Duffus Castle

Duffus Castle jest bez wątpienia jednym z najbardziej ciekawych przykładów szkockiej architektury obronnej.
Jego podstawowe elementy stanowią zarówno XII-wieczny kopiec – pozostałość po typowym gródku stożkowatym, jak i XIV-wieczna wieża rycerska. Dodatkowo w XV wieku na wschód od wieży wybudowano nowe, gospodarczo – mieszkalne skrzydło.
Cały kompleks, o powierzchni około 3.2 hektarów, oryginalnie otaczała bardzo szeroka fosa i zewnętrzny nasyp. Ten ostatni, najprawdopodobniej stanowił też podstawę dla masywnej palisady.
Główna brama i prowadzący do niej zwodzony most zostały umieszczone na wschodnim odcinku fosy. W późniejszym okresie zostały one jednak zastąpione, częściowo zachowanym do czasów współczesnych, kamiennym mostem. Od niego, aż do kopca i wieży prowadzi brukowana ścieżka.
W połowie XIV wieku oryginalna i zapewne dwukondygnacyjna, drewniana wieża ulokowana na szczycie kopca, jak i otaczająca ją palisada zostały całkowicie rozebrane. W ich miejsce powstała też, zaledwie jednopiętrowa, masywna wieża. Jedyne wejście do niej znajduje się w centralnej części jej wschodniej ściany. Ochronę tego newralgicznego punktu zapewniały solidna brona oraz odpowiednio wzmocnione wewnętrzne drzwi. Tuż za wspomnianym wejściem mieści się niewielki przedsionek. Na prawo od niego (w kierunku północnym), w grubości ściany wschodniej znajdowała się stróżówka. Od niej, aż do północno – wschodniego narożnika budynku poprowadzony jest bardzo wąski pasaż. Na jego końcu, już w grubości ściany północnej ulokowana jest latryna. Z kolei na lewo od przedsionku (w kierunku południowym) osadzone są proste, pierwotnie drewniane schody, dające niegdyś dostęp do pierwszego piętra wieży. Pod nimi, w narożniku południowo – wschodnim znajdował się loch. Dostęp do tego, wyposażonego w zaledwie niewielki, szczelinowy otwór wentylacyjny pomieszczenia możliwy był jedynie z poziomu hallu, poprzez osadzony w podłodze właz.
Wieża zamku Duffus pozbawiona była kamiennych sklepień. Tym samym, jej drewniane stropy musiały się opierać na potężnych, aż 11 metrowych legarach. W parterowej części budynku znajdowała się spiżarnia. Nie jest jednak wykluczone, że jednocześnie była ona wykorzystywana przez służbę jako sypialnia. Wyposażona jest ona w zaledwie dwa prostokątne okienka, skierowane w stronę południową. Obecnie, okienko położone od strony wschodniej, z uwagi na poważne obsunięcie się południowo – wschodniego narożnika wieży, jest zauważalnie zniekształcone. Nie jest przy tym wykluczone, że kolejne okienka spiżarni, mogły znajdować się także w kompletnie zniszczonej, ścianie północnej. W północno – zachodnim narożniku tego pomieszczenia oryginalnie mieściła się też niewielka garderoba.
Na pierwszym piętrze wieży tradycyjnie ulokowany był hall. Komnata ta pełniła nie tylko funkcje czysto reprezentacyjne, ale i mieszkalne. Jej jedyny kominek osadzony był w ścianie wschodniej. Z kolei w jej północno – zachodnim narożniku mieściły się też garderoba i latryna.
Hall, w odróżnieniu od spiżarni wyposażony był ponadto w kilka, różnych też kształtów okien. Dwa całkiem spore i prostokątne w planie, osadzone zostały w ścianie południowej. Pojedyncze, (również prostokątne) skierowane były w strony zachodnią, wschodnią i najprawdopodobniej w stronę północną. Oprócz nich, szczególnie na narożnikach każdej ze ścian można dostrzec niewielkie, ostrołukowe okienka. Główną ozdobę wschodniej elewacji stanowią z kolei cztery okna lancetowe. Oprócz nich, w ścianach wschodniej i południowej można także zauważyć okienka szczelinowe.
We wschodnim narożniku ściany południowej dodatkowo zostało osadzone przejście dające niegdyś dostęp do chodnika straży, zwieńczającego niegdyś kurtynowy mur zamku.
Kolejne pomieszczenia mieszkalne mogły się także znajdować na poddaszu wieży.
Półokrągły, kurtynowy mur Duffus został osadzony na krawędzi nasypu dawnego dziedzińca, zastępując też wcześniejszą palisadę. W nim, na odcinkach zachodnim (niedaleko wieży) i południowo – wschodnim znajdowały się dwie poterny. Wewnątrz muru, w obrębie dziedzińca z pewnością mieściły się też liczne budynki pomocnicze, m.in. stajnie, browar, gołębnik, piekarnia, magazyny oraz kaplica. Od wewnętrznej strony muru, na odcinkach południowym i wschodnim wciąż można między innymi zauważyć wnęki po belkach stropowych. One też stanowią jedyną pozostałość po tych budynkach.
Wspomniane już skrzydło gospodarczo – mieszkalne zostało wybudowane najprawdopodobniej w XV wieku. W jego dolnej części wciąż można dostrzec pozostałości hallu, licznych spiżarni i najprawdopodobniej kuchni. Powyżej ich znajdowały się już dodatkowe komnaty mieszkalne. Na południe od tego budynku, w pobliżu miejsca gdzie oryginalnie znajdowała się główna brama wjazdowa zachował się także kamienno – gliniany piec do wypieku chleba. Obecnie przykryty jest on jednak szybą.

Historia Duffus Castle

 
 
Prowincja Moray, w której skład wchodziła też posiadłość Duffus od zamierzchłych czasów stanowiła własność ludów piktyjskich.
Na początku XII wieku, pozostawała ona pod rządami Oengusa of Moray (Angusa, zm. 1130), wnuka króla Lulacha Mac Gille Coemgaina (przed 1033 – 1058). W roku 1130 Oengus rozpoczął, ostatecznie zakończoną klęską rebelię przeciwko królowi Szkotów Dawidowi I (David, 1083/1085 – 1153). Zwycięstwo Davida I (jego wojskami dowodził anglosaksoński szlachcic – generał Edward Siwardsson) i śmierć Oengusa otworzyło królowi drogę do osiedleń, na tej tradycyjnie wykazującej sporą niezależność od Korony prowincji, lojalnej względem niego szlachty. Wśród niej znalazł się także sir Hugh de Freskyn (Freskin, zm. po 1211), szlachcic najprawdopodobniej flamandzkiego pochodzenia. W tym czasie sir Hugh był już właścicielem posiadłości Strabrock (obecnie Uphall) w regionie West Lothian. On też, około roku 1140 w Duffus wybudował drewniano – ziemną warownię. Jej jedynymi pozostałościami są dzisiaj jedynie kopce wieży i dziedzińca.
W lecie 1151 roku stała się ona główną kwaterą króla Davida I, „zajętego w tym czasie budową pobliskiego opactwa Kinloss”.
W roku 1160 syn sir Hugha – sir William of Duffus (zm. po 1203) z rąk króla Malcolma IV (1141 – 1165) otrzymał potwierdzenie praw własności Duffus. Sir William przyjął też rodowy przydomek „de Moravia”. Ten, z czasem przybrał też prostszą formę „Murray”.
W roku 1321 Duffus, poprzez ślub Helen (de Freskin) z sir Reginaldem de Cheyne (ok. 1270 – 1350) przeszedł na własność rodu Cheyne.
We wrześniu i październiku 1290 roku w Duffus stacjonował oddział angielskiego wojska, wysłany króla Anglii – Edwarda I (1239 – 1307) do ochrony pozostającej tymczasem w Norwegii, następczyni tronu Szkocji – księżniczki Margaret (1283 – 1290). Niestety, zaledwie 7-letnia księżniczka, zwana także „Norweską Panienką”, nie zniosła trudów morskiej podróży i zmarła dnia 23 września w okolicach wysp orkadzkich.
Podczas I-szej Wojny o Szkocką Niepodległość (1296 – 1328) sir Reginald walczył pod stronie Anglików. W związku z tym, w roku 1297 Duffus został zaatakowany i doszczętnie spalony przez wojska sir Andrew Murraya (ok. 1270 – 1297). Lojalna służba sir Reginalda wobec angielskiego monarchy zaowocowała już w roku 1305. De Cheyne otrzymał wówczas od Edwarda I dar w postaci „200 dębów z królewskich lasów Longmorn i Darnway do budowy swojego dworu w Dufhous”. Można zatem uznać, że w tym też roku zniszczony przez Szkotów zamek został odbudowany. Dwa lata później, w roku 1307 został on jednak kolejny raz zdobyty przez szkockie wojska, dowodzone tym razem przez króla Roberta I Bruce (1274 – 1329).
Duffus pozostał w rękach rodu Cheyne do roku 1350. Wówczas, już po śmierci sir Reginalda jedna z jego córek – Mary poślubiła sir Nicholasa Sutherland, syna sir Kennetha de Moravia, 4-ego hrabiego Sutherland (zm. 1333). Duffus pozostał w rękach ich potomków, aż do XVIII wieku. Sir Nicholas był też budowniczym kamiennego, częściowo zachowanego do czasów współczesnych, zamku.
W roku 1452 Duffus został poważnie uszkodzony i splądrowany przez wojska sir Archibalda Douglasa, (iure uxoris) hrabiego Moray (zm. 1455) i jego żony Elizabeth Dunbar, 8-ej hrabiny Moray (zm. 1485). Być może z tego właśnie epizodu pochodzą ślady pożaru wciąż widoczne na ścianach wieży.
Podczas jej odbudowy, na wschód od niej wybudowany nowe gospodarczo – mieszkalne skrzydło.
Sir Alexander Sutherland (ok. 1621 – 1674) dnia 8 grudnia 1650 roku został mianowany 1-szym Lordem Duffus. Był też zagorzałym Kowenanterem (szkockim prezbiterianem), przez co też w głównej mierze jego główna rezydencja w Duffus stała się celem ataku lojalnych wobec króla Charlesa I (1600 – 1649) oddziałów sir Jamesa Grahama, 1-ego markiza Montrose (1612 – 1650). Zgodnie z zachowaną relacją zamek został wówczas „splądrowany lecz nie spalony”. W kwietniu 1689 w jego murach, na zaproszenie sir Kennetha Sutherlanda (zm. 1733/1734), 3-ego lorda Duffus gościł słynny jakobita – sir James Claverhouse, 1-szy wicehrabia Dundee (1648 – 1689). Trzy miesiące później, dnia 27 lipca sir Jamesa, zwany także „Bonnie Dundee” (czyli „Piękny Dundee”) zginął podczas bitwy pod Killiecrankie, stanowiącej jednocześnie jego najświetniejsze zwycięstwo nad oddziałami króla Williama III Orańskiego (of Orange, 1650 – 1702). Sir Kenneth Sutherland wziął udział także w kolejnym powstaniu jakobickim w roku 1715 (noszące nazwę I-ego powstania jakobickiego, faktycznie było już trzecim zrywem szkockich zwolenników dynastii Stuartów). W konsekwencji decyzją parlamentu w roku 1716 został pozbawiony wszystkich swoich ziem i tytułów. Przez pewien czas był też więziony w londyńskiej Tower. W roku 1717 został z niej zwolniony bez postawienia zarzutów. Tytuł Lorda Duffus dla rodziny Sutherland odzyskał w roku 1826 (dnia 25 maja) wnuczek sir Kennetha – James Sutherland, 4-ty lord Duffus (1747 – 1827).
Zamek Duffus miał zostać ostatecznie opuszczony pod koniec XVII wieku, kiedy w jego pobliżu (około 2.5 kilometrów na północ) sir James Sutherland (zm. 1705), 2-gi lord Duffus wybudował nową rodzinną rezydencję – Duffus House. Podczas jej budowy z pewnością użyty został kamień, pobrany m.in. z wschodniego skrzydła gospodarczo – mieszkalnego oraz części kurtynowego muru.
Porzucony zamek przez kolejne lata popadał w coraz większą ruinę. Wreszcie, pod ciężarem jego masywnych murów obsunęła się północna część oryginalnego kopca. W konsekwencji spowodowało to też zawalenie się całej północnej części wieży.
W roku 1926 major sir Archibald Edward Dunbar of Northfield (1889 – 1969), 10-ty baronet przekazał państwu opiekę nad ruinami oryginalnego zamku. Obecnie Duffus Castle jest zarządzany przez państwową organizację Historic Scotland.

Ruiny Duffus udostępnione są zwiedzającym (bezpłatnie) o każdej rozsądnej porze.
Niestety, urok tego pięknego zamku często zakłóca potężny ryk silników przelatujących nad nim, na naprawdę niskiej wysokości, odrzutowców z pobliskiej bazy lotniczej RAF-u w Lossiemouth.