Scrabster Castle

Kilka fragmentów masywnych niegdyś murów są niestety jedynymi pozostałościami po zamku Scrabster, zwanym także Pałacem biskupów Caithness.
Jego dość nietypowy, bo zbliżony do trójkąta plan wynikał z kształtu klifowej skały na której został on wybudowany. Jednocześnie skała ta zapewniała mu całkiem solidną ochronę. Z trzech stron zatem, czyli od północy, północnego – wschodu i północnego – zachodu, oprócz wysokich klifów Scrabster broniły również wody zatoki Thurso Bay. Z kolei od stron zachodniej i południowo – zachodniej dostępu do niego utrudniały zarówno strome zbocze rzeczonej ściany, jak i przepływający w pobliżu potok Burnside Burn. Pozostałe, położone od strony lądu odcinki, a więc: południowy i południowo – wschodni osłaniały głęboki rowy, względnie fosy.
Sam wygląd zamku jest nam dość słabo znany. Wiadomym jest jedynie, że jego główny budynek, a więc potężny stołp, ulokowany był na południowo – zachodnim odcinku zamkowej skały. Na prawo od niego, czyli w kierunku wschodnim, mieścił się najprawdopodobniej równie silnie ufortyfikowany budynek bramny. Wydaje się być całkiem prawdopodobnym, że właśnie do niego i jednocześnie ponad rzeczonym rowem lub fosą, doprowadzony był zwodzony most. Pozostałe budynki zamku Scrabster z pewnością ulokowane zostały w oparciu o pozostałe odcinki kurtynowego muru. On sam poprowadzony został wzdłuż krawędzi wspomnianej już skały.
Podczas przeprowadzonych w Scrabster w roku 1872 badań archeologicznych udało się ustalić, że pod budynkiem głównej wieży znajdował się niegdyś, wykuty w skale loch. Odkryty został wówczas także skromny fragment trójkątnie zwieńczonego okna, ozdobionego tzw. „psimi zębami”. Relikt ten został następnie wmurowany w ścianę pięknego dworu Scrabster House.
Podczas kolejnych prac archeologicznych przeprowadzonych w roku 1970, odkryte zostały ponadto fragmenty XII i XIII wiecznych glinianych naczyń. Późniejsze badania z roku 1973 potwierdziły również teorię, że miejsce to wykorzystywane było przez ludzi już w czasach prehistorycznych. Część szkockich historyków skłania się nawet do hipotezy, że Scrabster jest warownią „Borg” wspomnianą w datowanym na przełom XII i XIII wieku dziele „Orkneyinga saga” (pol. „Saga o Orkadach”).
Kolejny budynek o wymiarach 5 na 5 metrów, w którego parterowej części mieściła się murowana komnata, został odkryty w obrębie zamkowego dziedzińca w roku 1982. Następny budynek, o nieznanym nam wyglądzie i przeznaczeniu, został przykryty wciąż istniejącym w tym miejscu betonowym bunkrem z czasów II-ej wojny światowej.

 
Historia Scrabster Castle

 
Data powstania, ani tym bardziej budowniczy zamku Scrabster nie są nam znane. Z pewnością jednak funkcjonował on już jako rezydencja Johna of Caithness (zm. ok. 1213), od roku 1189/1190 pełniącego funkcję biskupa Caithness. Może to oznaczać, że budowniczym był sam John, bądź jego poprzednik na tym stanowisku, czyli Aindreas of Caithness (zm. 1184).
W roku 1158, w związku ze śmiercią szkockiego monarchy Davida I (1084 – 1153) oraz rok wcześniej jego norweskiego odpowiednika Eysteina II (ok. 1125 – 1157), położone pomiędzy obydwoma królestwami wyspy orkadzkie stały się de facto niezależnym dominium hrabiego Orkney – Haralda Maddadssona (ok. 1134 – 1206). Przez kolejne lata hrabia Harald, zgodnie z założeniami własnej polityki, czynnie wspierał też licznych wrogów królestwa Szkocji. Wśród tych ostatnich można wymienić chociażby Somerleda (zm. 1164), władcę tzw. Królestwa Wysp, w skład którego wchodziły Hebrydy, wyspy zatoki Clyde, wyspa Mann (Man) oraz część regionu Argyll. Co zrozumiałe, dążenia Haralda do utworzenia własnego państwa, napotykały na zdecydowany sprzeciw tak Szkocji, jak i królestwa Norwegii. Już w roku 1179, ówczesny król Szkotów – William I Lew (William the Lion, ok. 1143 – 1214) wraz ze swoim młodszym bratem i jednocześnie następcą tronu – księciem Davidem (ok. 1144 – 1219), hrabią Huntingdon, poprowadzili zbrojną ekspedycję na ziemie Ross, gdzie bunt – zapewne w porozumieniu z Maddadssonem – wzniecił Domnall Meic Uillleim (zm. 1187). Dwa lata później, tj. w roku 1181 Domnall zajął także region Moray, niszcząc przy tej okazji królewski zamek i miasto Auldearn. Kres jego działalności przypadł na rok 1187, kiedy to podległe mu wojska zmierzyły się z królewską armią (dowodzoną przez Lochlanna of Galloway, zm. 1200) w bitwie pod Mam Garvia. W jej wyniku Domnall poniósł śmierć, a jego odciętą głowę przesłano na dwór króla Williama. Równie tragiczny los spotkał wyjątego spod prawa syna Domnalla – Adama mac Domnailla (Meic Uilleima), spalonego w roku 1186 (wraz z 58 towarzyszami) w kościele Cupar, przez Maela Coluima, hrabiego Atholl. Śmierć obydwu Meic Uilleimów oznaczał jednoczesny wzrost potęgi hrabiego Maddadssona, który rozszerzył swoje rządy niemalże na całą północną Szkocję. To oczywiście stało się zarzewiem jego nowego konfliktu ze szkocką Koroną. Jednym z kontrposunięć króla Williama I Lwa było więc osiedlanie na spornych terenach, m.in w Ross i Cromarty, lojalnej wobec niego szlachty (często normańskiego pochodzenia), między innymi rodu de Moravia (Moray, Murrays). W Caithness natomiast, w roku 1197, król William osiedlił Haralda Młodszego (Harald the Young, zm. 1198), wnuka Rognvalda Kali Kolssona (ok. 1103 – 1158), a więc poprzednika Maddadssona na pozycji hrabiego Orkney. Krok ten doczekał się jednak tragicznego w skutkach finału, gdy już w następnym roku, tj. 1198, Maddadsson zamordował młodego Haralda. Kolejnym nieudanym posunięciem Williama Lwa było mianowanie znanego nam już Johna of Caithness nowym biskupem regionu Caithness. Spotkało się to nie tylko ze sprzeciwem samego Maddassona, lecz i jego lokalnego sprzymierzeńca Bjarni Kolbeinssona Skalda (zm. 1223) – biskupa Orkney. Co więcej, spór ten osiągnął międzynarodowe ramy, gdy ówczesny papież Innocenty III (1160/1161 – 1216) polecił (edykt z dnia 27 maja 1198 roku) rzeczonemu Bjarnowi oraz Reinaldowi Macerowi (zm. 1213), biskupowi Ross, przymusić Johna of Cathness do bardziej czynnego pobierania z podlegającemu mu obszaru kościelnego podatku zwanego „świętopietrzem”. Biskup John był więc nie tylko niechętny nakładaniu kolejnych finansowych obciążeń na biedny lud Caithness (wynoszących, aż 1/10 ich dochodów), ale i wręcz przeszkadzał innymi w tym procederze. To z kolei uderzało w interesy hrabiego Maddadssona, który z zgodnie ze skandynawską tradycją, posiadał prawo do poboru tej daniny. Efektem tego stał się zbrojny najazd hrabiego Orkney na główną rezydencję biskupa Johna, właśnie Scrabster Castle w roku 1201.
Ufny w protekcję króla Williama – biskup John opuścił potężne mury swojego zamku, by porozumieć się z Maddadssonem w owej spornej kwestii. Sztuka dyplomacji była jednak najwyraźniej obca hrabiemu Orkney, skoro ten – zamiast dyskutować – polecił pojmać biskupa Johna i następnie wyłupić mu oczy oraz uciąć język. Okrutny los jaki spotkał Johna of Caithness stał się doskonałym pretekstem dla króla Williama do ataku na ziemie Maddadssona. Armia szkockiego króla miała być tak ogromna, że hrabia Orkney poddał się bez walki. Jednym z efektów tego zwycięstwa było m.in. przejęcie przez szkocką Koronę ćwierci dochodów jakie generowały podlegające Maddadssonowi ziemie. W tym samym czasie Szkoci pojmali też jego syna – Thorfinna, po czym go wykastrowali i oślepili. Nie jest do końca jasne, czy ten okrutny postępek był jedynie zemstą za krzywdy biskupa Johna, czy może stanowił czysto polityczną kalkulację, jako że poprzez swoją matkę (Hvarflod lub Gormflaith, lady Moray) nieszczęsny Thorfinn mógł w przyszłości zgłosić pretensje do szkockiego tronu. Ostatecznie tę nie do końca wyjaśnioną sprawę rozwiązała rychła śmierć Thorfinna w szkockim lochu. Jego ojciec natomiast, a więc hrabia Harald Maddadsson zmarł naturalną śmiercią w roku 1206. Okrutnie okaleczony biskup John przeżył ich obydwu i zmarł dopiero około roku 1213.
Zniszczony przez hrabiego Orkney w roku 1201 zamek Scrabster został odbudowany i pozostał jedną z głównych rezydencji biskupstwa Caithness. Jednocześnie sami biskupi zdecydowanie bardziej preferowali katedrę w Halkirk, a od XIII wieku także katedrę w Dornoch. Jednocześnie w Scrabster, dnia 1 kwietnia 1245 zmarł kolejny biskup Caithness – Gilbert de Moravia.
Z roku 1328 pochodzi też najstarszy zachowany dokument potwierdzający istnienie Scrabster Castle. Kolejne dwie wzmianki o tej warowni pochodzą z lat 1455 i 1478. Następnie, w roku 1544 Scrabster został zdobyty i splądrowany przez wojska sir George’a Sinclaira (zm. 1582), 4-ego hrabiego Caithness. Przyczyny tego wydarzenia nie zostały jednak wyjaśnione. Przypuszcza się jedynie, że mogło ono mieć związek z próbą uczynienia z Scrabster kolejnej siedziby rodu Gordon, przez pełniącego funkcję tymczasowego biskupa Caithness – Alexandra Gordona (ok. 1516 – 1575), faktycznego biskupa Galloway. Sam zamek został z pewnością wkrótce odbudowany, gdyż już w roku 1546 jego zarządcą został mianowany sir John Gordon (1525 – 1567), 11-ty hrabia Sutherland. Jako ostatniego urzędującego w nim biskupa Caithness, w roku 1549, wymienia się Roberta Stewarta (ok. 1515 – 1586), od roku 1578 także 6-ego hrabiego Lennox i od roku 1580 – 1-ego hrabiego Mar oraz lorda Dunbar.
Dokładna data porzucenia Scrabster Castle nie jest nam znana. Wiadomym jest jedynie, że znajdował się on już w kompletnej ruinie w roku 1726.

 
Relikty zamku Scrabster, jak i ulokowanego w jego miejscu podczas II-ej wojny światowej (1939 – 1945) betonowego bunkra, można zwiedzać (bezpłatnie) o każdej rozsądnej porze. Jednocześnie z uwagi na strome klify zaleca się zachowanie szczególnej ostrożności.