Menstrie Castle

W swej pierwotnej formie Menstrie Castle stanowił niewielką, ulokowaną na planie litery “L” wieżę mieszkalno – obronną. Jej wewnętrzny układ nie jest nam znany, lecz można założyć, że nie różnił się on zbytnio od innych tego typu szkockich obiektów obronnych. Parterowa kondygnacja, przykryta zapewne kolebkowym sklepieniem, służyła zatem jako spiżarnia, względnie magazyn. Na pierwszym piętrze ulokowany został hall. Z kolei, na drugim piętrze i przypuszczalnie także na poddaszu mieściły się komnaty mieszkalne.
Z czasem, ta relatywnie surowa budowla została rozbudowana do pokaźnego już obronnego dworu. Ostatecznie przyjął on formę litery „U”, gdzie skrzydła północne, południowe i zachodnie, od ostatniej, wschodniej strony spinał odcinek masywnego muru obronnego. Wiadomym ponadto jest, że od północnej i południowej strony „Menstrie Place”, jak wcześniej nazywano tę ciekawą budowlę, ulokowane były ogrody lub sady.
Na zachowanej mapie Ordance Survey z roku 1863 (1-ej edycji) wyraźnie widać, że Menstrie składał się wówczas z dwóch głównych skrzydeł: południowego i zachodniego oraz kilku niewielkich budynków położonych od północnej strony. Kolejna tego typu mapa (2-ga edycja, lata 1898 – 1904) wskazuje już na brak wspomnianego ogrodu, bądź sadu południowego. Ponadto zwraca uwagę rozbudowa południowego skrzydła w kierunku wschodnim. Dodatkowo północna część Menstrie została wzbogacona o kolejne dwa budynki. Niestety, w przeciągu kolejnych lat budynek ten był jeszcze kilkakrotnie modyfikowany.
Obecnie najstarszą częścią Menstrie Castle jest budynek południowo – zachodni. Jego najciekawszym elementem wydaje się być natomiast narożna bartyzana. Wyposażona została ona w dwa otwory strzelnicze. Pozwalały one na prowadzenie ognia w kierunkach północno – zachodnim i południowo – wschodnim. Pomiędzy tymi elementami ulokowane zostało również niewielkie okienko. W przypadku tego budynku warto ponadto zwrócić uwagę na wieńczące go od strony wschodniej i zachodniej tradycyjne schodkowe szczyty. Kolejną ciekawostką są relikty dwóch kominków oraz szczelnie zamurowanego już przejścia widoczne w obrębie ściany południowej. Bez żadnej wątpliwości stanowiły one niegdyś część nieistniejącego już niestety budynku południowo – wschodniego.
Najpiękniejszym elementem Menstrie Castle jest jednak łukowata brama i jej sklepiony pasaż budynku zachodniego. W samym pasażu można również dostrzec dwie sporych rozmiarów nisze wyposażone w kamienne siedziska.
Wnętrze skrzydła zachodniego, podobnie jak i budynku południowo – zachodniego, uległo jednak całkowitej przebudowie w roku 1964. Od tego właśnie momentu Menstrie Castle mieści cztery typowe mieszkania. Jego dwa dalsze pomieszczenia zaadoptowane zostały natomiast na niewielkie muzeum poświęcone historii kolonii Nowa Szkocja (obecnie część Kanady).

 
Historia Menstrie Castle

Najwcześniejsza wzmianka o zamku Menstrie pochodzi, aż z roku 1322, kiedy to stanowił on własność Dougala Campbella, członka słynnego rodu Campbells. Oczywiście była to zupełnie inna budowla, której ani dokładna lokalizacja, ani jej wygląd nie są nam znane. Nie można przy tym wykluczyć, że to na jej miejscu, w znacznie późniejszych latach, powstał zachowany do współczesnych czasów Menstrie Castle. Wiadomym jednak jest, że wspomniana pierwsza warownia pozostała własnością Campbellów, aż do roku około 1481. Wówczas przeszła ona w ręce rodziny Alexanders of Menstrie. Przyjmuje się, że to właśnie oni, około roku 1560 wybudowali znany nam już zamek. Kilka lat później, dokładnie w roku 1567 urodził się w nim najsłynniejszy członek tego rodu, a mianowicie sir William Alexander of Menstrie (ur. 1567 – zm. 1640). Zasłynął on nie tylko jako poeta (m.in. „Croesus”, „The Alexandrean” czy „Julius Caesar”), lecz i bardzo zdolny polityk oraz urzędnik państwowy. Jako bliski przyjaciel króla Jamesa VI & I Stuarta (1566 – 1625) dołączył do jego tajnej rady w roku 1615. W roku 1621 sir William został też fundatorem i pierwszym gubernatorem kolonii Nowa Szkocja (Nova Scotia). Projekt ten zakończył się jednak kompletną katastrofą. W roku 1632 Nowa Szkocja w skład której wchodziły ziemie obecnych kanadyjskich prowincji Nova Scotia, New Brunswick oraz Gaspe Penisula na powrót stała się francuską domeną. Wydarzenie to poprzedziły trzy bitwy francusko – szkockie, czyli oblężenie Baleine w roku 1629, oblężenie Cap de Sable (obecnie Port La Tour) w roku 1630 oraz tzw. najazd na St. John w roku 1632. Zanim jednak do tego doszło, sir William w roku 1626 został mianowany Sekretarzem Stanu Szkocji przez nowego brytyjskiego monarchę Charlesa I (1600 – 1649). Następnie, w roku 1630 ten sam król wyniósł go do godności wicehrabiego Stirling i wreszcie w roku 1633 – 1-ego hrabiego Stirling. Warto również wspomnieć, że w roku 1597, z rąk sir Archibalda Campella, 7-ego hrabiego Argyll, sir William otrzymał prawa do całej baronii Menstrie. Niestety, fiasko projektu kolonii Nowa Szkocja odbiło się również i na jego prywatnych finansach. Całkowicie zrujnowany zmarł w Londynie w roku 1640 (dnia 12 września).
Pięć lat później, podczas szkockiego epizodu (1644 – 1651) tzw. Wojen Trzech Królestw (1639 – 1651), Menstrie Castle, jako własność rodu Alexandrów, politycznych sojuszników sir Archibalda Campbella (1607 – 1661), 1-ego markiza Argyll, został zdobyty i spalony przez wojska sir Jamesa Grahama (1612 – 1650), 1-ego markiza Montrose.
W roku 1648 zrujnowany zamek został odkupiony i odrestaurowany przez słynnego żołnierza, majora – generała sir Jamesa Holborne of Menstrie. Podobnie do markiza Montrose’a – Holborne był jednym z najzdolniejszych uczestników Wojny Trzech Królestw. Brał również udział w przegranej przez Szkotów bitwie pod Dunbar z wojskami Oliviera Cromwella, dnia 3 września 1650 roku. Wiadomym jest ponadto, że w momencie kupna zamku Menstrie, był on właścicielem pobliskiego dworu, tzw. Windsor House. Niestety budynek ten nie przetrwał do współczesnych czasów.
Menstrie pozostał własnością rodu Holborne do roku 1719. Pomimo, że sprzedali oni wówczas większą część swoich posiadłości to jednak zachowali też prawa do Windsor House. Ostatnią przedstawicielką tego rodu była Mary Anne Holburne of Bath, córka Sir Thomas William Holburna (ok. 1793 -1874), 5-ego baroneta Holburna. Wiadomym jest, że w spadku, datowanym na rok 1882, zostawiła ona ogromną sumę 8 tysięcy funtów na rzecz kościoła w Menstrie.
Menstrie Castle natomiast, w rzeczonym już roku 1719 został wykupiony przez Alexandra Abercromby of Tullibody (1675 – 1753). W dworze tym, w roku 1734 urodził się również sir Ralph Abercromby of Tullibody (1734 – 1801). Podczas swojej wieloletniej kariery wojskowej służył on między innymi w wojnie siedmioletniej (1756 – 1763) czy przeciwko rewolucyjnej Francji (I koalicja antyfrancuska (1793 – 1797)). W roku 1796 dowodził brytyjską armią, która wyparła Francuzów z kilku ważnych wysp archipelagu Małych Antyli, a więc Trynidadu, Grenady, Santa Lucii i Saint Vicent, a także z Demerara i Essequibo, prowincji położonych na kontynencie południowoamerykańskim. Czyny te przyniosły mu wielką popularność w kraju i awans na dowódcę armii brytyjskiej w Irlandii. Z stanowiska tego ustąpił na wskutek nieporozumień z miejscowymi władzami cywilnymi. Wreszcie, w roku 1801 sir Ralph Ambercromby, w stopniu porucznika – generała, został wysłany do Egiptu z rozkazem wyparcia wyparcia stamtąd armii samego Napoleona Bonaparte (1769 – 1821). Dnia 8 marca tegoż roku armia Abercromby’ego zdołała pokonać Francuzów pod Abukirem. Kolejne taktyczne zwycięstwo Brytyjczycy odnieśli pod Mandorą dnia 13 marca. Podczas trzeciej, również dla nich zwycięskiej bitwy pod Alexandrią (zwaną też bitwą pod Canope, dnia 21 marca), sir Ralph otrzymał groźny postrzał w udo. Zmarł siedem dni później, tj. 28 marca 1801 roku, na pokładzie statku „Foudroyant”. Jego ciało zostało przetransportowane na Maltę i tam pochowane.
Abercrombies pozostali właścicielami Menstrie Castle do roku 1924. Trzeba jednak koniecznie zaznaczyć, że przynajmniej od roku 1750 ulegał on powolnej, lecz nieuchronnej dewastacji.
W roku 1951 dwór ten był już w tak złej kondycji, że znany szkocki aktor i oddany konserwator zabytków Moultrie Kelssal (1901 – 1980) rozpoczął zbiórkę pieniędzy na jego ratowanie. W roku 1960 Menstrie Castle został wpisany na listę najważniejszych szkockich zabytków. Można przyjąć, że to właśnie wydarzenie uratowało go przed, rozważaną przynajmniej od roku 1953, kompletną rozbiórką. Wreszcie, w roku 1963 dzięki staraniom National Trust for Scotland i urzędu hrabstwa Clackmannanshire rozpoczęła się jego odbudowa. Prace te zostały ukończone rok później. Od tego momentu pełni on funkcje mieszkalne. Okresowo, najczęściej na przełomie maja i września, w środy i niedziele, udostępniana jest w nim także niewielka ekspozycja poświęcona osobie sir Williama Alexandra of Menstrie i utworzonej przez niego kolonii Nowa Scotia.

Menstrie Castle można podziwiać (tylko z zewnątrz) o każdej rozsądnej porze.

Więcej informacji na temat otwarcia wspomnianej wystawy można uzyskać na oficjalnej stronie NTS – www.nts.org.uk oraz pod numerem telefonu (+44) 01259 211701 (jednocześnie jest to telefon kontaktowy do słynnej Alloa Tower).