Castle Tioram

Wybudowany w XIII wieku Castle Tioram położony jest na niewielkiej pływowej wysepce u ujścia fiordu – Loch Moidart.
Najstarszą częścią wielokrotnie modyfikowanego zamku jest masywny, pentagonalny mur kurtynowy.
W jego parterowym, północno – wschodnim odcinku jest ulokowane główne, łukowate wejście. Ponad nim widnieją trzy niewielkie, prostokątne pola wypełnione gruzem. Bez wątpienia stanowią one pozostałość po usuniętych niegdyś panelach herbowych. W górnych partiach tego muru zachowały się ponadto dwa rzędy otworów ściekowych. Część z nich wciąż posiada oryginalne ościeżnice łupkowe. Pomiędzy nimi można dostrzec także kolejne, prostokątne wypełnienia. Wyznaczają one pierwotną wysokość muru oraz jego blanek. Został on podwyższony do obecnego poziomu najprawdopodobniej w XIV wieku. Niewielki odcinek nowego krenelażu, położony bezpośrednio tuż nad wejściem także został zablokowany i w jego miejscu wstawiono następnie machikuł.
W pobliżu południowej krawędzi wschodniego odcinka kurtynowego muru, na wysokości około 3 metrów znajduje się wykusz latrynowy. Ulokowany ponad nim szczelinowy otwór mógł być kolejnym otworem ściekowy lub niewielkim okienkiem. Więcej bardziej typowych dla Tioram otworów ściekowych znajduje się poniżej linii krenelażu. Od wewnętrznej strony zaokrąglonego narożnika tego odcinka muru zachował się także niewielki fragment oryginalnej XIV-wiecznej wieży mieszkalnej. Jej górna część została jednak znacznie przebudowana w XVII wieku. Połączony został z nią dodatkowo południowy odcinek krenelażu. Ponad nim widnieje rząd trzech niewielkich otworów.
W pobliżu zachodniego krańca południowego odcinka kurtynowego muru oryginalnie znajdowała się również poterna. Chociaż obecnie jest ona całkowicie zablokowana to jednak wciąż można bez problemu dostrzec jej oryginalne kontury. Wydaje się, że została ona wyłączona z użytku w trakcie budowy nowej kuchni. Tuż ponad jej progiem, na wysokości około 2 metrów nad ziemią, można zauważyć dwie wnęki w murze. Jedna z nich wciąż mieści fragmenty masywnej belki. Najprawdopodobniej w tym miejscu znajdowała się drewniana platforma oraz schody dające łatwiejszy dostęp do rzeczonej poterny. W przypadku zagrożenia mogły one być oczywiście w łatwy sposób usunięte. Wypełniony gruzem okrągły otwór widoczny ponad tym wejściem jest pamiątką po kuli wystrzelonej podczas oblężenia zamku w roku 1554.
Cała wschodnia część tego odcinka muru w XIV wieku stała się zewnętrznym elementem wspomnianej już wieży mieszkalnej. Jej widoczny ponad krenelażem fragment pochodzi jednak z XVII wieku. W tym samym czasie na jej narożnikach zostały osadzone okrągłe bartyzany.
Południowo – zachodni odcinek kurtynowego muru został ulokowany na samej krawędzi bardzo stromej skały. W odległości około 5 metrów od zaokrąglonego, zachodniego narożnika oryginalny mur ulega bardzo widocznemu załamaniu. O ile w górnej części kończy się on ostrą krawędzią, to poniżej przejście jest bardziej płynne. Dolny fragment muru został też zaokrąglony oraz nieco pogrubiony. Podłużny otwór w murze ulokowany pomiędzy tymi dwoma punktami pełnił zapewne rodzaj ścieku z kuchni.
Fragment muru, o wyraźnie innej fakturze, widoczny pomiędzy wspomnianym ścięciem, a dalszą częścią oryginalnego muru został odbudowany po roku 2000.
W górnej części tego odcinka muru widnieją także dwa rzędy otworów ściekowych. Powyżej nich podobnie jak to miało miejsce choćby w przypadku muru północno – wschodniego można dostrzec pozycję oryginalnego krenelażu. Zachodnia wieża z narożnymi, okrągłymi bartyzanami stanowi część tzw. południowego (faktycznie południowo – zachodniego) skrzydła mieszkalnego. Jej architektoniczny styl wskazuje, że została ona wybudowana w XVII wieku.
Północno – zachodnia część kurtynowego muru jest podobnie osadzona na stromej skale, ponad dwoma kamienistymi plażami. Niewielki otwór widoczny u podstawy tego muru mógł pełnić funkcję ścieku. Powyżej zarośniętego obecnie bluszczem, zachodniego krańca oryginalnego muru widnieje fragment XVII-wiecznego skrzydła mieszkalnego. Wyposażone jest ono w dwa niewielkich rozmiarów okna oraz także dwie wieńczące jego szczyt okrągłe bartyzany. Spora wyrwa widoczna w północnym odcinku muru stanowi najprawdopodobniej pozostałość po wykuszu latrynowym. Wydaje się, że wraz z widocznym poniżej niego sporym fragmentem (odbudowanego) kurtynowego muru został on zniszczony podczas oblężenia z roku 1544. Na prawo od niej ulokowana jest jedna z dwóch oryginalnych potern. W górnej części muru zachował się ponadto szereg otworów ściekowych.
Głównym elementem XIII-wiecznego zamku Tioram był opisany wyżej masywny mur kurtynowy. W jego relatywnie niewielkim wnętrzu, wokół nieregularnego dziedzińca ulokowane były oryginalnie drewniane budynki mieszkalno – gospodarcze. Co wydaje się być oczywiste, do dnia dzisiejszego nie zachowały się po nich żadne pozostałości. Najstarszym elementem wewnętrznego zamku jest zatem obronno – mieszkalna wieża wybudowana najprawdopodobniej przez Amy (Amie) MacRuari w drugiej połowie XIV wieku. Ulokowana została ona w oparciu o południowy odcinek kurtynowego muru. Budowla ta posiada piwnicę z kolebkowym sklepieniem, położony na pierwszym piętrze główny hall oraz prywatną komnatę na drugim piętrze. Kolejne jej piętro mogło być przeznaczone do użytku służby.
Szczyt tej ciekawej budowli był też z pewnością zwieńczony blankami. Zostały one jednak całkowicie przebudowane w XVII wieku. Do oryginalnej wieży dodane zostało wówczas kolejne piętro. Komunikację pomiędzy poszczególnymi piętrami zapewniały natomiast spiralne schody osadzone w grubości muru, w północno – wschodnim narożniku wieży. W ich pobliżu, w południowo – wschodnim narożniku wieży ulokowana została wnęka latrynowa. Jej otwór ściekowy został przebity przez południowo – wschodni, zaokrąglony róg kurtynowego muru. Do zachodniego krańca wieży przylega z kolei budynek kuchni. W jej północno – zachodnim rogu fragmentarycznie zachował się piekarnik.
Spore, gospodarczo – mieszkalne skrzydło położone od południowo – zachodniej strony dziedzińca zostało wybudowane najprawdopodobniej na początku XVII wieku. W swej parterowej części mieściło trzy spiżarnie. Jedynie najwęższa z nich, bezpośrednio przylegająca do wieży posiada kolebkowe sklepienie. Ponad nimi znajdował się hall oraz prywatne komnaty. Budynek ten został jednak znacznie przebudowany około roku 1668. W jego północno – wschodniej części (od strony dziedzińca) zostały osadzone wówczas trzy duże okna. Z kolei jego zachodni fragment został przebudowany w wysoką wieżę z narożnymi, okrągłymi bartyzanami. Komunikację pomiędzy poszczególnymi kondygnacjami tego budynku zapewniała wieżyczka schodowa ulokowana w centrum jego frontowej (północnej) ściany.
Kolejne budynki gospodarcze znajdowały się także w północnej części dziedzińca. Do dnia dzisiejszego zachowały się tylko ich fundamenty.
Dalsza znaczna przebudowa Tioram miała miejsce w roku 1715, podczas I-ego powstania jakobickiego. Wówczas za kwotę 800 funtów, pozostający już wówczas w ruinie zamek został przystosowany do użytku dla 50 królewskich żołnierzy. Prace naprawcze były kontynuowane także i po upadku wspomnianego powstania. Zamek nie odegrał jednak żadnej poważniejszej roli w trakcie kolejnego jakobickiego powstania z lat 1745 – 1756 i został ostatecznie opuszczony w roku 1748.
 
Historia Castle Tioram

Niewielka pływowa wyspa Eilean Tioram na której został wybudowany zamek, była wykorzystywana z pewnością już w starożytnych czasach. Poświadczają to liczne artefakty odkryte w jej obrębie w przeciągu XX i w pierwszych latach XXI wieku. Wśród nich warto wspomnieć o datowanych na V – VII wiek ozdobnych, brązowych misach czy potwierdzających pobyt na wyspie Wikingów niewielkich fragmentów steatytów (rodzaj minerału).
W roku 1164, po śmierci Somerleda (Somairle mac Gille Brigte), wschodzące w skład jego udzielnego księstwa ziemie Lorne (część współczesnego obszaru Argylle & Dunbarton) wraz z kilkoma pobliskimi wyspami (m.in. Tiree, Mull, Lismore, Coll czy Jura), zostały rozdzielone pomiędzy jego syna Dougalla (Dubgall macSomairle) oraz dwóch bratanków: Domnalla (Donalda) oraz Ruaidhri’ego (Rory’ego).
Niedostępne tereny Moidart wraz z wyspą na której w przyszłości został wybudowany zamek Tioram przypadł w udziale Ruaidhri’emu. Z czasem sam Moidart został także włączony w skład większej prowincji Garmoran.
W XIV wieku Moidart wciąż pozostawał w rękach potomków Ruadhri’ego. W chwili, gdy władzę nad nim sprawowała Christina MacRuari na wyspie z pewnością istniała już jakaś warownia. Została ona wspomniana przez nią w akcie nadania „Suchej Wyspy”, jak można tłumaczyć nazwę Eilean Tioram, Arthur’owi Campbell. Stanowiło to rodzaj zapłaty za służbę Campbella z wykorzystaniem należących do niego 20 wiosłowych łodzi. Kiedy, po kilku latach prawa do wyspy powróciły do Christiny, ta prawie natychmiast przekazała je swojemu przybranemu bratu – Ruari’emu. Nadanie to zostało następnie potwierdzone przez króla Roberta Bruce’a (1274 – 1329). Po śmierci Ruari’ego wyspa przeszła na własność jego córki Amy. W roku 1346 poślubiła ona Johna of Islay (MacDonald’a), Lorda Wysp (ok. 1326 – 1386). Małżeństwo to nie ułożyło się jednak zbyt szczęśliwie i już w roku 1350 para się rozstała. Wkrótce później John of Islay poślubił Margaret Stewart, córkę króla Roberta II (1316 – 1390). Amy z kolei powróciła do Tioram. Jej staraniem przebudowano wówczas istniejącą warownię. Stare kurtynowe muru zostały podwyższone oraz od ich południowej strony wybudowano mieszkalno – obronną wieżę. Po jej śmierci prawa do zamku i okolicznych ziem przeszły na jej syna ze związku z John’em of Islay – Ranalda. Nadanie to zostało potwierdzone przez króla Roberta II w roku 1373. Wkrótce później Ranald został także ogłoszony 1-szym Naczelnikiem klanu Ranald (Clanranald).
Tioram pozostał w rękach jego potomków, aż do początków XX wieku. Jednak, aż do połowy XVI wieku byli oni uwikłani w niekończący się konflikt z Koroną. Podobnie w późniejszym okresie walczyli przeciwko władcom z dynastii hanowerskiej podczas kolejnych powstań jakobickich.
W roku 1411 Allan, 2-gi Naczelnik klanu brał udział w krwawej bitwie pod Harlaw (24 lipca), gdzie wojska górali pod dowództwem Donalda of Islay (Domhnall MacDonald, zm. 1423), Lorda Wysp starły się z oddziałami Alexandra Stewarta, hrabiego Mar (ok. 1375 – 1435). Allan, 4-ty Naczelnik został z kolei opisany w słynnym dziele „Moidart, Among the Clandranald” autorstwa XIX-wiecznego pastora i historyka Charlesa MacDonalda jako osoba, która „swoje życie poświęciła grabieżom i rozbojom”. Przez pewien czas więził on między innymi w Tioram naczelnika klanu Mackintosh oraz wielu jego pobratymców. Ostatecznie, około roku 1505  sam został uwięziony i stracony przez króla Jamesa IV (1473 – 1513). Podobny los spotkał też jego syna Ranalda Bane, 5-ego Naczelnika, powieszonego w Perth w roku 1509. Kolejny naczelnik – Dougall, syn Ranalda Bane został zamordowany w roku 1520 przez swoich własnych ludzi. Powodem tego czynu miało być niespotykane okrucieństwo Dougalla. Po jego śmieci tytuł Naczelnika, z pominięciem legalnych spadkobierców Dougalla przeszedł na jego wuja Alexandra. Wybór ten potwierdził także w roku 1532 król James V (1512 – 1542). Pomimo tego, Alexander przez kolejne lata aktywnie jednak wspierał klan MacDonald w ich konflikcie z monarchą. W związku z tym, w roku 1540 został on uwięziony przez Jamesa V, a nadane mu wcześniej ziemie skonfiskowane. Następnie wszystkie posiadłości klanu Ranald zostały przekazane Ranaldowi „The Gallda”, spokrewnionemu zarówno z Alexandrem, jak i przez matkę z potężnym rodem Fraser. „The Gallda”, czyli „obcy” został jednak bezwzględnie odrzucony przez członków klanu Ranald. Po śmierci króla w roku 1542 (14 grudnia) Alexandrowi udało się uciec z więzienia i powróciwszy w rodzinne strony natychmiast odzyskał przynależną mu pozycję w klanie. Z stanem tym nie myśleli się jednak pogodzić Fraser’owie, co w ostateczności doprowadziło do wyjątkowo krwawej bitwy pomiędzy obydwoma rodami. W mającej miejsce nad jeziorem Lochy potyczce (tzw. Bitwa Koszul) w lipcu roku 1544 zginęła większość jej uczestników. Z pięciusetosobowego oddziału Johna of Moidart przeżyło jedynie osiem osób. Spośród trzystu podkomendnych Ranalda Gallda i sir Hugh’a Frasera, 3-ego Lorda Lovat (zm. 1544) przeżyło natomiast pięć osób. Wśród poległych znaleźli się zarówno Ranald, jak i sir Hugh, co faktycznie rozwiązywało problem przywództwa nad klanem Ranald. W tym samym roku tereny północno – zachodniej Szkocji stały się także celem dwóch wojennych wypraw sir George’a Gordona, 4-ego hrabiego Huntly (1514 – 1562). Ich powodem miała być zbytnia niezależności górskich klanów od Korony. Pierwszy atak wojsk Gordona był skierowany przede wszystkim na ziemie leżące wokół Loch Eil i Keppoch. Tym samym tereny podlegające klanowi Ranald pozostały faktycznie nietknięte. W związku jednak z nieustannym kłopotami jakie wciąż sprawiał John Ranald – Regentka Szkocji, Maria de Guise (1515 – 1560) rozkazała przeprowadzenie inwazji także na pozostające pod jego kontrolą  ziemie. Huntly wyruszył wprawdzie w stronę Moidart, lecz z uwagi na faktyczną niedostępność tych terenów oraz stosowaną przez górali taktykę walki, z którą niezbyt radziły sobie jego wojska, po dotarciu zaledwie do Abertarff (obecnie Fort Augustus) zaprzestał dalszego pochodu. Zamiast tego postanowił poczekać na działania realizującego podobne rozkazy Marii – sir Archibalda Campbella, 4-ego hrabiego Argyll (ok. 1507 – 1558). Campbell podjął próbę ataku na Moidart od strony morza. Naturalnym celem flotylli jego statków stała się oczywiście główna siedziba Johna Ranalda – zamek Tioram. Kiedy do czekającego w ukryciu na wojska Gordona – Johna dotarły wieści o bombardowaniu zamku przez statki Campbella oraz dodatkową, ustawioną na brzegu wyspy artylerię, ten niezwłocznie ruszył w stronę Tioram. Atakując z zaskoczenia udało mu się wówczas pochwycić całą wspomnianą artylerię. W tym momencie także statki hrabiego Argyll wycofały się z bitwy. John pozostał w konflikcie z Koroną do końca swojego życia. Zmarł w Tioram dopiero w roku 1584 i został pochowany w Howmore na wyspie South Uist. Fragmenty armatnich kul wystrzelonych podczas tego oblężenia zostały natomiast odnalezione podczas częściowej odbudowy zamku w XIX wieku.
Wnuk John’a – Donald, 11-ty Naczelnik sprawiał Koronie podobne problemy, za co też w roku 1609 został uwięziony przez króla Jamesa VI (1566 – 1625). Zwolniony został dopiero po złożeniu przysięgi lojalności i akceptacji królewskich warunków, które w znaczący sposób miały zmienić dotychczasowe życie członków górskich klanów. W zamian w roku 1610 Donald otrzymał z rąk króla potwierdzenie własności do Tioram i otaczających go ziem Moidart. W roku 1615 w trakcie powstania górskich klanów przeciwko władzy królewskiej opowiedział się pod stronie Jamesa VI. Dwa lata później, w roku 1617 król pasował go także na rycerza.
Jego syn i następca – John, 12-ty Naczelnik w latach 1627 i 1635 był uwikłany w pirackie akty na morzu Irlandzkim. W roku 1644, w trakcie tzw. Wojen Trzech Królestw (1644 – 1651), wraz z swoim synem Donaldem wziął udział w kampanii James’a Grahama, 1-ego markiza Montrose (1612 – 1650) walczącego w sprawie króla Charles’a I (1600 – 1649). Decyzję tą John przypłacił utratą zamku i wszystkich swoich ziem w roku 1647. Odzyskał je jednak w momencie zmian stron konfliktu i przejścia do obozu głównego wroga markiza Montrose’a – sir Archibalda Campbella, 1-ego markiza Argyll (1607 – 1661). Zamek został jeszcze raz, także tymczasowo zajęty w roku 1651 przez wojska Oliviera Cromwell’a (1599 – 1658)
Donald Ranald, 13-ty Naczelnik klanu (zm. 1686) po krótkiej, ale chwalebnej służbie u boku markiza Montrose’a, resztę swojego życia spędził w Tioram. Jego też staraniem stary zamek poddano gruntownej przebudowie w drugiej połowie XVII wieku. W jednym z listów, napisanym około roku 1668 Donald zanotował: „robię co mogę by naprawić mój stary dom w Castle Tyrholme”. W jego dalszej części znalazło się jednak też stwierdzenie, że „zadanie to mocno go przeraża”.
Pod koniec XVII wieku górskie klany zostały zmuszone do przyjęcia kolejnych restrykcyjnych praw, mocno ingerujących w ich dotychczasowy styl życia. Ograniczono wówczas między innymi ilość konsumowanego przez nich alkoholu, a także ustanowiono prawo zezwalające na posiadanie przez naczelników klanów tylko jednego, wyposażonego w 16 do 18 wioseł tzw. birlinn’a (rodzaj galery). Ponadto zostali oni zobligowani do wyraźnego podziału swoich rezydencji na „siedzibę główną” oraz „dom – farmę”. W przypadku braku podobnych naczelnicy mieli je wybudować lub uszkodzone naprawić. Donald Ranald jako swoją główną siedzibę wybrał oczywiście zamek Tioram. Rolę „domu – farmy” miała z kolei pełnić posiadłość Hobey na wyspie South Uist. Z czasem Donald stał się też znany głównie z powodu swojego okrucieństwa i dzikiego zachowania. Jego podstawowym zajęciem było zatem wielogodzinne przesiadywanie na wieży zamku Tioram i strzelanie z ulubionego działa „Cuckoo” do każdej żywej istoty pojawiającej się w okolicy. Jedna z lokalnych opowieści spisana w XIX wieku przez Charles’a Macdonalda, mówi o sposobie w jaki Donald potraktował swoich służących: kobietę i dwóch mężczyzn oskarżonych przez niego o kradzież z zamku pewnej ilości srebra. Pomimo, że nie potrafił udowodnić ich winy mężczyźni zostali powieszeni na szubienicznym wzgórzu położonym na południe od Tioram (o nazwie „Cnoc-a-Chrochaidh”). Kobietę natomiast przywiązano do skały w morzu i pozwolono by utonęła w trakcie przypływu.
Po śmierci Donalda – Castle Tioram przestał pełnić funkcję głównej siedziby rodu. Jego syn – Alan, 14-ty Naczelnik klanu (zm. 1715) postanowił wówczas przeprowadzić się na wyspę Benbecula w archipelagu Hebrydów Zewnętrznych. Z powodu jego jakobickich sympatii w roku 1692 Tioram został zajęty przez wojska rządu hanowerskiego. Od tego też momentu rozpoczyna się jego powolny upadek. Tuż przed wybuchem I-ego powstania jakobickiego w roku 1715 ówczesny gubernator Fort William w swoim raporcie zanotował, że w zamku „brak jest nie tylko okien, ale i wszystkie stropy oraz dachy uległy zawaleniu”. We wrześniu tego roku Tioram broniony jedynie przez 14 żołnierzy rządowych został zdobyty przez oddział Alana Ranalda. Zgodnie z tradycją, tuż przed wyruszeniem na pole bitwy pod Sheriffmuir (13 listopada) rozkazał podpalenie zamku, tak by nie mógł być on już więcej wykorzystany przez hanowerczyków. Alan Ranald został śmiertelnie ranny pod Sheriffmuir i zmarł następnego dnia (14 listopada) w zamku Drummond. Sama bitwa, choć militarnie nierozstrzygnięta stanowiła jednak strategiczne zwycięstwo strony rządowej i faktycznie przekreślała szanse księcia Jamesa Francisa Stuarta (1688 – 1766, tzw. „Starego Pretendenta”) na odzyskanie tronu Wielkiej Brytanii.
Pomimo poważnych zniszczeń Tioram mógł być w użyciu jeszcze przez kolejnych 30 lat. Tradycyjnie uważa się, że pełnił on przez pewien czas rolę więzienia słynnej Rachel Chiesley, Lady Grange (1679 – 1745). Wydaje się jednak, ze zamek nie był wykorzystywany podczas kolejnego i zarazem ostatniego powstania jakobickiego z lat 1745 – 1746. W roku 1748 Tioram był już z pewnością opuszczony i kompletnie zrujnowany.
W XIX wieku podjęto w nim pewne, raczej niewielkie prace naprawcze. W roku 1855 posiadłość Lochshiel wraz z zamkiem stała się własnością pana Hope – Scott’a. Za jego staraniem wnętrze Tioram zostało dokładnie oczyszczone. Podczas tych prac pomiędzy spalonymi belkami stropowymi odkryto XVII-wieczne srebrne, hiszpańskie monety. Zostały one następnie zwrócone sir Reginald’owi MacDonald (1820 – 1899), 21-emu Naczelnikowi klanu, Admirałowi Królewskiej Floty.
W roku 1905 wyspa wraz z zamkiem został wykupiony przez  Francisa Edwarda Fitzalan – Howard (1859 – 1924), 2-ego Barona Howard of Glossop. Po jego śmierci w roku 1924 (22 września) posiadłość przeszła na własność miss Tradcroft, która natychmiast sprzedała ją sir Alexandrowi Maquire (zm. 1947). Dwa lata później Tioram kolejny raz zmienił właściciela. Tym razem został nim James Wisemann MacDonald. W kolejnych latach w zamku staraniem Ministry of Works (Ministerstwo Pracy) podjęto niezbędne prace restauracyjne.
W roku 1997 Tioram Castle został wykupiony za kwotę 300 tysięcy funtów przez znanego szkockiego milionera Lexa Browna. Według pierwotnych planów Browna zamek miał zostać odbudowany jako muzeum, siedziba klanu Ranald oraz prywatna kwatera. Z nie do końca zrozumiałych względów stanowczo sprzeciwiła się im państwowa organizacja Historic Scotland. Główną argumentacją jej przedstawicieli miał być fakt, że… zamek został spalony podczas tzw. I- ego powstania jakobickiego i w takim stanie powinien pozostać. Decyzja ta, co zrozumiałe spotkała się z ogromną krytyką szkockiego społeczeństwa. Historic Scotland nie uległ jednak naciskom publicznym nawet, gdy w roku 2000 zawalił się fragment północno – zachodniej ściany zamku. Szczęśliwie został on głównie staraniem Browna odbudowany. Zgodnie z wpisem na oficjalnej stronie Historic Scotland obecnie toczy się kolejna tura rozmów z właścicielem zamku w sprawie przywrócenia go do stanu używalności. Historic Scotland wyraźnie zastrzega jednak, że „jest to bardzo powolny proces i wszystkie prace w Tioram będą prowadzone zgodnie z wytycznymi Szkockiego Ośrodka Historycznego i samego Historic Scotland”.

Zamek można podziwiać (tylko z zewnątrz) o każdej rozsądnej porze. Z uwagi, że Eliean Tioram jest wyspą pływową należy bezwzględnie wziąć pod uwagę fakt, że w trakcie przypływów piaszczysta mierzeja łącząca ją ze stałym lądem ulega zatopieniu.