Caisteal Grugaig

Imponujące ruiny broch’u Caisteal Grugaig są ulokowane na stromym zboczu, w pobliżu miejsca gdzie Loch Alsh łączy się z dwoma kolejnymi fiordami: Loch Duich i Loch Long
Miejsce w którym warownia została wybudowana charakteryzuje się bardzo dobrymi, naturalnymi walorami obronnymi. Podczas, gdy od północno – wschodniej strony dostępu do niej broniło strome, ciągnące się od brzegów wspomnianego Loch Alsh, aż na wysokość około 76 metrów grząskie zbocze, to od strony południowo – wschodniej Caisteal Grugaig otacza niewielki potok Allt Aoinidh i dalej, wnoszące się na wysokość blisko 228 metrów, skaliste urwisko Faire Donn. Z tego też został pobrany materiał do budowy broch’u.
Warownia została wybudowana na planie prawie idealnego koła o średnicy wewnętrznej 9.6 metrów, przy szerokości ścian liczących od 3.5 do 3.74 metrów. Średnica zewnętrzna budynku mierzy od 16.50 do 16.78 metrów. Z kolei wysokość zachowanych murów waha się od 1.6 do około 4 metrów. Ich oryginalna wysokość mogła wynosić nawet około 12 metrów.
Do budowy Grugaig został użyty także doskonałej jakości materiał skalny. Przy czym, gdy zewnętrzne odcinki murów zostały wykonane z dużych, przeważnie kwadratowych kamiennych bloków, to od wewnątrz użyto także mniejszych, bardziej płaskich ciosów.
Jedyne wejście, o wysokości 1.32 metra i szerokości 0.9 metra ulokowane jest w najniższym punkcie budowli, od strony północno – wschodniej. Jego nadproże stanowi, imponujący trójkątny głaz, którego krawędzie zostały nieznacznie ścięte. Poprowadzony dalej, typowy dla tego typu obiektów pasaż wejściowy, tuż za głównymi drzwiami rozszerza się osiągając ostateczne wymiary 1.45 metra wysokości i 0.92 metra szerokości. Ochronę wejściowych drzwi stanowiła masywna sztaba, osadzona w grubości muru (na północ od wejścia) na długości przynajmniej 2 metrów. Główny punkt obronny stanowiła tutaj jednak, położona w wschodnim odcinku głównego muru, komora strażnicza o długości 4.2 metrów i szerokości 1.53 metra. Niestety ze względu na spore zniszczenia w tym odcinku budowli nie można jednak ustalić oryginalnej wysokości tego pomieszczenia.
Na prawo od wewnętrznej strony głównego wejścia, w północno – zachodnim odcinku muru, widoczne są pozostałości drzwi prowadzących do komory mieszkalnej. To obecnie zablokowane wejście mierzyło 0.92 metra wysokości i 0.76 metra szerokości. Oryginalnie długa na 10.68 metrów komnata jest obecnie, w zdecydowanej większości, zasypana gruzem. Kolejna komora mieszkalna położona jest na lewo od głównego wejścia, w południowo – wschodnim odcinku muru. Ta z kolei jest znacznie mniejsza i mierzy 2.01 na 1.37 metrów. Wejście do niej posiada wymiary 0.94 metra wysokości na 0.46 metra szerokości. Kolejne drzwi o wysokości około 1.5 metra, położone w niewielkiej odległości (w kierunku południowym) od wspomnianej komory, prowadzą do klatki schodowej. Oryginalnie mieściła ona jedynie pięć stopni schodowych, wznoszących się na wysokość 1.09 metra. Średnia szerokość klatki wynosi około 1 metra.  Prowadziła ona do pierwszej z kilku galerii mieszkalnych lub gospodarczych (najprawdopodobniej 4 lub 5), osadzonych w grubości murów wyższych partii budowli. Posiadała też szerokość około 1.1 metra.  Wejście o wysokości ponad 2.4 metrów i szerokości około 0.6 metra, istniejące w południowo – zachodnim fragmencie wewnętrznego muru galerii i kolejne dwa stopnie schodów, łączyły galerię z pierwszym piętrem drewnianej konstrukcji wypełniającej dziedziniec. Strop tego piętra oparty był na wciąż doskonale widocznym ściennym występie w zachowanych fragmentach budowli (z uwagi na nierówność terenu jego wysokość od podłoża wynosi od 0.7 do 2.1 metrów, przy szerokości 31 centymetrów). Ponad wspomnianym wejściem, podczas badań archeologicznych przeprowadzonych w obrębie Grugaig w roku 1924 wciąż były widoczne fragmenty kolejnych schodów, najwyraźniej prowadzących do drugiego piętra wewnętrznej konstrukcji. W tym samym czasie odkryto także pozostałość komory mieszkalnej ulokowanej tuż nad pasażem głównego wejścia. Pomieszczenie to posiadało wymiary 2.3 metry długości na 1.3 metra szerokości i nie było połączone z wspomnianą galerią. W tej sytuacji dostęp do niej mógł prowadzić jedynie z poziomu pierwszego piętra wewnętrznej konstrukcji.
Wydaje się, że cała ta konstrukcja w Grugaig mogła mieścić jeszcze dwa kolejne piętra. Z pewnością też stanowiła oparcie dla oryginalnie przykrywającego całą budowlę drewnianego dachu. Nie jest także wykluczone, że i ten mógł być następnie przykryty dachówką łupkową.

Historia Caisteal Grugaig, jak i większości tego typu obiektów jest nam niestety nieznana. W jej obrębie kilkakrotnie przeprowadzano jednak badania archeologiczne. Pierwsze z nich miało miejsce w roku 1889 oraz kolejne między innymi w latach 1924, 1949, 1951, 1963, 1966, 1975, 1986, 2003 i ostatnio w roku 2010. Podczas tych prac odkryto tutaj między innymi kamienną misę i fragment obrotowego żarna.
Więcej informacji na temat konstrukcji broch’ów i teorii dotyczących ich powstania można znaleźć w opisie Dun Telve.

Dostęp do ruin jest możliwy o każdej rozsądnej porze. Z uwagi na zły stan budowli zalecana jest jednak wzmożona ostrożność.