Ardrossan Castle

Najstarsze zachowane fragmenty – ulokowanego na wysokim i stromym wzgórzu, tuż nad zatoką South Bay – zamku Ardrossan, są datowane na pierwszą połowę XIII wieku. Dostrzec je można, między innymi, w dolnej części północnej ściany głównej wieży. W odróżnieniu od pochodzących z późniejszego okresu i wykonanych w większości z czerwonego piaskowca zamkowych murów, ten element powstał zatem przy użyciu szarej odmiany tego kamienia. Równie stare są także pozostałości zachodniego odcinka kurtynowego oraz nikłe fragmenty budynku ulokowanego w południowo – wschodnim narożniku zamkowego kompleksu. Wspomniana główna wieża pierwotnie pełniła natomiast funkcję budynku bramnego. Wciąż też, na północnej ścianie tego budynku można dostrzec łuk oryginalnej bramy wjazdowej. W parterowej części tej wieży, oprócz dawnego pasażu wjazdowego (ulokowanego od zachodniej strony) znajdują się ponadto dwie, raczej wąskie i oryginalnie sklepione piwnice. Jedna z nich, położona od wschodniej strony, nosi tradycyjną nazwę „Spiżarni Wallace’a”. W niej właśnie, miały zostać porzucone ciała zabitych przez oddział szkockiego bohatera narodowego – Williama Wallace’a (ur. ok. 1270 – zm. 1305) Anglików. Po przeciwnej stronie, w północno – zachodnim narożniku zamku mieściła się natomiast, wykuta w skale studnia.
Chociaż podczas ataku Wallace’a znaczna część warowni uległa poważnemu zniszczeniu, to w już przeciągu zaledwie kilku następnych lat została ona też odbudowana. Podczas tego etapu prac podwyższono między innymi wspomniany budynek bramy. Wciąż też, na jego najlepiej zachowanej północnej ścianie, można dostrzec fragment kamiennej rynny, służącej niegdyś do odprowadzania deszczowej wody zbierającej się na poziomie chodnika straży. Z tego samego okresu pochodzi ponadto zablokowane już niestety lancetowate okienko, ulokowane pomiędzy bramą, a wspomnianą kamienną rynną.
Podczas kolejnej fazy przebudowy zamku, podjętej najprawdopodobniej w drugiej połowie XIV wieku, budynek bramny został przekształcony w typową szkocką wieżę mieszkalno – obronną, o wymiarach (w przybliżeniu) ok. 15.5 na 10 metrów. Tym samym, dawna główna brama wjazdowa została częściowo zablokowana. Pozostawione w niej niewielkie przejście od tej pory miało natomiast służyć jako poterna. Dodatkowo, w miejscu wcześniejszego pasażu utworzono kuchnię. Cały budynek podwyższono ponadto o kolejne piętro. Dostęp do jego górnych partii była natomiast możliwy dzięki dodanym wówczas spiralnym schodom. Te, zostały osadzone w grubości ściany, w południowo – zachodnim narożniku tego budynku. Nowa brama wjazdowa została najprawdopodobniej ulokowana w centralnej części wschodniego odcinka kurtynowego muru. W tym samym czasie, w oparciu o zachodni odcinek kurtynowego muru wybudowano dwa kolejne, przynajmniej jednopiętrowe budynki gospodarczo – mieszkalne. Być może większy z nich, położony od południowej strony, pełnił funkcję Wielkiego Hallu. Z kolei w mniejszym, ulokowanym w północno – zachodnim narożniku zamku, została zamknięta wspomniana wcześniej studnia. Z uwagi na znaczne obniżenie terenu, dostęp do niej miał zapewniać od tej pory długi i dość wąski, sklepiony pasaż. Na przeciwległym, południowo – zachodnim narożniku zamku została ponadto ulokowana kolejna, masywna wieża. Jej parterowe, przykryte kolebkowym sklepieniem pomieszczenie służyło najprawdopodobniej jako dodatkowa kuchnia. O ile więc kuchnia w głównej wieży służyła lordowi i jego najbliższej rodzinie, to w nowszej przygotowywane były posiłki dla zamkowego garnizonu i służby. W podstawy północnej ściany tego pomieszczenia widnieją także dwa otwory ściekowe. Ponad nimi, w całkiem niezłym stanie, zachowały się ponadto dwie kluczowe ambrazury. Wydaje się jednak, że zostały one dodane podczas czwartego i zarazem ostatniego etapu przebudowy zamku. Na podstawie zachowanych fragmentów tej wieży przyjmuje się, że oryginalnie mogła ona mierzyć ok. 12 na 9 metrów. Na jej wyższych piętrach mieściły się zapewne dodatkowe pomieszczenia mieszkalne. Te mogły być wykorzystywane zarówno przez żołnierzy, jak i zamkową służbę.
Czwarty i ostatni etap przebudowy zamku Ardrossan ograniczył się faktycznie do całkowitego zablokowania poterny. Zamiast niej została osadzona paszczowa ambrazura, kamienna rynna, którą doprowadzano świeżą wodę do kuchni oraz otwór ściekowy. Jednocześnie styl wykonania ambrazury pozwala nam określić datę podjętych w zamku prac na drugą połowę XVI wieku. Podobne ambrazury zostały umieszczone także w innych częściach tej warowni.
Wymiary całego zamkowego kompleksu wynosiły w przybliżeniu 27 na 25 metrów. Jego dodatkową ochronę stanowiła też częściowo wykuta w skale, szeroka fosa. Jej najlepiej zachowany fragment położony jest od zachodniej strony zamku.

Historia Ardrossan Castle

Posiadłość Ardrossan, około roku 1140 stanowiła własność Richarda de Morville (zm. 1189), Konstabla Szkocji. Jej faktycznym zarządcą pozostawał jednak wówczas wasal de Morville’a  – Richard de Barclay (ur. 1126). W tym czasie istniała też w tym miejscu, raczej prymitywna warownia o nazwie „Castle Crags”.
Na przełomie XII i XIII wieku Castle Crags wraz z okolicznymi ziemiami przeszły na własność Arthura de Ardrossan (ok. 1170 – 1226). Byś może to właśnie on, w miejscu dawnej warowni Barclay’ów, rozpoczął budowę nowego kamiennego zamku. Ten, od nazwiska swojego budowniczego przyjął z czasem nazwę Ardrossan Castle. Nie można jednak wykluczyć, że budowę tego zamku rozpoczął dopiero jego syn – sir Fergus de Ardrossan (ok. 1190 – 1260). W roku 1296 – trzeci z kolei przedstawiciel tego rodu – Godfrey de Ardrossan (zm. po 1296) złożył swój podpis pod słynnym „Szmatławym Rejestrem” („Ragman Roll”). Dokument ten faktycznie był przysięgą wierności wobec króla Anglii – Edwarda I (1239 – 1307). Być może intencje Godfryda nie były jednak zbyt szczere, bo jeszcze w tym samym roku angielski monarcha odebrał mu wszystkie rodzinne posiadłości. Wśród nich znalazł się oczywiście i zamek Ardrossan. Ten, niedługo później został jednak zdobyty i częściowo zniszczony przez oddział szkockiego bohatera narodowego – Williama Wallace’a (ok. 1270 – 1305). Według legendy, Wallace miał wywabić z zamku większą część stacjonującego w nim angielskiego garnizonu, podpalając w nocy jeden z pobliskich budynków miejskich. Kiedy tylko Anglicy opuścili bezpieczne mury zostali napadnięci i brutalnie zamordowani (wszystkim podcięto gardła) przez ukrywających się w ciemnościach Szkotów. W tej sytuacji rozprawa z pozostałymi w zamku żołnierzami była jedynie formalnością. Na rozkaz Wallace’a ciała wszystkich zabitych zostały następnie wrzucone do jednej z zamkowych piwnic. To, zachowane częściowo do dnia dzisiejszego sklepione pomieszczenie wciąż nosi cyniczną nazwę „Spiżarni Wallace’a”.
W kwietniu 1304 roku, podczas oblężenia przez wojska Edwarda I zamku Stirling, cały szkocki garnizon liczył jedynie 30 osób. Wśród pozostających pod dowództwem sir Williama Olyfarda (Oliphanta, zm. po 1313) żołnierzy znaleźli się bracia Fergus (zm. 1316) i Robert of Ardrossan. Po upadku zamku Fergus, najstarszy syn i spadkobierca wspomnianego wyżej Godfryda został uwięziony w zamku Corfe w Dorset. Z kolei Robert trafił do zamku Rochester. Kiedy w roku 1308 Szkoci podjęli próbę rozmów mających na celu ich uwolnienie, te spotkały się z stanowczą odmową króla Edwarda II (1284 – 1327). Na tej podstawie można uznać, że obydwaj bracia byli dla angielskiego monarchy albo zbyt cenni, albo po prostu zbyt niebezpieczni. Z czasem zostali oni jednak z pewnością uwolnieni. W roku 1315 Fergus of Ardrossan brał udział w inwazji Edwarda the Bruce’a (ok. 1280 – 1318, brata króla Roberta I Bruce, 1274 – 1329) na Irlandię. Z tej kampanii pochodzi też wzmianka o nim, jako „bogatym w odwagę rycerzu”. Powszechnie uznaje się, że Fergus był jednym, z jedynie dwóch szkockich notabli, którzy zginęli podczas zwycięskiej dla Szkotów bitwy pod Arscoll w Kildare (w Irlandii), dnia 26 stycznia 1316 roku.
Ostatnim przedstawicielem rodu Ardrossan był Godfrey of Ardrossan. Ostatnia wzmianka o nim pochodzi też z aktu prawnego datowanego na rok 1357. Wkrótce później, posiadłość Ardrossan wraz z zamkiem przeszła na własność rodu Montgomeries of Eagleshame. Dokładne okoliczności tego wydarzenia nie są nam jednak znane. Nie jest wykluczone, że po śmierci Godfreya Ardrossan został wpierw przejęty przez Koronę, by następnie zostać przekazanym słynnemu poecie – sir Hugh’owi de Eglinton (ok. 1315 – 1377). Około roku 1358 jego jedyna córka i spadkobierczyni – Elizabeth Eglinton (ok. 1340 – 1387) poślubiła Alexandra de Montgomerie of Eaglesham (ok. 1338 – przed 1364). Właśnie na tej podstawie Ardrossan miał też z czasem przejść na własność rodu Montgomeries. Z pewnością jednak, już ich syn – sir John Montgomerie of Eaglesham and Eglinton (ok. 1359 – 1429) nosił tytuł Lorda Ardrossan. On także znacznie przebudował dawną twierdzę Ardrossan’ów. W lecie 1388 roku (5 lub 19 sierpnia), podczas zwycięskiej dla Szkotów bitwy pod Otterburn, sir John zdobył szczególną sławę biorąc do niewoli dowódcę angielskiej armii – sir Henry’ego „Hotspur” Percy’ego (1364 – 1403). Percy odzyskał wolność dopiero po wpłaceniu 7 tysięcy merks (szkockich srebrnych monet) okupu. Podczas tej samej potyczki, śmierć poniósł dowódca Szkotów – sir James Douglas, 2-gi hrabia Douglas (ok. 1358 – 1388).
W roku 1445 (ok. 3 lipca), syn sir Johna Montgomerie – sir Alexander Montgomerie (przed 1413 – 1470) został mianowany 1-szym Lordem Montgomerie. Do jeszcze większych zaszczytów doszedł jego prawnuk – sir Hugh Montgomerie (ok. 1460 – 1545). W roku 1488, z rąk króla Jamesa IV (1473 – 1513) otrzymał on na własność całą wyspę Arran. W następnym roku został też ustanowiony Konstablem królewskiego zamku Rothesay (na wyspie Bute). Następnie dołączył do Królewskiej Rady oraz wreszcie, w roku 1507 (pomiędzy 3 i 20 stycznia) został przez szkockiego monarchę mianowany 1-szym hrabią Eglinton.
Wobec tragicznej śmierci jego syna – Johna Montgomerie, Panicza Montgomerie (zm. 1520), który dnia 28 kwietnia 1520 roku, został zabity podczas ulicznej zwady (tzw. zwanej „Bitwą przy Cleanse the Causeway”), tytuł 2-ego hrabiego Eglinton przejął po nim wnuk – Hugh Montgomerie (zm. 1546).
Przez wiele dziesiątek lat rodzina Montgomerie pozostawała także w poważnym sporze z rodem Cunninghams.
W roku 1488 Montgomeries, dowodzeni przez sir Hugh’a, (przyszłego 1-ego hrabiego Eglinton) zdobyli i kompletnie splądrowali warownię Cunninghamów – Kerelaw Castle. W tym samym roku, w trakcie bratobójczej bitwy pod Sauchieburn (11 czerwca) obydwa rody stanęły oczywiście naprzeciwko siebie.
Podczas gdy Cunninghams zajęli miejsce u boku króla Jamesa III (1451 – 1488), to Montgomeries opowiedzieli się po stronie rebeliantów i syna szkockiego monarchy – księcia Jamesa (1473 – 1513, przyszłego króla Jamesa IV). Potyczka ta zakończyła się ostatecznie zdecydowanym zwycięstwem sił rebelianckich. Co więcej, wkrótce po niej, w dość tajemniczych okolicznościach został zamordowany sam król – James III. Jeszcze w trakcie bitwy śmierć poniósł także przywódca klanu Cunningham – sir Alexander Cunningham (1426 – 1488), 1-szy hrabia Glencairn. Wiele lat później, z rąk Montgomeries zginęli ponadto – Edward Cunningham of Auchenrevie (w roku 1526) oraz Archibald Cunningham of Waterstoun (w roku 1528). W odpowiedzi za śmierć tego ostatniego (jak i zapewne wcześniejsze czyny Montgomeries) – Cuthbert Cunningham (1470 – 1541), 3-ci hrabia Glencairn dokonał udanego najazdu na główną siedzibę Montgomeries – Eglinton Castle. W tej sytuacji – sir Hugh, 1-szy hrabia Eglinton wraz z całą rodziną przeniósł się właśnie do Ardrossan Castle. Z czasem konflikt ten przybrał jeszcze poważniejsze oblicze. W roku 1586 (dnia 20 kwietnia) sir Hugh Montgomerie (1563 – 1586), 4-ty hrabia Eglinton został zastrzelony przez Johna Cunninghama of Clonbeith Castle w pobliżu mostu Annick. Odpowiedź Montgomeries była oczywiście równie brutalna. Każdy złapany przez nich członek klanu Cunningham, ich przyjaciel lub sojusznik był na miejscu zabijany. Sam John Cunningham został natomiast „pocięty na kawałki” przez brata zamordowanego hrabiego – Roberta Montgomerie of Skelmolrie (zm. 1596) oraz jego towarzysza Johna Pollocka. Dnia 1 sierpnia 1586 roku Robert Montgomerie własnoręcznie zastrzelił też Administratora opactwa Killwinning i jednocześnie brata 3-ego hrabiego Glencairn – Alexandra of Montgreenan (zm. 1586). Ostatecznie, dopiero osobista interwencja króla Jamesa VI (1566 – 1625) zmusiła obydwa klany do zaprzestania tej krwawej walki.
Ardrossan Castle pozostał główną siedzibą rodu Montgomerie, aż do pierwszej połowy XVII wieku. Następnie przeprowadzili się oni do niewielkiej wieży Little Cumbrae Castle, ulokowanej na noszącej tą samą nazwę (Little Cumbrae) wysepce, nad zatoką Clyde.
W roku 1654, podczas okupacji Szkocji przez Oliviera Cromwella (1599 – 1658), pozostające pod jego komendą wojska rozebrały znaczną część murów Ardrossan. Pozyskany w ten sposób kamień został następnie wykorzystany do budowy cytadeli w Ayr (Ayr Cromwell’s Citadel). Przez kolejne stulecia, także okoliczna ludność traktowała ten zamek jako źródło darmowego materiału budowlanego. Co ciekawe, nawet sam Alexander Montgomerie (1723 – 1769), 10-ty hrabia Eglinton, pobrał stąd kamień do budowy muru otaczającego park w Ardrossan. Proces grabieży udało się ostatecznie zastopować w roku 1911.
Współcześnie, w marcu 2012 roku, rada miasta Ardrossan przekazała kwotę 103 tysięcy funtów na ratowanie zabytku i uczynienie z niego atrakcji turystycznej. Dodatkowo w maju tego samego roku, za kwotę 12,5 tysięcy funtów, ruiny zamku zostały szczelnie ogrodzone.

Według miejscowej legendy ruiny zamku Ardrossan nawiedza duch Willama Wallace’a. Można go spotkać jedynie podczas ciemnych, sztormowych nocy.

W odległości około 200 metrów na północny – wschód od zamku zachowały się ponadto fundamenty, najprawdopodobniej XIII-wiecznej kaplicy (lub kościoła). Ulokowana była ona na planie prostokąta o wymiarach 19.5 na 7.8 metrów. Budynek ten został zniszczony podczas potężnej nawałnicy w roku 1691.

Ruiny zamku Ardrossan oraz wspomnianej kaplicy znajdują się na szczycie wzgórza zwanego lokalnie Castle Hill lub Cannon Hill.
Obecnie zabytek można podziwiać jedynie z zewnątrz.