność ziem, własną żonę, czyli Jean Agnew, córkę sir Andrew Agnew of Lochnaw (zm. 1616). W kolejnych latach, a mianowicie 1628 i 1632 Cruggleton stanowił również (tymczasową) własność, odpowiednio Agnes Cunningham, córki Johna Cunninghama of Capringtoun i Johna Fleminga. Ponadto z lipca 1632 roku pochodzi dokument potwierdzający zwrot zamku i ziem Cruggleton wraz z Cruggleton Cavens przez Williama Cunninghama dla Jamesa Kennedy’ego. Rok później, dnia 9 września 1633 roku ziemie te, podobnie tymczasowo, stały się własnością sir Thomasa Boyda of Conchihan. Wreszcie, dnia 26 grudnia 1642 roku, Cruggleton Castle wraz z wszystkimi przylegającymi do niego ziemiami powrócił w ręce Jean Agnew – Kennedy.
Ostatnim bardziej znanym właścicielem Cruggleton był sir Andrew Agnew of Lochnaw (zm. 1702), 3-ci baronet Lochnaw, który zarząd nad nim objął dnia 30 kwietnia 1664 roku, po swoim ojcu Andrew Agnew of Lochnaw (zm. 1671), 2-gim baronecie Lochnaw.
Cruggleton Castle pozostał w użyciu kolejnych najemców, aż do lat 80-tych XVII wieku, po czym ostatecznie popadł w ruinę. W kolejnych latach, niejako tradycyjnie, stał się on też źródłem darmowego materiału budowlanego dla okolicznej ludności.
Wiadomym jest ponadto, że w roku 1731 Cruggleton stanowił własność sir Williama Maxwella of Monreith (ok. 1715 – 1771), 3-ego baroneta Maxwell of Monreith. Następnie w roku 1758 ziemie te przeszły na własność Williama Rorisona of Ardoch.
Na przełomie lat 1978 – 1982 oraz w roku 1985 ruiny zamku, jak i otaczające go tereny poddane zostały dość szczegółowym badaniom archeologicznym. Następnie, w roku 2010, odpowiednio wzmocniony został zachowany fragment kolebkowego sklepienia obronno – mieszkalnej wieży.

 
Relikty zamku Cruggleton można zwiedzać (bezpłatnie) o każdej rozsądnej porze.