Caerlaverock

Z oryginalnego zamku Caerlaverock do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie fundamenty jego murów oraz pozostałość otaczającej go niegdyś fosy.
Przeprowadzone w roku 1998 badania archeologiczne potwierdziły, że zewnętrzne szańce wciąż częściowo widoczne wokół zamku pochodzą z połowy X wieku.
Caerlaverock, ulokowany tuż nad samym brzegiem zatoki Solway został jednak wybudowany około roku 1220. Z tego okresu zachowały się między innymi niewielkie fragmenty dawnego portu, ulokowane na południe od ruin zamku. Obecnie odległość zamkowych ruin od wybrzeża wynosi, aż 800 metrów.
Wybudowaną przez sir Johna de Maccuswell’a (Maxwell’a, ur. ok. 1180 – zm. 1241) kamienną twierdzę otaczało także sporych rozmiarów podzamcze, mieszczące przeróżne budynki gospodarcze. Jego obszar mógł zajmować nawet pięcio lub sześciokrotność powierzchni samej twierdzy. Ta, ulokowana została na gliniastym kopcu, na planie prostokąta o wymiarach około 29.5 na 26 metrów i szerokości murów dochodzących do 1 metra.
Pierwszą linię obrony całego zamkowego kompleksu stanowiła otoczona „zewnętrzną” fosą masywna palisada. Niewielkie ślady tej fosy są wciąż możliwe do zauważenia w lesie, położonym pomiędzy obydwoma zamkami Caerlaverock („nowy” zamek ulokowany jest w odległości około 200 metrów na północny – zachód). Także właściwą twierdzę chroniła druga, zasilana wodą z położonego od wschodniej strony niewielkiego strumyka i dochodząca do głębokości około 3 metrów „wewnętrzna” fosa oraz kolejna palisada. Jedyny, zwodzony most prowadzący do warowni przerzucony został nad północnym odcinkiem wspomnianej fosy. W pierwszym etapie zamek Maccuswell’a stanowiły jedynie położone w południowo – zachodniej części kopca drewniany hall oraz przylegający do niego kamienny, dwupiętrowy blok mieszkalny. Obydwa budynki były jednak połączone zewnętrzną, zadaszoną galerią. Otaczająca całość zamkowego kopca palisada została z czasem zastąpiona kamiennym, obronnym murem. Także w miejscu drewnianego hallu powstał wówczas jego murowany odpowiednik, a na trzech rogach kurtynowego muru dodatkowo wybudowano kwadratowe wieże. Mieściły one zapewne pod dwa piętra i zapewniały nie tylko dodatkową przestrzeń mieszkalną, ale też znacząco zwiększały obronność całego kompleksu. Podczas wspomnianych wcześniej badań archeologicznych, ubytki w ich murach zostały zastąpione współczesnymi materiałami budowlanymi (mury zostały też dodatkowo mocno zwężone). W tym samym czasie odkryta została brukowana ścieżka prowadząca od głównego wejścia, poprzez cały dziedziniec, aż do schodów dających dostęp do zewnętrznej galerii i dalej na pierwsze piętro bloku mieszkalnego. Budynek ten był z pewnością zajmowany przez członków rodziny lorda Maccuswell’a. Od jego frontu widoczne są wciąż fragmenty filarów na których opierała się wspomniana już, przykryta pulpitowym dachem, galeria. Z czasem połączyła ona hall, pełniący wówczas nie tylko funkcję sali bankietowej, ale i centrum administracyjne sir Jamesa, z blokiem mieszkalnym oraz dalej z nowo wybudowaną wieżą latrynową. Od zewnętrznej strony hallu, poprzez południowy odcinek kurtynowego muru, poprowadzona została także specjalna rynna. Odprowadzała ona do fosy wodę ściekającą nie tylko z okapu hallu, ale i zbierającą się na całym zamkowym dziedzińcu.

Historia Caerlaverock
 
W roku około 1220 król Alexander II (1198 – 1249) nadał posiadłość Caerlaverock dla swojego szambelana sir Johna de Maccuswell’a (Maxwell’a, ok. 1180 – 1241). Wkrótce też sir James rozpoczął prace nad budową, mającego stanowić jego główną siedzibę, zamku. Ulokowany został on w miejscu, gdzie potok Caerlaverock Burn znajdował swoje ujście do zatoki Solway. Przebudowana z początkowo drewnianego, otoczonego palisadą dworu imponująca, kamienna twierdza pozostała w użyciu przez jedynie 50 lat. W roku 1266 tytuł lorda Caerlaverock odziedziczył bratanek sir James’a – sir Herbert Maxwell (1240 – 1298). Wkrótce podjął on też decyzję o budowie nowej twierdzy. Wydaje się, że główną przyczyną tej decyzji był fakt, że wybudowany na wyjątkowo bagnistym podłożu oryginalny zamek zaczął się po prostu zapadać. Dodatkowo coraz bardziej prawdopodobną stała się ewentualność jego podtopienia przez wody zatoki Solway. Możliwe jest też, że właśnie z tego powodu budowa czwartej narożnej wieży nigdy nie została ukończona. Kolejną istotną przyczyną jego opuszczenia mógł być ponadto fakt, że zamkowe budynki nie zapewniały już także dostatecznej powierzchni mieszkalnej, a zatem i komfortu dla rodziny Maxwell. Budowa nowego, niezwykłego w swym kształcie zamku Caerlaverock rozpoczęła się około wiosny 1277. Na jego lokalizację wybrano miejsce oddalone o 200 metrów na północny – zachód od oryginalnej warowni Maxwell’ów.

(Więcej informacji o historii posiadłości Caerlaverock oraz dziejach „nowego” zamku można znaleźć przy okazji opisu Caerlaverock Castle)