Airthrey Castle

 
 
 
Airthrey Castle powstał na zlecenie pastora szkockiego kościoła ewangelickiego Roberta Haldane (ur. 1764 – zm. 1842). Projektantem tego położonego na planie litery „D” neogotyckiego zamku był słynny szkocki architekt Roberta Adam (1728 – 1792). Prowadzonymi od roku 1791 pracami budowlanymi kierował jednak Thomas Russell, który zaproponował korzystniejszą cenę za tą usługę.
Już w roku 1798 Haldane, z uwagi na planowaną posługę misyjną w Indiach, sprzedał go generałowi sir Robertowi Abercromby (1740 – 1827). Posiadłość pozostała w rękach jego spadkobierców, aż do roku 1889. Następnie wykupił ją zamożny kupiec z Glasgow Donald Graham (1844 – 1901). On też odpowiada za przebudowę oryginalnego dworu do obecnej formy i założenie pobliskich, otoczonych wysokim murem ogrodów. Ich pierwszym opiekunem został następnie słynny szkocki botanik i badacz prowincji Junnan w Chinach – George Forrest (1873 – 1932)
Podczas II Wojny Światowej w Airthrey mieścił się szpital położniczy. Placówka ta funkcjonowała w ramach Królewskiego Szpitala Stirling, aż do roku 1969.
Następnie, zgodnie z tzw. „Robbins Report”, projektem promowanym przez Lionel’a Robbins’a, Barona Robbins (1898 – 1984) i mającego na celu nadanie wiodącym brytyjskim College’om Zaawansowanej Technologii (Colleges of Advances Technology) statusów uniwersyteckich, posiadłość Airthrey stała się częścią uniwersytetu w Stirling. Otworzony ostatecznie w roku 1967 był też pierwszym szkockim uniwersytetem od czasów założonego w roku 1582 Uniwersytetu Edynburskiego. Obecnie Airthrey Castle położony jest w obrębie uniwersyteckiego kampusu. W lipcu 2000 roku w zamku wybuchł groźny pożar. Dzięki jednak energicznej postawie władz uniwersyteckich w rekordowo krótkim czasie zdołano przywrócić go do dawnej świetności.

Historia Airthrey Castle

Pochodzenie nazwy Airthrey można tłumaczyć na dwa sposoby. Według pierwszej teorii wywodzi się ona z zwrotu „Ard-rhedadie”, który oznacza „pnącą się ku górze drogę”. Możliwe, że konkretnie odnosiło się to do przebiegającego w pobliżu starego szlaku z Stirling do Sheriffmuir. Według kolejnej hipotezy nazwa Airthrey jest pochodną gaelickiego wyrazu „Airthrin” tłumaczonego jako „ostry punkt” lub „konflikt”. W tym przypadku miało to nawiązywać do stoczonej w pobliżu w roku 839 bitwy, w której Szkoci dowodzeni przez Kenneth’a MacAlpin’a (zm. 858) pokonali armię Piktów. Zgodnie z historycznymi przekazami potyczka ta stanowiła też preludium do zjednoczenia obydwu zwaśnionych nacji w ramach królestwa Alby.
Nazwa Airthrey pojawia się także w statucie króla Davida I (1083/1085 – 1153) z roku około 1146. W roku 1370 na własność przejął ją sir John Herice, w latach 1369 – 1370 namiestnik królewskiego zamku Stirling. Następnie, w roku 1488 król James IV (1473 – 1513) nadał ją Williamowi Graham, 3-emu Lordowi Graham (1464 – 1513) w podzięce za bohaterską postawę podczas bratobójczej potyczce pod Sauchieburn (11 czerwca). Wkrótce po bitwie, w której zmierzyły się wojska panującego monarchy James’a III (1451 – 1488) i jego syna księcia Jamesa (od 24 czerwca króla James’a IV) – James III został zamordowany w dość tajemniczych okolicznościach. William Graham w roku 1504 został także mianowany 1-szym hrabią Montrose. Zginął wraz z James’em IV na polach Flodden dnia 9 września 1513 roku. Posiadłość Airthrey pozostała jednak w rękach jego spadkobierców, aż do czasów James’a Graham’a, 1-ego markiza Montrose (1612 – 1650), błyskotliwego dowódcy wojsk królewskich podczas szkockiej wojny domowej (1644 – 1651). W roku 1645 istniejący w Airthrey okazały dwór został także kompletnie zniszczony przez wrogiego Graham’owi – sir Archibalda Campbell’a, 1-ego markiza Argyll (1607 – 1661). W roku 1678 posiadłość wykupił John Hope of Hopetoun (zm. 1682). W roku 1706 jej kolejnymi właścicielami został ród Dundas. Następnie w roku 1759 została ona wykupiona przez rodzinę Haldane. Przed jej kolejną sprzedażą, wspomniany już pastor Robert Haldane nie tylko wybudował okazały zamek Airthrey, ale także znacznie upiększył otaczające go tereny. Z jego inicjatywy powstało wówczas także pobliskie jeziorko. Prace te były prowadzone pod nadzorem Thomas’a White’a (1739 – 1811)
Kolejny właściciel posiadłości – generał sir Robert Abercromy w roku 1819 na jej terenie odkrył ponadto kompletny szkielet wieloryba (w dawnych czasach morze dochodziło, aż do podnóża pobliskich wzgórz Ochil Hills). Został on następnie podarowany Muzeum Historii Naturalnej na Uniwersytecie w Edynburgu (obecnie Muzeum Królewskie). Otaczające zamek bramy i stróżówki zostały zaprojektowane i wybudowane przez miejscowego architekta Thomas’a Stirling’a w roku 1809.
W roku 1842 podczas wizyty w Stirling królowa Wiktoria (1819 – 1901) odwiedziła również Airthrey.