Gylen Castle

Gylen Castle zajmuje całą szerokość południowo-wschodniej części wysokiego, skalistego wzniesienia na południowym krańcu wyspy Kerrera. Wybudowany został najprawdopodobniej w roku 1582 przez ród MacDougall i miał za zadanie bronić dostępu do Oban kontrolując wąski przesmyk Sound of Kerrera. Zamek Gylen położony jest na planie litery „L”. Główny blok wzniesiony został na planie kwadratu o rozmiarach 6.4 x 6.4 metrów i sięgał wysokości 4 pięter. Przylegająca do głównego bloku wieża schodowa mierzyła natomiast 3.7 na 2.8 metrów. Główne wejście do zamku chronione było dodatkowo przez tzw. szyję bramną, czyli dwoma odcinkami muru o grubości około 0.9 metra i wysokości do 2 metrów (w najwyższym punkcie). Mury te posiadały liczne otwory strzelnicze (ambrazury). Zewnętrzny mur obronny wyznaczający dziedziniec od strony północno – wschodniej posiadał rozmiary 48 na 18 metrów. Do dzisiaj zachowały się tylko jego najniższe partie, dodatkowo w większości przykryte darnią. Wewnątrz dziedzińca wybudowany był także niewielki budynek o rozmiarach 10 na 5 metrów. Na parterze zamku umieszczone były spiżarnia oraz wąski korytarz prowadzący dalej do schodów dających dostęp do wyższych partii budowli. Nad drzwiami klatki schodowej umieszczony był ponadto herb rodu MacDougall. Pierwsze piętro zamku zajmowała kuchnia (o rozmiarach 4.8 na 4.2 metrów) wyposażona w sporych rozmiarów kominek. Niegdyś w tym palenisku umieszczony był masywny żelazny kosz, utrzymujący palące się drewna w miejscu. Do przyrządzania posiłków używano najczęściej garnków zawieszanych na łańcuchach bezpośrednio nad ogniem. Specjalne wciągniki pozwalały na dowolne ustawienie garnków w pozycji do ognia. Kosz z zamku zachował się do dnia dzisiejszego. Obecnie znajduje się on w Dunollie House. Naprzeciw paleniska znajduje się niewielki zlew, którym odprowadzano nieczystości z kuchni. Był on połączony wspólnym odpływem z małą toaletą położoną po lewej stronie. Nieczystości odprowadzane były na skaliste klify za zewnątrz zamku. Piętra powyżej były pojedynczymi komnatami. Każde z nich posiadało palenisko i latrynę. Kolejne wąskie spiralne schody umieszczone w południowo – zachodniej wieżyczce prowadziły do pokoju na poddaszu zamku. Izba ta posiadała dwa okna i podobnie jak komnaty poniżej wyposażona była w niewielki kominek. W północno – wschodniej wieżyczce umieszczono dodatkową, niewielką komnatę. Umieszczone na drugim i trzecim piętrze okna umożliwiały dokładny przegląd okolicy. Pod parapetami tych okien umieszczono dodatkowo otwory strzelnicze. Niewielki otwór umożliwiający obserwację ulokowano także w zachodniej ścianie na drugim piętrze wieży. Otwory strzelnicze na tym piętrze pozwalały na kontrolowanie każdej łodzi przybijającej do brzegu od strony północno – zachodniej. Kolejne otwory przeznaczone do ostrzału z pistoletów znajdują się od północnej strony, w miejscu gdzie wieżyczka łączy się z ścianą główną budowli. Te z kolei pozwalały na zabezpieczenie małej zatoczki znajdującej się na wschód od zamku. Na frontowej, północnej ścianie zamku na najwyższym piętrze umieszczono wyposażony w okno machikuł, mający chronić główne wejście do budowli. Wyrzeźbiono na nim ponadto inskrypcję: „Trust in thy God, not and in not men, my Son do well, and let them say” (“Ufajcie Bogu, a nie ludziom, mój Syn dobro czyni, więc pozwólcie mu mówić” – tł. wł). Poniżej znajduje się także wyrzeźbiona głowa kobiety. Kolejny kamień z datą „1582” i literami „D M D F O D/ V B M” koresponduje z nazwiskiem Duncana Mac Dougalla. ((D)uncan (M)ac (D)ougall (F)iar (O)f (D)unollie ) czyli Duncan MacDougall nabywca/zarządca Dunollie. Litery „V B M” oznaczają „Virgo Beata Maria” czyli „Błogosławiona Dziewica Maria”. Zgodnie z przesłaniem uważa się więc go za budowniczego zamku. Duncan (MacDougall) of Dunollie był XVI-tym Naczelnikiem Klanu (ur. przed 1565 – zm. ok. 1620). Najsłabszym punktem w obronie zamku Gylen było zaopatrzenie w wodę. Faktycznie przyczyniło się to do jego upadku podczas ataku wojsk generała Davida Leslie (ok.1600 – 1682) w roku 1647. Trudno dziś ustalić jak długo trwało oblężenie prowadzone przez niewielki oddział wchodzący w skład armii Leslie’go, pod dowództwem pułkownika Roberta Montgomery’ego (przed 1630 – 1684). Wiadomym natomiast jest, że zamek okazał się zbyt dobrze broniony, by zdobyć go jednorazowym szturmem. Do bezpośredniego zaniechania obrony z pewnością przyczyniły się zarówno przejęcie kontoli nad jedynym źródłem wody pitnej, jak i groźba Montgomery’ego, że w przypadku dalszego oporu wszyscy pozostający w zamku zostaną powieszeni. Pamiętający o niedawnej masakrze blisko 300 członków klanów MacDougall i MacDonald w zamku Dunaverty (przez te same wojska) obrońcy Gylen natychmiast się poddali. Wbrew wszelkim zapewnieniom bezpieczeństwa cała załoga zamku Gylen została zamordowana. Zamek został natomiast splądrowany i spalony. Od tej pory zamek nigdy już nie był zamieszkany. W roku 1985 podjęto kolejne prace naprawcze w zamku (wcześniejsze miały miejsce w roku 1913 i latach 50-tych XX wieku), poczynając od głównych ścian budowli. Prace te powiązane były z przeprowadzonymi na niewielką skalę wykopaliskami archeologicznymi, odnoszącymi się do momentu zdobycia i następnego podpalenia zamku przez wojska generała Leslie w roku 1647. Wewnętrzne ściany Gylen Castle noszą zatem ewidentne ślady ognia. Kolejne dowody zniszczenia odkryto pod wierzchnią warstwą ziemi wzdłuż murów zamku. W obrębie północno – zachodniej wieżyczki znaleziono sporą ilość zniszczonych przez ogień kamiennych gontów, pokłady zwęglonego drewna oraz słomy pochodzących z konstrukcji dachowych. Wewnątrz zamku odkryto także zwęglone deski podłogowe pochodzące z poddasza. Przykryte było one dodatkowo kamiennymi gontami oraz fragmentami tynku. Podczas wykopalisk natrafiono ponadto na znaczną ilość nadpalonych kości zwierzęcych. Stanowiły one z pewnością pozostałości po zapasach żywności obrońców zamku. Dalej odkryto fragment pokrytego płaskorzeźbami frontonu z mansardowego okna. Trzy rzeźbione kamienie usunięte z zamku dla ochrony, (do Dunollie House) pod koniec stulecia zostały zidentyfikowane jako fragmenty tego samego frontonu przedstawiającego brodatego mężczyznę w kryzowym kołnierzu. Gylen zawierał zresztą wiele unikatowych płaskorzeźb zarówno wyrafinowanego, jak i groteskowego charakteru. Podczas kolejnego etapu odbudowy zamku w roku 2001 dokonano dokładnych oględzin ścian północnej, zachodniej i południowej. Szczególnie uważnie przyjrzano się okiennemu wykuszowi na północnej ścianie. Wewnątrz wieży na wysokości pierwszego piętra wykopano kilkumetrowy rów ciągnący się od kominka na linii wschód – zachód. Celem badania gleby było odkrycie w niej pozostałości po tragedii z roku 1647. Na podstawie uzyskanych materiałów ustalono, że wewnętrzny poziom wieży wzrósł o około 0.5 metra, pomimo że w XIX wieku dokonano pewnych prac mających na celu oczyszczenie budowli i uzupełnienie najbardziej niebezpiecznych dla całej konstrukcji ubytków w ścianach. W przeszukiwanym obszarze odkryto też m.in. niewielki pas srebrnej folii z wygrawerowanymi na niej inicjałami „A.J.McD.”. Znalezisko to pochodziło bez wątpienia z okresu oczyszczania wieży w XIX wieku. Ponadto odnaleziono kilka zniszczonych przez ogień kawałków płaskiego, wypolerowanego kamienia (najprawdopodobniej gontów). Sporą ilość kamienia pobranego z zamku odkryto też wmurowaną w podłogę obory na pobliskiej farmie – Lower Gylen. Wśród tego materiału dobrze widoczne są np. fragmenty środkowego filara ze spiralnych schodów. W lutym 2002 roku grupa GUARD (wydział archeologii na Uniwersytecie w Glasgow) przeprowadziła pełne topograficzne i geofizyczne badania na północ od zamku, mające ustalić powiązania naturalno – historyczne tego miejsca. Podczas wykopalisk ustalono dokładne położenie szańców wokół oryginalnego muru obronnego. Na podstawie oględzin, szczególnie wewnętrznych części owych okopów ustalono, że mogą one pochodzić w okresu wyprzedzającego budowę zamku. Kolejne badania podjęte na pierwszym piętrze zamku w sierpniu 2005 roku doprowadziły do pełnego odkrycia oryginalnego poziomu tego piętra. Wśród znalezionych artefaktów znalazła się pochodząca z połowy XVII wieku miedziana moneta z szczątkowo zachowanym napisem, zaczynającym się od słów: „NEMO” (łac. „Nikt”) oraz fragmentem symbolu ostu. Znalezisko to z pewnością wiąże się z datą zniszczenia zamku w roku 1647. Pełną restaurację zamku ukończono maju 2006 roku (dla zwiedzających zamek otwarto 11 maja) dzięki wysiłkowi Historic Scotland i fundacji klanu MacDougall założonej w roku 1995 przez XXXI-ego Naczelnika Klanu Morag MacDougall (1939 – ). Zamek jest bezpłatnie otwarty dla zwiedzających przez cały rok.

Historia rodu MacDougall – została szerzej potraktowana przy okazji opisu zamku Dunollie.