Stirling Castle

Stirling Castle jest jedną z największych, najważniejszych i najpiękniejszych twierdz Szkocji.
Droga do zamku prowadzi przez szeroką Esplanadę. Wybudowana została ona w roku 1809 jako plac defiladowy. Na jej terenie znajdują się obecnie dwa pomniki: statua króla Roberta I Bruce (ur. 1274 – zm. 1329) oraz monument poświęcony stacjonującym w zamku do roku 1964 oddziałom Argyll and Sutherland Highlanders. Pierwszą linię obrony zamku (zwaną „The Outer Defences” – „Umocnienia Zewnętrzne”) stanowi niski, lecz masywny mur z niewielkimi wieżyczkami na jego rogach. Został on zaprojektowany przez Theodora Dury i wybudowany na przełomie lat 1708 – 1714. Dodatkową ochronę tego punktu stanowi sucha fosa oddzielająca wspomniany mur od esplanady. Wewnątrz niej, wybudowane były także dwie kaponiery, z których do chwili obecnej zachowała się tylko jedna – południowa. Front muru chroniła także położona od północnej strony trójkątna bateria ogniowa, tzw. French Spur. Wybudowana została ona na bazie wcześniejszego bastionu datowanego na lata 50-te XVI wieku. Ta oryginalna budowla, po której do dnia dzisiejszego zachowały się tylko nieliczne fragmenty murów została wykonana dla królowej Marii de Guise (1515 – 1560). Przebudowana do stanu obecnego przez Theodora Dury pozwala między innymi na prowadzenie ognia artyleryjskiego z dwóch poziomów. Dostęp do głównej bramy prowadzi przez wąski, oryginalnie drewniany most. Wewnątrz pierwszego z kilku zamkowych dziedzińców, zwanego „Guardhouse Square” znajdują się trzy budynki. Pierwsza budowla leżąca na lewo od wejścia oryginalnie pełniła rolę stajni. W budynku mieszczącym obecnie zamkowy sklepik i kasę biletową przechowywano siano. Trzeci z budynków, zgodnie z nazwą dziedzińca pełnił rolę stróżówki. Schody leżące od południowej strony dawnej stajni (dziś toalety) prowadzą natomiast do położonej na zewnątrz kaponiery. Od zachodniej strony dziedziniec zamyka wysoki, potężny mur kurtynowy. Dodatkowo ochrania go także sucha fosa. Wewnątrz wspomnianego muru wybudowane są masywne kazamaty, które miały służyć zamkowemu garnizonowi podczas ewentualnego ostrzału artyleryjskiego. Obecnie w tych pokojach urządzone są wystawy poświęcone historii zamku. Leżąca od północnej strony stróżówka pozwalała także na kontrolę kolejnej bramy, dającej dostęp do wyższych partii zamku. Warto zwrócić uwagę na ulokowany tuż nad wejściem ozdobny kamień z wizerunkiem korony i inicjałami „AR” odnoszącymi się do królowej Anny (1665 – 1714). W oryginalnie dwupiętrowym, leżącym od północnej, wewnętrznej strony bramy budynku mieści się obecnie zamkowa kawiarnia. Także ten budynek pełnił niegdyś rolę schronu dla zamkowego garnizonu. Dalej na północ, na szczycie tzw. „French Spur” znajdują się schody dające dostęp do dolnych części tej budowli. Po drugiej stronie tej części zamku, pomiędzy kazamatami a Pałacem położony jest także tzw. „The Bowling Green Gardens”. Oryginalnie ten ogród służył między innymi do popularnej gry w bule.

Imponujący budynek bramny („The Forework”) położony pomiędzy wspomnianym ogrodem a „the French Spur” stanowi przejście do właściwej części zamku. Wybudowany został on na przełomie lat 1501 i 1506 dla króla Jamesa IV (1473 – 1513), na bazie wcześniejszej, podobnej budowli. Jej fragmenty wciąż są widoczne w dolnej części muru. Architektami tej części zamku byli prawdopodobnie John Yorkston i John Lockhart. W centralnym, prostokątnym odcinku „the Forework” umieszczona jest główna brama otoczona dwoma mniejszymi przejściami (jedno z nich wciąż zachowało oryginalną kratę). Całość po obu stronach dopełniają okrągłe wieże flankujące zaopatrzone w otwory strzelnicze. Ta newralgiczna część zamku była na przełomie lat wielokrotnie przebudowywana. Obecny budynek stanowi więc jedynie trzecią część oryginalnego. Za czasów Jamesa IV wejście otoczone było zatem, aż czterema wysokimi, okrągłymi wieżami zwieńczonymi spiczastymi dachami. Budynek ten ucierpiał znacznie podczas oblężenia z sierpnia 1650 roku. Zniszczone zostały wówczas obydwie, boczne wieże oraz położona na północno – wschodnim krańcu kurtynowego muru tzw. Elphistone Tower. Była to wysoka, prostokątna wieża zakończona kamiennym parapetem otaczającym z kolei niewielkie poddasze. W wieży tej mieściły się najprawdopodobniej kuchnia oraz kwatery oficerskie. Około roku 1689 została ona zredukowana do połowy swej oryginalnej wysokości i dziś mieści tzw. Baterię Trzech Dział („Three Guns Battery”). Na przełomie lat 1711 – 1714 zostały także ostatecznie usunięte obydwie zewnętrzne wieże flankujące. Ich jedynym zachowanym fragmentem jest dziś okrągła baza wieży zachodniej. Blanki wieńczące budynek bramny zostały dodane natomiast w roku 1810. W roku 1982 także dolne fragmenty wieży Elphistone zostały gruntownie odrestaurowane i udostępnione zwiedzającym. Jej nazwa przypuszczalnie pochodzi od nazwiska Alexandra Elphistone of Invernochty (zm.1513), gubernatora zamku Stirling z roku 1508. Do dnia dzisiejszego jedynymi oryginalnymi pozostałościami budynku bramnego są więc położona na południowo – zachodnim krańcu tzw. Wieża Księcia („Prince’s Tower”, nazwana tak najprawdopodobniej na cześć księcia Henry’ego (1594 – 1612), syna króla Jamesa VI (1566 – 1625)) oraz część murów obronnych. Leżący poza bramą tzw. „The Outer Close” jest jednym z dwóch (zewnętrznym) głównych dziedzińców zamku Stirling. Od strony południowo – zachodniej zamyka go bryła Pałacu, od zachodu natomiast Wielki Hall. Od strony północnej dziedziniec dopełnia wybudowana w roku 1689 tzw. Wielka Bateria („Grand Battery”) oraz położone dalej budynki Wielkiej Kuchni oraz Bramy Północnej wraz z przyległym do niej datowanym na XVII wiek „Master Gunner House” („Dom Ogniomistrza”). Ten ostatni był jednak z pewnością przebudowany w późniejszych latach. Położone tuż obok schody prowadzą w dół do Wielkiej Kuchni. Od wschodu, na lewo od budynku bramnego znajdują się ponadto XVIII-wieczny „Main Guard House” („Główny Budynek Straży” – obecnie w budynku tym znajduje się sklepik) oraz jeden z ostatnich dodatków do zamku, datowany na rok około 1790 „Fort Major’s House” („Dom Majora Fortu” lub „Budynek Oficerski” – biura, zamknięte dla zwiedzających). Z tyłu „Main Guard House” na pozostałościach „Elphistone Tower” ulokowana została też wspominana wcześniej „Bateria Trzech Dział”. W roku 1689 oryginalnie połączona z Hallem – Wielka Kuchnia („The Great Kitchen”) została całkowicie wypełniona gruzem i zamurowana. Na wzmocnionym w ten sposób budynku ulokowano następnie część „Wielkiej Baterii”. W roku 1921 szczęśliwie odkryto jednak oryginalne przeznaczenie tej budowli i podjęto prace restauracyjne (sufity ukończono w roku 1929). Obecnie w dawnych pomieszczeniach kuchennych zorganizowana jest ciekawa ekspozycja nawiązująca do uczty wydanej przez królową Marię Stuart (1542 – 1578) z okazji chrztu jej syna Jamesa (1566 – 1625), przyszłego króla Szkocji i Anglii. Audiowizualny pokaz pozwala na zapoznanie z ówczesnym sposobem przyrządzania potraw.

Droga do drugiego głównego dziedzińca „Inner Close” („Dziedziniec Wewnętrzny”) prowadzi przez pnącą się nieco ku górze drogę położoną pomiędzy Pałacem i Wielkim Hallem oraz poniżej XIX-wiecznego podwieszanego mostu łączącego obydwa wspomniane budynki. Dziedziniec ten jest sporych rozmiarów placem otoczonym przez główne budynki twierdzy. Badania archeologiczne przeprowadzone w tym miejscu wskazują, że powstał on około roku 1500 i stanowił część planów przebudowy zamku podjętych przez króla Jamesa IV (1473 – 1513). Przed wspomnianą reorganizacją zamkowe budowle położone były naprzeciw siebie i wykorzystywały naturalną konfigurację skalistego podłoża. Jedynym obiektem z tego okresu, który przetrwał do naszych czasów jest niewielki blok położony za schodami prowadzącymi do apartamentów gubernatora w Pałacu. Odnalezione wewnątrz niego groby wskazują, że pełnił on funkcję jednej z dwóch działających w tamtym okresie kaplic zamkowych. Druga z nich położona była w miejscu istniejącej do dzisiaj Królewskiej Kaplicy. The King’s Old Building („Stary Budynek Króla”) położony jest w najwyższym punkcie zamkowego wzgórza. Budynek ten został wybudowany ze względów czysto prestiżowych dla króla Jamesa IV w roku 1496. Architektem położonej na planie litery „L” budowli był Walter Merlioun. Od południowej strony budynek ten zawiera fragmenty murów pochodzących z wcześniejszej budowli. W roku 1855 północna część kompleksu została zniszczona przez pożar. Budynek został następnie odrestaurowany w szkockim stylu baronialnym i znacznie rozbudowany. Całością tych prac kierował znany angielski architekt Robert William Billings (1813 – 1874). Główne pokoje tej budowli znajdują się na pierwszym piętrze. Dostęp do nich jest możliwy poprzez spiralne schody ulokowane w wejściowej wieży zwieńczonej ośmiospadowym dachem. Oryginalne pokoje zajmowały całą wysokość budynku oraz posiadały wielkie, skierowane w stronę dziedzińca okna. Wspomniane schody prowadziły wpierw do królewskiego hallu. Z niego przechodziło się następnie do głównej, królewskiej komnaty. Kolejne mniejsze pokoje oraz garderoby znajdowały się w przyległym, leżącym od północnej strony skrzydle. Pokój położony na północnym krańcu hallu najprawdopodobniej pełnił funkcję kuchni. Całkiem możliwym jest, że w tej części oraz na południowym krańcu budynku, od strony dziedzińca wybudowane były drewniane galerie. W ciągu XVII, XVIII i XIX wieku budynek ten był wielokrotnie modernizowany. Wielkie pojedyncze sale na pierwszym piętrze zostały podzielone na dwa piętra. W ich obrębie wybudowano też więcej, mniejszych pokoi. Podobnie oryginalne okna zostały zastąpione mniejszymi. W kolejnych latach budynek został zaadoptowany na kwatery oficerskie. Przez wiele lat był on też błędnie uznawany za miejsce gdzie król James II (1430 – 1460) zabił Williama, 8-ego hrabiego Douglas (1425 – 1452). Obecnie w budynku tym mieści się Muzeum Argyll and Sutherland Highlanders (szkockie oddziały górskie). Podczas prac archeologicznych przeprowadzonych w pobliżu budynku w roku 1998 natrafiono na kilka starych grobowców. Możliwe więc jest, że w miejscu tym istniał niegdyś kościół lub kaplica.

The Chapel Royal („Kaplica Królewska”)
Wydaje się, że główna kaplica królewska istniała w tym miejscu od samego początku istnienia zamku. Podczas wykopalisk przeprowadzonych w pobliżu istniejącej budowli natrafiono na fragmenty dwóch wcześniejszych obiektów. Lokalizacja drugiego z nich zbiega się z położeniem wejścia do Wielkiego Hallu wybudowanego dla Jamesa IV. Wydaje się zatem prawdopodobnym, że obecna kaplica została „przesunięta” w to miejsce już po roku 1500, czyli w chwili gdy budowa Wielkiego Hallu była na ukończeniu. Prace nad rozbudową kaplicy zastopowała nagła śmierć Jamesa IV w roku 1513. W raporcie sporządzonym w roku 1583 dla króla Jamesa VI (1566 – 1625) zamkowi architekci zarekomendowali przesunięcie budowli (aż do jej pozycji obecnej). Prace nad tym przedsięwzięciem zostały ukończone w roku 1594. Wspomnianymi pracami kierował natomiast najprawdopodobniej William Schaw. Nowa kaplica została oddana na uroczystość chrzcin najstarszego syna Jamesa VI – księcia Henry’ego (1594 – 1612). Położona jest ona na planie prostokąta. Jej główne, łukowate wejście otoczone jest dwoma parami kolumn. Doskonałe oświetlenie budowli zapewniało natomiast 6 wielkich, podwójnych okien (po trzy po każdej stronie wejścia). Cała fasada kaplicy nawiązywała do popularnego w tym okresie stylu włoskiego renesansu. W latach 1628 – 1629 z uwagi na zbliżającą się wizytę króla Charlesa I (1600 – 1649) kaplica została przebudowana oraz ozdobiona zgodnie z projektem i pod kierunkiem Valentine Jenkin’a. Ostatecznie do wizyty monarchy doszło dopiero w roku 1633. Efekty pracy Jenkina są jednak wciąż widoczne między innymi w postaci malowideł zachowanych pomiędzy oknami. Najlepiej zachowane ich fragmenty przedstawiają królewskie regalia zawieszone na pięknym, precyzyjnym ornamencie oraz malowidło okna na zachodnim szczycie budowli. Drewniany dach kaplicy został odbudowany w roku 1996.

The Great Hall („Wielki Hall”) jest największą tego typu budowlą istniejącą w całej Szkocji. Wybudowany został natomiast z myślą o wielkich uroczystościach i wydarzeniach państwowych. Za datę jego ukończenia przyjmuje się rok 1503. Plan budynku wskazuje, że mógł być on zainspirowany hallem wybudowanym dla króla angielskiego Edwarda IV (1442 – 1483) w Pałacu Eltham w południowo – wschodnim Londynie. Z uwagi na ukształtowanie terenu Wielki Hall osadzony jest na wysokich i masywnych fundamentach podnoszących główną podłogę do poziomu wewnętrznego dziedzińca. Sam budynek położony jest na planie olbrzymiego prostokąta o wymiarach 42 na 14.3 metrów (dla porównania hall w zamku edynburskim posiada rozmiary 28 na 12.4 metrów). Główne wejście do wnętrza prowadziło od strony północnej. Większość okien w budynku umieszczonych jest wysoko w ścianach. Na południowym krańcu po obu stronach sali (w wystających poza lico budynku niszach) znajdują się także dodatkowe, wysokie okna pozwalające na lepsze oświetlenie stojącego w tym miejscu (na podwyższeniu) głównego stołu. Całe pomieszczenie ogrzewało aż pięć kominków. Po dwa z nich położone były w ścianach bocznych. Ostatni kominek znajdował się natomiast w ścianie południowej i pozwalał na bezpośrednie ogrzewanie przestrzeni wokół znajdującego się tutaj głównego stołu. W budynku znajdowały się także cztery klatki schodowe mieszczące spiralne schody. W roku 1603 po tzw. Unii Koron i wstąpieniu króla Jamesa VI (1566 – 1625) na tron angielski (jako James I) i jego przeprowadzce do Londynu Wielki Hall w zamku Stirling przestał pełnić swoją prestiżową funkcję. Przez następnych kilka lat w budynku ulokowana została zamkowa stajnia. Część budynku została zniszczona także podczas oblężenia z roku 1650. Na przełomie lat 1711 – 1714 budynek podzielono na dwa piętra. Miało to na celu zwiększenie militarnej użyteczności budynku. Kolejna przebudowa miała miejsce w latach 1796 – 1799. Dodano wówczas kolejne piętro oraz pięć ścian działowych tworząc w ten sposób 12 kwater żołnierskich. Podczas tej samej przebudowy w ścianach budowli przebito także kilka nowych okien oraz usunięto oryginalną więźbę dachową. Nowa o wiele prostsza od oryginalnej więźba pozwalała jednak na zwiększenie przestrzeni niezbędnej dla stacjonującego tutaj wojska. W roku 1964 zamek w Stirling przestał jednak pełnić funkcję bazy wojskowej. Wkrótce później zdecydowano, że Wielki Hall powinien zostać odrestaurowany w oryginalnym stylu (postulaty takiej odbudowy były podnoszone już od roku 1893). Po kilku latach żmudnej pracy przywrócono jednak dawną świetność murom oraz odbudowano brakujące elementy architektoniczne. W roku 1997 ukończono w oryginalnych stylu całą konstrukcję dachową. Dwa lata później zewnętrzne mury Hallu zostały otynkowane i pomalowane w oryginalnej, choć i kontrowersyjnej (mającej nawiązywać do złota) barwie. Oficjalne otwarcie budynku zostało dokonane dnia 30 listopada 1999 roku przez królową Elżbietę II (ur.1926).

Pałac („The Palace”) wybudowany dla króla Jamesa V (1512 – 1542) i jego francuskiej małżonki Mary of Guise (1515 – 1560) jest najbardziej okazałym i najważniejszym z zamkowych budowli. Charakteryzuje się także wspaniałymi fasadami od strony „Zewnętrznego” i „Wewnętrznego” Dziedzińca oraz zachodniej części „The Forework”. Główne belki konstrukcyjne wewnątrz budynku pochodzą z roku około 1538. Wiążąc tą informację z pobytem w zamku głównego architekta królewskiego sir Jamesa Hamiltona of Finnart (ok.1495 – 1540) w latach 1537 – 1538 można przyjąć, że w tym właśnie okresie rozpoczęła się budowa całego kompleksu pałacowego. Jego projektantem był jednak najprawdopodobniej jeden z głównych królewskich murarzy (francuskiego pochodzenia). Wśród nich można wymienić m.in. Nicholasa Roy’a, Johna Roytell oraz Mogin’a Martin. Na miejscu wybudowanego Pałacu znajdowały się z pewnością wcześniejsze budynki, których fragmenty zostały włączone do piwnic i zachodnich kwater. W przypadku zachodniej części tych budynków trudno jest jednak ustalić ich oryginalny wygląd od momentu, gdy w XVI wieku znaczna ich część uległa zawaleniu. Pałac jest położony na planie prostokąta. Budowla posiada także wewnętrzny dziedziniec o rozmiarach 20.4 na 12.1 metrów. Jego nazwa „Lion’s Den” czyli „Jaskinia Lwa” wskazuje, że stanowił on wybieg dla lwa, którego król James V otrzymał w prezencie w roku 1537. Odbywały się tutaj jednak także przedstawienia teatralne. Główne wejście do budowli położone na końcu Dziedzińca Wewnętrznego, oryginalnie bardzo okazałe, zostało znacznie przebudowane na początku XVIII wieku, kiedy to wybudowano schody prowadzące do Apartamentu Gubernatora położonego na wyższym piętrze Pałacu. Pierwotne wejście prowadziło poprzez galerię wprost do komnat królewskiej pary oraz dalej na dziedziniec wewnętrzny. Każda z królewskich kwater składała się z pokoju strażnika, przedpokoju oraz sypialni wyposażonej w niewielką garderobę i latryny. Sypialnia króla wychodziła na dziedziniec wewnętrzny, podczas gdy ta należąca do królowej skierowana była w stronę przedzamcza. Kwatera królowej posiadała także bezpośrednie wyjście na ścieżkę spacerową poprowadzoną za murami przedzamcza. Same pokoje królewskie były bardzo bogato zdobione. Z wszystkich ozdób najpiękniejsze były jednak z pewnością misterne kasetony, tzw. Głowy z Stirling” zdobiące sklepienie Sali Audiencyjnej. Wykonane z drewna dębowego sprowadzonego z Polski sklepienie zawaliło się w roku 1777. Z pierwotnej liczby 56 „Głów” do dnia dzisiejszego zachowało się ich 38. Spora ich część wystawiona jest obecnie na specjalnej wystawie w Pałacu. Reszta znajduje się w Instytucie Smitha w Stirling oraz w Muzeum Narodowym w Edynburgu. Twórcami tych rzeźb byli między innymi Robert Robertson, Andrew Mansioun czy John Drummond. Najważniejszą z ozdobnych fasad Pałacu jest ta skierowana w stronę Dziedzińca Wewnętrznego („Inner Close”). Dzięki obniżeniu terenu możemy łatwiej zaobserwować tutaj piękno jej architektonicznych detali. Wielkie prostokątne okna oddzielone są od siebie łukowatymi wnękami mieszczącymi realistyczne rzeźby figur ludzkich, wliczając w to i postać samego króla Jamesa V w chłopskim stroju, wyobrażenie św. Michała (patrona kaplicy) czy nawet Szatana i klasycznych bóstw. Część rzeźb znajdujących się powyżej, na poziomie parapetu (szczególnie od południowej strony) przedstawia wizerunki ówczesnych żołnierzy, m.in. kusznika czy rycerza dzierżącego miecz. Jeszcze inne stanowią wyobrażenia zwierząt: świń, słoni czy mistycznych smoków.

Wybudowana na początku XVI wieku „Wielka Kuchnia” („The Great Kitchen”) miała za zadanie obsługę „Wielkiego Hallu”. Położona jest ona w północno – wschodniej części Dziedzińca Wewnętrznego, naprzeciwko kurtynowego muru. Z pewnością oryginalna kuchnia była o wiele większa od tej zachowanej do dnia dzisiejszego. Część tego budynku została bowiem rozebrana w roku 1689 w celu przebudowy położonej w pobliżu Wielkiej Baterii. W roku 1921 odkryto i częściowo odrestaurowano zniszczone fragmenty dawnej kuchni. Najprawdopodobniej budynki te ciągnęły się od Wieży Elphistone’a do Bramy Północnej. Przygotowywane w kuchni jedzenie było następnie dostarczane do Hallu korytarzem położonym na pierwszym piętrze Bramy Północnej. Obecnie w Kuchni zorganizowana jest wystawa przedstawiająca XVI-wieczne realia. Brama Północna („The North Gate”) zawiera najprawdopodobniej fragmenty jednej z najwcześniejszych budowli w zamku Stirling. Datowane są one na rok 1381. Brama ta była jednak wielokrotnie przebudowywana i podwyższana. Główne prace w tym względzie miały miejsce na przełomie lat 1511 – 1512, kiedy to w jej pobliżu została wybudowana Wielka Kuchnia. Pracami budowlanymi kierował najprawdopodobniej John Lockhart.

„Nether Bailey” („Dolny Dziedziniec”) i Magazyny.
Do dolnego poziomu droga prowadzi przez wspomnianą wyżej Bramę Północną. Jest on w zasadzie nieregularnym placem otoczonym obronnym murem. Wydaje się, że od tej strony nigdy nie było głównego wejścia do zamku, mimo że istniały tutaj dwie niewielkie bramy ulokowane w murze od wschodniej i zachodniej strony. Obydwa zostały zamurowane w roku 1689 kiedy cały zamek został poddany rozbudowie i znacznemu wzmocnieniu. Oryginalnie obydwa przejścia mogły jednak służyć jako poterny w przypadku oblężenia. Przejście od zachodniej strony mogło prowadzić jednak także do położonych niżej Królewskich Ogrodów. W obrębie Dolnego Dziedzińca zachowały się dodatkowo stróżówka oraz cztery magazyny prochowe. Wszystkie te budynki zostały wybudowane w roku 1810. Trzy z tych magazynów otoczone są wysokim murem, posiadają łukowate wejścia oraz specjalne otwory wentylacyjne z boków ścian wykonane na wypadek wybuchu prochu. W roku 1908 trzy wspomniane magazyny zostały połączone i przebudowane w magazyn tranzytowy. Czwarty magazyn, położony na samym końcu szeregu został przekazany do użytku oddziałów pomocniczych powstałych w roku 1860. Oprócz wspomnianych budynków w obrębie tego dziedzińca znajdują się także blankowane mury i miniaturowa strzelnica. Obecnie, w magazynach zorganizowana jest niewielka wystawa. W ostatnim magazynie prowadzi się także prace tkackie. Wykonane w nim arrasy obecnie są wywieszone w Królewskim Pałacu. Jako ciekawostkę można podać, że jeden z nich został wykorzystany podczas kręcenia filmu z serii „Harry Potter”.

Ostatnią częścią dawnej twierdzy są doskonale widoczne z „The Bowling Green” (placu do gry w bule) pozostałości Królewskich Ogrodów. Oryginalnie otoczone były one terenami łowieckimi. Pierwsze wzmianki o tym lesie pochodzą aż z XII wieku, co jednocześnie czyni go pierwszym nam znanym królewskim lasem w Szkocji. Wiadomo też, że roztaczał się on wprost od zachodnich murów zamku. W XIV wieku został on jednak zastąpiony nowym parkiem położonym na południe od Stirling, w okolicach Bannockburn. Król James IV (1473 – 1513) preferował jednak stary las i około roku 1500 w jego pobliżu wybudowano farmę w której trzymano zwierzęta przeznaczone do następnego odstrzału. Przetrzymywano tam jednak także zwierzęta typowo hodowlane. Statut z roku 1509 wspomina więc o „dzikiej, białej krowie” oraz hiszpańskich koniach. Widoczne dziś z zamkowych murów pozostałości były jednym z elementów królewskiego ogrodu („King’s Knot„). Sam James IV był zapalonym ogrodnikiem i najprawdopodobniej to właśnie on w tym miejscu założył pierwszy ogród. Jego obecny wygląd pochodzi jednak z lat 1628 – 1629 (odrestaurowano go natomiast w XIX wieku). Istnieje także teoria, że okrągła część ogrodów miała nawiązywać do legendy Okrągłego Stołu króla Artura, których James IV był wielkim wielbicielem.

Historia Stirling Castle

Zamek Stirling był ulubioną rezydencją szkockich królów przynajmniej od XII wieku. Odgrywał tym samym wielokrotnie główną rolę zarówno w czasach pokoju jak i wojny. Bez tego zamku nie byłoby zatem świetnych zwycięstw sir Williama Wallace’a (1272 – 1305) pod Stirling Bridge w roku 1297 czy króla Roberta Bruce’a (1274 – 1329) pod Bannockburn w roku 1314. Z tego okresu jednak nie zachowały się żadne budowle zamkowe. Zdecydowana większość z nich pochodzi zatem z XV i XVI wieku. Faktycznie nie jest wiadomym kiedy stroma, wysoka na 80 metrów wulkaniczna skała została użyta jako fort po raz pierwszy. Wedle legend miała znajdować się tutaj jedna z rezydencji legendarnego króla Artura. Wśród bardziej prawdopodobnych teorii pojawia się teza, że miejsce to było zasiedlane przez brytyjskie plemię zwane Gododdin, protoplastów ludu nazwanego przez Rzymian – Votadini. W VII wieku okolica dzisiejszego Stirling była pod kontrolą Brytów z rejonu Northumbrii. W roku 654 Penda (przed 615 – 655), król Mercii (środkowa Anglia) ścigał władcę Bernicii – Oswiu (ok.612 – 670) aż do miejsca zwanego Iudeu. Część historyków brytyjskich utożsamia to miejsce właśnie z Stirling. Wraz z zwycięstwem króla Bridei III (616/628 – 693) nad northumbryjskim królem Ecgfrith’em (ok.645 – 685) w bitwie pod Dunnichen (lub Nechtansmere – niedaleko Forfar) w roku 685, okolica Stirling znalazła się pod kontrolą Piktów. Stan ten utrzymał się, aż do połowy IX wieku kiedy to Piktowie wraz ze Szkotami utworzyli wspólne państwo. Wedle późniejszych przekazów twierdza na szczycie skały Stirling była oblegana przez króla Kennetha MacAlpina (zm. 858), który w roku 842 został koronowany pierwszym królem Szkotów. Najwcześniejsza, historycznie poświadczona wzmianka o zamku Stirling pochodzi natomiast z przełomu lat 1107 a 1115, kiedy król Alexander I (ok.1078 – 1124) rozpoczął budowę zamkowej kaplicy. Alexander I zmarł w zamku Stirling w roku 1124 co zdaje się uprawdopodobniać tezę, że twierdza ta mogła być jego ulubioną. Chociaż faktycznie niewiele jest wiadomo wyglądzie tej twierdzy można założyć, że była ona wykonana z drewna i otoczona ziemnymi wałami. Za panowania jego syna, króla Davida I (1085 – 1153) Stirling stał się miastem królewskim oraz ważnym punktem administracyjnym kraju. Po pojmaniu przez Anglików króla Williama I Lwa (1143 – 1214) podczas bitwy pod Alnwick w roku 1174 (12 lipca), zgodnie z traktatem z Falaise z grudnia tego samego roku, pod kontrolę angielskiego króla Henry’ego II (1133 – 1189) zostało przekazanych 5 szkockich, królewskich zamków. Wśród nich znalazł się także Stirling. Warunki traktatu zostały anulowane w roku 1189 przez króla Anglii – Ryszarda Lwie Serce (1157 – 1199), który odsprzedał zajęte zamki Szkotom, by w ten sposób móc sfinansować swoją krucjatę do Ziemi Świętej. W roku 1214 w Stirling zakończył życie także król William Lew (4 grudnia). Zgon króla Alexandra III (1241 – 1286) i rychła śmierć jego spadkobierczyni i wnuczki Margaret, zwanej Maiden of Norway (1283 – 1290) spowodowała zamęt w kraju. Zaistniałą sytuację bezlitośnie wykorzystał król Anglii – Edward I (1239 – 1307). Poproszony o rozstrzygnięcie sporu o prawo do sukcesji tronu szkockiego Edward I w roku 1291 zatrzymał się w Stirling. W swej decyzji wydanej w Berwick w następnym roku jako prawowitego następcę szkockiego tronu Edward I wskazał na Johna Balliola (ok.1249 – 1314). Kiedy w roku 1295 Balliol odmówił udziału w angielskiej wyprawie przeciwko Francji Edward wykorzystał to jako pretekst do ataku na Szkocję. W roku 1296 zamek Stirling został zajęty przez Anglików. We wrześniu 1297 roku nieopodal zamku miała miejsce słynna bitwa pod Stirling Bridge w której wojska dowodzone przez sir Williama Wallace’a (ok. 1270 – 1305) pokonały Anglików. Zwycięstwo to pozwoliło Szkotom zająć także sam zamek. Niestety w następnym roku, po porażce Wallace’a pod Falkirk (22 lipca 1298) ponownie dostał się on w ręce angielskie. W roku 1299 wojska szkockie ponownie zaatakowały zamek i wobec braku przybycia obiecanych posiłków zamek został poddany Szkotom przez angielskiego konstabla nazwiskiem John Sampson. Pozostał on w rękach szkockich aż do roku 1303, kiedy to Edward I po raz kolejny dokonał najazdu na swojego północnego sąsiada. Po przekroczeniu zatoki Forth, w Dunfermline Edward podjął budowę przynajmniej 17 wielkich machin oblężniczych. Atak na zamek Stirling rozpoczął się w kwietniu 1304 roku. Chociaż dnia 20 lipca kapitan zamku William Oliphant (przed 1296 – 1329) złożył Edwardowi propozycję poddania zamku, ta nie została przyjęta. Zgodnie z naleganiami angielskiego władcy wcześniej na zamkowych murach miała zostać wypróbowana jego ulubiona machina oblężnicza zwana „wojennym wilkiem” (najprawdopodobniej olbrzymia katapulta). Istnieją wiarygodne przesłanki, że zniszczony został wówczas budynek bramny twierdzy. Król Edward I zmarł w roku 1307 (7 lipca). W roku 1313 pod kontrolą jego syna Edwarda II (1284 – 1327) pozostawały w Szkocji jeszcze jedynie zamki Stirling, Edinburgh, Berwick i Bothwell. W tej, korzystnej dla Szkotów sytuacji atak na Stirling podjął natychmiast brat króla Roberta – Edward, Hrabia Carrick (ok.1280 – 1318). Jego obroną kierował natomiast angielski rycerz sir Philip Moubray (ok.1280 – 1318). Wkrótce po podjęciu oblężenia przez Szkotów – Moubray, świadom nieuchronności losu twierdzy zaproponował Bruce’owi ciekawy układ. Rzeczona propozycja zakładała, że jeśli do dnia 24 czerwca 1314 roku nie nadejdą z Anglii obiecane mu wcześniej posiłki, on sam podda zamek bez walki. Carrick przystał na tę niecodzienną propozycję i odstąpił od oblężenia. Wieść o tym układzie i wielce prawdopodobna utrata kluczowej twierdzy w Szkocji, wymusiła na królu Edwardzie II energiczne kroki w celu jej obrony. W tym celu wyruszył on osobiście do Stirling na czele olbrzymiej armii, liczącej około 25 tysięcy osób. Efektem tej wyprawy stała się bitwa pod Bannockburn z 23 i 24 lipca 1314 roku, gdzie liczące zaledwie 9 tysięcy osób wojska szkockie rozgromiły armię angielską. Zgodnie z polityką Roberta Bruce’a niszczenia wszystkich lokalnych twierdz, tak by nie mogły być one ponownie użyte przez wroga, także zamek Stirling został poważnie zburzony. Po śmierci Bruce’a w roku 1329 (7 czerwca) syn Johna Balliola – Edward (ok. 1283 – 1367) wspomagany przez Anglików, rozpoczął inwazję na Szkocję celem odzyskania przysługującej mu (według niego) Korony. Stirling został kolejny raz zajęty przez wojska angielskie i pozostał w ich władzy aż do roku 1336. W tym czasie podjęto szereg prac celem odbudowy i wzmocnienia twierdzy. Kapitanem zamku w tym okresie pozostawał sir Thomas de Rokeby (zm. 1356). W roku 1337 syn Andrew Moray’a (ok. 1270 – 1297) towarzysza Wallace’a spod Stirling Bridge – Andrew Moray (1290 – 1338) rozpoczął oblężenie zamku. Niestety dla Szkotów okazało się ono nieudane. Zamek został przez nich zajęty dopiero w roku 1342 podczas ataku przeprowadzonego przez przyszłego króla Roberta Stewarta (1316 – 1390). Robert II został koronowany królem Szkocji w roku 1371, stając się tym samym założycielem nowej dynastii Stewartów. Nowy władca podjął szereg działań celem rozbudowy i wzmocnienia zamku. Właśnie z lat panowania Roberta II pochodzi najstarszy zachowany fragment kamiennej budowli, mianowicie część Bramy Północnej. Datowana jest ona na rok 1381. Pracami budowlanymi kierował wówczas brat króla – Robert Stewart, hrabia Menteith, przyszły książę Albany (ok. 1340 – 1420). W kolejnych latach zamek dalej pełnił funkcję głównej rezydencji królewskiej. Po powrocie z niewoli angielskiej w roku 1424 król James I (1394 – 1437) przekazał zamek swojej małżonce Joan Beaufort (ok. 1414 – 1445) jako część posagu. Tradycję tę podtrzymywało później także wielu jego następców. W Stirling James I podjął także kroki w celu ukarania tych możnych, którzy w jawny sposób nie wykazywali się zbytnią gorliwością przy próbach jego wyzwolenia z niewoli. Dotyczyło to w szczególności jego wuja – Roberta Stewarta, Księcia Albany, który podczas nieobecności władcy pełnił rolę Regenta Szkocji. Albany zmarł jednak cztery lata przed uwolnieniem Jamesa. W tej sytuacji gniew monarchy zwrócił się przeciwko synowi Roberta Stewarta – Murdochowi (1362 – 1425), następcy ojca na stanowisku księcia Albany. Podczas sesji parlamentu w Stirling dnia 24 maja 1425 roku Murdoch i jego dwóch synów Walter (po 1392 – 1425) oraz Alasdair (po 1392 – 1425) zostali oskarżeni o zdradę stanu i natychmiast ścięci na pobliskim Govan Hill (kamień na którym przeprowadzono egzekucję jest wystawiony na tym samym wzgórzu). Los Murdocha i jego synów podzieliło także wielu innych szkockich szlachciców. Podobną politykę James I kontynuował, aż do roku 1437 kiedy sam został zamordowany przez grupę możnych w mieście Perth (21 lutego). Zgodnie z przekazami, królowa Joan natychmiast po tej zbrodni uciekła wraz z 7-letnim synem, przyszłym królem James’em II (1430 – 1460) do Stirling. Tradycyjnie uważa się też, że James II swoje życie zawdzięcza faktowi ukrycia go przez matkę w skrzyni. Dwa lata później jednak sama królowa została uwięziona w zamku, co było następstwem jej powtórnego małżeństwa z Jamesem Stewartem, „Czarnym Rycerzem z Lorn” (ok. 1383 – po 1451). Joan Beaufort został zwolniona z więzienia dopiero po rezygnacji z funkcji Regenta Szkocji. W tym czasie Stirling przestał pełnić rolę głównej rezydencji królewskiej. W roku 1449 James II poślubił Mary de Guledres (ok. 1434 – 1463), córkę Arnolda, Księcia de Gelderland (1410 – 1473) oraz siostrzenicę Adolpha I, księcia Cleves (1373 – 1448). Po jej przybyciu do Stirling urządzono między innymi słynny turniej rycerski w którym naprzeciwko rycerzom burgundyjskim Simonowi i Jacques’owi de Lalain i wspierającym ich Herve de Meriadec stanęli James Douglas, przyszły 9-ty hrabia Douglas (1426 – 1488), John Ross, 1-szy Lord Ross (zm. 1501) oraz James Douglas of Lochleven. Turniej został przerwany przez króla Jamesa II w momencie, gdy James Douglas of Lochleven zdołał przewrócić Herve de Meriadeca na ziemię, James Douglas był już bliski pokonania pozbawionego większość broni Jacquesa de Lalain oraz gdy John Ross wraz z Simonem de Lalain zgodzili się na remis w swojej walce. Trzy lata później, w roku 1452 brat biorącego udział w turnieju James’a Douglasa – William Douglas, 8-my hrabia Douglas (1425 – 1452) został zasztyletowany przez samego króla na zamku w Stirling (22 lutego). Następnie jego ciało zostało zrzucone z zamkowym murów. Tradycyjnie uznaje się jednak, że ciało Williama Douglasa król osobiście wyrzucił z okna „Starego Budynku Króla” (the King’s Old Building). Jest to jednak niemożliwe z uwagi, że ten budynek w tym czasie faktycznie nie istniał. W odwecie za śmierci brata, James Douglas zbrojnie wystąpił przeciwko Jamesowi II. Wkrótce wraz ze swoim bratem – bliźniakiem Archibaldem Douglas, hrabią Moray (1426 – 1455) zaatakował Stirling. Ucieczka ich sojuszników zmusiła jednak i obu braci do odwrotu spod zamku. Za panowania Jamesa III (1451 – 1488) w obrębie zamku wybudowanych zostało kilka nowych budynków. Zachowane rachunki wskazują na budowę bliżej nieokreślonej „Białej Wieży” w roku 1463, zamkowych murów w roku 1467 oraz podjęcia prac nad gruntowną przebudową zamkowej kaplicy w latach pomiędzy 1467 a 1469. Dodatkowo król znacznie powiększył skład zamkowej artylerii. Część z dział została umieszczona w pobudowanej w roku 1475 zbrojowni. Żaden z tych budynków nie przetrwał jednak do naszych czasów w swojej oryginalnej formie. Zgodnie z XVI-wiecznym szkockim kronikarzem Robertem Lindsay of Pitscottie (ok. 1532 – 1580) to właśnie James III rozpoczął budowę Wielkiego Hallu, zatrudniając do pracy swojego ulubionego architekta Thomasa Cochrane (zm. ok. 1482). W chwili obecnej można jednak za pewnik przyjąć, że budynek ten powstał już za panowania jego syna, króla Jamesa IV (1473 – 1513). Małżeństwo Jamesa III z królową Margaret of Denmark (1456 – 1486) w schyłkowym jego okresie było delikatnie mówić dość chłodne. W tej sytuacji królowa spędzała większość czasu na zamku Stirling w towarzystwie syna Jamesa, księcia Rothesay, przyszłego króla. Po śmierci matki w roku 1486 książę Rothesay związał się z partią szkockich możnych niechętnych Jamesowi III. Wkrótce później konflikt przerodził się w otwartą wojną. Po bitwie pod Sauchieburn 11 czerwca 1488 roku James III został pokonany przez wojska swojego syna (bitwą po stronie rebeliantów na spółkę z księciem Jamesem dowodził Alexander Home, 1-szy Lord Home (ok. 1403 – ok. 1490)). Wkrótce po bitwie król został zamordowany w tajemniczych okolicznościach (jedna z kilku wersji mówi o zabójstwie rannego króla przez niezidentyfikowanego bliżej mnicha). Po koronacji (24 czerwca) James IV przyznał przed zamkowym kapelanem swój udział w śmierci ojca. Według przekazów od tej pory w ramach pokuty nosił na biodrach żelazny pas. Podczas swojego panowania James IV dał się poznać jako zdolny i nowoczesny władca. Warto tutaj wspomnieć postać włoskiego uczonego Johna Damiana, który szczerze dopingowany przez króla próbował przemieniać różne metale w złoto. Szczególną „sławę” ów uczony zyskał jednak podczas próby przelotu do Francji na własnoręcznie skonstruowanych skrzydłach w roku 1507. Próba ta skończyła się dla Damiana złamaniem nogi. Nigdy więcej już też nie podjął kolejnej próby lotu. Sam James IV poświęcał wiele uwagi na rozbudowę swoich licznych rezydencji. Za jego panowania wybudowano lub przebudowano między innymi pałace Holyrood, Linlithgow i Falkland oraz zamki w Edynburgu i Rothesay. W zamku Stirling James IV najprawdopodobniej opracował też plan zagospodarowania Dziedzińca Wewnętrznego na jego zachodnim krańcu, budując swoją prywatną rezydencję w zamku, znane dzisiaj jako „Stary Budynek Króla”. Naprzeciwko tego budynku wybudowany został następnie Wielki Hall. Założył on także kolegium księży pod nazwą Szkockiej Kaplicy Królewskiej. Ulokowana została ona najprawdopodobniej w kaplicy zbudowanej przez jego ojca i położonej od północnej strony tego samego dziedzińca. Kolejnym dziełem króla była budowa przedzamcza z główną bramą zamkową. Dodatkowo przebudował także przylegające do niej wcześniejsze budowle na nową rezydencję swojej małżonki – Margaret Tudor (1489 – 1541) około roku 1503. Plany kolejnych modernizacji zamku (zapewne i budowę nowej kaplicy) przerwała jednak jego tragiczna śmierć na polach Flooden dnia 9 września 1513 roku. 12 dni po śmierci ojca, dnia 21 września 1513 roku jego syn, jedynie 17-miesięczny James został koronowany na króla Szkocji. Okres jego dzieciństwa charakteryzował się ciągłą rywalizacją poszczególnych magnatów o opiekę nad nim, a tym samym nad kontrolą nad całym państwem. Dla przykładu w roku 1515 John Stewart, książę Albany (1481/1484 – 1536) najechał Stirling na czele 7 – tysięcznej armii, co miało zmusić królową Margaret do przekazania mu opieki nad młodocianym królem. James V uciekł wówczas z zamku i przez pewien okres ukrywał się pod przybranym nazwiskiem „Gudemana of Ballengeith”. Dopiero w wieku 16 lat młody król wykazał pewne oznaki samodzielności. W roku 1517 na mocy traktatów z Rouen (26 sierpnia) Jamesowi została wybrana na żonę francuska księżniczka Madeline of Valios (1520 – 1537, córka króla Francji – Francisa I (1494 – 1547). Związek ten miał scementować tradycyjny sojusz szkocko – francuski. W roku 1536 James V udał się do Francji by w Paryżu w katedrze Notre Dame dnia 1 stycznia 1537 roku poślubić Madeline. Niestety 6 miesięcy po ślubie Madeline zmarła. W tej sytuacji James poślubił Mary de Guise, księżną Longueville (1515 – 1560). Dla swojej drugiej żony James wybudował wspaniały Pałac w zamku Stirling. Wiele architektonicznych detali zauważalnych na fasadach tej budowli świadczy, że James podczas swojej wizyty we Francji z baczną uwagą studiował budowę pałaców należących do jego pierwszego teścia. Wiadomym jest także, że z królem do Szkocji przyjechało wielu francuskich mistrzów murarskich, którzy następnie pracowali nad budową zamkowych budowli w Stirling. W ten sposób Stirling stał się prawdziwą kulturalną stolicą kraju, co zdaje się potwierdzać nawet fakt, że słynny kompozytor i jednocześnie szkocki mnich Robert Carver (ok. 1485 – ok. 1570) skomponował muzykę specjalnie na potrzeby Królewskiej Kaplicy. Niestety dalszą pewną rozbudowę zamku Stirling przerwała śmierć Jamesa V (dnia 14 grudnia 1542 roku w pałacu Falkland), która najprawdopodobniej była następstwem przegranej z Anglikami bitwy pod Solway Moss (dnia 24 listopada). Następcą tronu Szkocji w wieku zaledwie 7 dni została jego córka Maria (1542 – 1587). Faktyczna koronacja miała miejsce w Królewskiej Kaplicy w Stirling dnia 9 września 1543 roku. Podniosła chwila została wkrótce zakłócona przez żądania angielskiego króla Henryka VIII (1491 – 1547) pragnącego wydania małoletniej królowej za jego syna, księcia Edwarda (1537 – 1553). Poprzez ten ślub angielski król starał się uzyskać legalne prawa do przejęcia na rzecz własnej dynastii tronu Szkocji. Małżeństwo miało zostać zawarte na podstawie Traktatu z Greenwich z dnia 1 lipca 1543 roku. W celu przyspieszenia daty ślubu Henryk VIII podjął także działania zbrojne przeciwko Szkocji, które następnie przeszły do historii pod nazwą „brutalnych zalotów”. Po dwóch fazach wojny Maria dla własnego bezpieczeństwa została wysłana do Francji. Podczas pobytu na dworze francuskim została poślubiona przez księcia Francisa, przyszłego króla Francji (1544 – 1560). Podczas pobytu Marii we Francji Szkocja stała się polem walki pomiędzy dwiema frakcjami z których jedna dążyła do sojuszu z protestancką Anglią, druga w roli sojusznika widziała raczej tradycyjnie katolicką Francję. Z czasem sytuacja stała się na tyle napięta, że przedstawiciele obydwu frakcji w obawie o własny los prześcigali się wzajemnie w fortyfikowaniu własnych zamków, a zwłaszcza przystosowywaniu ich pod użycie artylerii. Wyjątkiem w tym względzie nie był zamek w Stirling. Właśnie w tym czasie (lata 50-te XVI wieku), na potrzeby rezydującej tutaj matki królowej – Marii de Guise zostało wybudowane całe przedzamcze wraz z bastionem zwanym „the French Spur”. Maria Stuart wróciła do Szkocji w roku 1561, już po śmierci swojej matki (11 czerwca 1560) i męża (dnia 5 grudnia 1560). Od razu znalazła się też w samym środku religijnej walki w kraju. Królewska Kaplica w Stirling była w tym czasie jedyną kaplica wciąż przystosowaną do odprawiania katolickiej mszy. Mimo to, podczas pierwszej mszy dla nowo przybyłej królowej celebrujący ją ksiądz został zaatakowany przez brata królowej Jamesa Stewarta, 1-ego hrabiego Moray (ok. 1531 – 1570, James był faktycznie nieślubnym synem Jamesa V) i Archibalda Campbella, 5-ego hrabiego Argyll (ok. 1532 – 1573)). Wkrótce po tym wydarzeniu królowa cudem uniknęła śmierci, gdy zasłony jej łoża przypadkowo zajęły się ogniem. Najprzyjemniejszym wydarzeniem łączącym Marię z zamkiem w Stirling był z pewnością chrzest jej syna, księcia Jamesa (1566 – 1625), przyszłego króla Szkocji i Anglii. Ceremonia ta miała miejsce dnia 17 grudnia 1566 roku. Po chrzcie, do którego użyto złotej chrzcielnicy podarowanej przez królową Anglii – Elżbietę I (1533 – 1603) rozpoczęła się trzydniowa zabawa. Drugiego dnia odbyło się także kilka audiencji ambasadorów obcych państw. Trzeciego dnia rozpoczął się natomiast wspaniały bankiet, utrzymany w stylu legend arturiańskich. Kulminacyjnym momentem zabawy było symboliczne oblężenie zamku, połączone z pokazem fajerwerków i salwami zamkowych armat. W ten sposób królowa Maria miała zamiar udowodnić, że Szkocja jest w stanie dorównać przynajmniej pod względem uroczystości każdemu państwu europejskiemu, nawet jeśli miało to mieć miejsce za pożyczone, jak i w tym przypadku, pieniądze. Dnia 24 lipca 1567 roku Maria została zmuszona do abdykacji na rzecz swojego syna. Pięć dni później James został koronowany w parafialnym kościele Holy Rude w Stirling. Większość swojego dzieciństwa James spędził w zamku Stirling. Jego edukacją zajął się tutaj, surowy nauczyciel George Buchanan (1506 – 1582). Młody król, tak jak to miało miejsce także w przypadku jego poprzedników szybko stał się celem ataku różnych partii politycznych. Pierwszy atak na zamek miał miejsce w roku 1571 z inicjatywy sir Williama Kircaldy of Grange (ok. 1520 – 1573), który dążył do ponownego obsadzenia Marii na tronie. Atak ten został jednak szybko odparty. Inne ciekawe wydarzenie związane z osobą Jamesa VI miało miejsce w roku 1582 (22 sierpnia), kiedy monarcha został podstępnie uwięziony na okres 11 miesięcy w zamku Huntingtower, niedaleko Perth. Wydarzenie to w historii Szkocji nosi nazwę „Najazdu Ruthvena” od nazwiska przewodzącego spiskowi Williama Ruthvena, 1-ego hrabiego Gowrie (ok. 1541 – 1584). Kolejny atak na zamek miał miejsce w roku 1584, kiedy zamek został zajęty przez zbuntowanych możnych: Johna Erskine, 18-ego hrabiego Mar (ok. 1558 – 1634) i Archibalda Douglasa, 8-ego hrabiego Angus. Ich kontrola nad twierdzą zakończyła się natychmiast wraz z wieścią o zbliżającej się z odsieczą armii króla. Wkrótce po tym wydarzeniu Mar i Angus uciekli do Anglii, by powrócić już w następnym roku i zmusić Jamesa do poddania. Ostatecznie zarówno Erskine, jak i Douglas podporządkowali się jednak władzy króla. Raport o stanie budynków zamkowych z czasów panowania Jamesa VI świadczy, że wiele z nich było już bliskich zawaleniu. Jedną z takich budowli była Królewska Kaplica, wobec czego w roku 1594 została ona poddana gruntownej renowacji, przyjmując dzisiejszy wygląd. Istotnym powodem tej przebudowy była jednak także zbliżająca się ceremonia chrztu księcia Henry’ego (1594 – 1612), pierworodnego syna króla. W tym czasie w Anglii, w związku z brakiem potomstwa u 60-letniej królowej Elżbiety I rozumiano, że w tej sytuacji angielski tron przejmie pierwszy w kolejce do niego – król Szkocji James VI. Rozumiał to także sam James i w tej sytuacji nadanie swojemu synowi i przyszłemu następcy faworyzowanego w Anglii imienia Henry było niejako sygnałem i propozycją do tzw. Unii Koron. Sama uroczystość chrztu księcia Henry’ego okazała się wyjątkowo udana. Jednym z jej kluczowych momentów było „wpłynięcie” do Wielkiego Hallu statku długiego na 5.4 metrów z masztami o wysokości 12.1 metrów. Ze statku wypełnionego w całości różnymi gatunkami ryb, oddano następnie na cześć księcia salwę z 36 mosiężnych dział. Statek zachował się aż do XVIII wieku. Ambicja Jamesa VI do przejęcia tronu Anglii została zaspokojona w roku 1603. Na wiadomość o śmierci Elżbiety (24 marca) James natychmiast ruszył do Londynu, obiecując jednak swoim szkockim poddanym częste wizyty w ojczystym kraju. Wkrótce okazało się, że rządy Szkocją nawet z Londynu były na tyle łatwe, że obecność monarchy w kraju nie była warunkiem koniecznym. Tym samym do jego wizyty w Szkocji doszło tylko raz w roku 1617. Specjalnie na tą wizytę podjęto w Stirling wiele prac naprawczych. Faktycznie nawet więcej, niż dla jego następcy (od roku 1625) króla Charlesa I (1600 – 1649), który dopiero w roku 1633 znalazł sposobność koronacji także w swoim północnym królestwie. Król przy tej okazji spędził w Stirling jedynie dwa dnia. Utrata prestiżu Stirling jako królewskiej siedziby znalazła odbicie w pracach restauracyjnych w zamku. Niewielką jego przebudowę zanotowano dopiero w roku 1641, kiedy monarcha był w konflikcie z partią zwolenników Narodowego Konwentu, w Irlandii trwała właśnie rebelia a i sama Anglia stała na krawędzi wojny domowej. Po egzekucji Charlesa I (30 stycznia) w roku 1649, jego syn także imieniem Charles (1630 – 1685) ogłosił się królem Szkocji wobec czego armia parlamentu londyńskiego pod wodzą Oliviera Cromwella (1599 – 1658) ruszyła na północ rozpoczynając tzw. szkocką kampanię 1650 – 1651. Jednym z jej epizodów było zdobycie w roku 1651 zamku Stirling przez wojska generała Georga Moncka, 1-ego księcia Albemarle (1608 – 1670) po jedenastodniowym oblężeniu (3 – 14 sierpnia). Ślady po kulach armatnich z tego oblężenia są wciąż widoczne na zamkowych murach. Po restauracji monarchii w roku 1660 król Charles II nie przejawiał zbytnich skłonności do odwiedzenia Szkocji. Mimo to zgodził się odbudować pałac Holyrood jako królewską rezydencję. Prace podjęto w latach 70 XVII-ego wieku. Charles wysłał do Szkocji także swojego brata Jamesa, księcia Albany i Yorku (1633 – 1701), którego otwarty katolicyzm był źle postrzegany w protestanckiej Anglii. James odwiedził zamek Stirling na przełomie 3 i 4 lutego roku 1681. Szybko też opuścił twierdzę z związku, że nie była ona przystosowana do jego potrzeb. W roku 1685 w związku ze śmiercią swojego brata James został koronowany jako James II (i VII w Szkocji). Trzy lata później w roku 1688 został jednak zmuszony do ucieczki z kraju przez swoją córkę Mary (1662 – 1694) i jej męża Williama Orańskiego (1650 – 1702). Mimo to, James II nigdy formalnie nie abdykował, co w kolejnych latach pozwoliło jego synowi, a następnie także wnukowi zgłaszać pretensje do tronu. Wkrótce po ogłoszeniu przez Parlament Williama i Mary prawowitymi monarchami, (dnia 13 marca 1689 roku) w Szkocji wybuchła rebelia pod przewodnictwem Johna Grahama of Claverhouse, wicehrabiego Dundee (1648 – 1689). Z jego inicjatywy przebudowano część zamku, zamurowując m.in dwa przejścia w murze na Dolnym Dziedzińcu oraz wzmocniono pozycje artyleryjskie od wschodniej strony. Pośpiech w jakim odbywała się przebudowa niekorzystnie wpłynął jednak na architektoniczną estetykę budowli. W roku 1702 angielski parlament zdecydował, że dzieci Sophii, elektorowej Hanoveru (1630 – 1713) nie odziedziczą tronu po bezdzietnej królowej Annie (1665 – 1714). Przez szereg lat Szkocja i Anglia poczynając na Jamesie VI a kończąc na królowej Annie połączone były osobą tego samego władcy. W roku 1707 postanowiono ostatecznie, że obydwa państwa powinny także utworzyć pojedynczy organizm państwowy. Dnia 28 kwietnia 1707 odbyła się tym samym ostatnia sesja szkockiego parlamentu. Mimo nawet, że pozostający na wygnaniu król James II zmarł w roku 1701, jego syn książę Walii – James (1688 – 1766), zwany też „Starym Pretendentem” nie pogodził się z utratą korony. Po wejściu w życie Aktu Unii dnia 1 maja 1707 roku James przekonał króla Francji Ludwika XIV (1638 – 1715) do wsparcia jego praw i inwazji na Szkocję. Francuska flota wojenna wpłynęła do zatoki Forth dnia 23 marca 1708 roku. Mimo, że wśród społeczeństwa szkockiego nie zauważono zbytniego poparcia dla akcji Jamesa postanowiono jednak wzmocnić główne twierdze w kraju. Prace w zamku Stirling trwały zatem w latach pomiędzy 1708 a 1714 pod kierownictwem kapitana – inżyniera Theodore’a Dury. Jego pierwszą propozycją było zamknięcie placu przed samym zamkiem. Pomysł ten został jednak skrytykowany przez kapitana Obryan’a, kolejnego inżyniera. W tej sytuacji decydujący głos zabrał ich wspólny przełożony Talbot Edwards. Propozycja Dury’ego została ostatecznie przyjęta. Do nowej budowli miał został włączony także tzw. French Spur. Prace te zostały jednak przerwane przez Johna Erskine, 6-ego hrabiego Mar (1675 – 1732), gubernatora zamku i znawcę architektury. Niedługo później Mar został jednak usunięty ze stanowiska, co zakończyło także jego wpływ na przebudowę zamku. Po powstaniu jakobickim z roku 1715, w którym brał udział już po stronie jakobitów i jego nieudolnym dowodzeniu w bitwie pod Sheriffmuir (13 listopada 1715 roku) Erskine zbiegł do Francji, gdzie zajął się m.in. projektowaniem pałacu, który miał służyć dla odrestaurowanej w przyszłości dynastii Stuartów. Nowe umocnienia zamkowe zostały poddane generalnej próbie podczas II-ego powstania jakobickiego z lat 1745 – 1746. Podczas marszu armii pod dowództwem księcia Charlesa Stuarta (1720 – 1788), zwanego „Pięknym Księciem Charlie’m”, wnuka króla Jamesa II oddano w stronę zamku jedynie kilka salw armatnich. Bardziej konkretne działania książę Stuart podjął podczas swojego odwrotu z Anglii. Armia „Młodego Pretendenta” rozpoczęła oblężenie zamku od strony Gowan Hill. Po zaledwie kilku wystrzałach z zamkowej baterii wybudowanej w roku 1689 (obroną dowodził generał William Blakeney, 1-szy Baron Blakeney (1672 – 1761)) książę Charlie dał jednak rozkaz do odwrotu. W późniejszych latach zamek zaczął pełnić funkcję typowej jednostki wojskowej. W związku z czym nie przywiązywano zbytniej wagi do opieki i restauracji tego historycznego obiektu. Dla przykładu, gdy w roku 1777 zwalił się fragment sufitu w „Starym Królewskim Budynku” nie odbudowano go, a nawet rozebrano pozostałą jego część. Bieżące wydatki przeznaczane były w tym czasie tylko na kwestie związane z ściśle militarnym przeznaczeniem zamku. Kolejne zmiany w wyglądzie zamku były ściśle związane z wydarzeniami rozgrywającymi się na polu europejskiej polityki. Bezpośrednią jej przyczyną były zatem wpierw okoliczności związane z Rewolucją Francuską (1789 – 1799), a następnie także z wojnami napoleońskimi (1792 – 1815). W roku 1794 w Stirling przeprowadzono szkolenie oddziałów generała Duncana Campbella of Barbreck, 8-ego lairda Lochnell (przed 1775 – 1837) oraz wojsk Johna Campbella, 5-ego księcia Argyll (1723 – 1806). Oba oddziały w roku 1881 uległy połączeniu tworząc słynny Argyll and Sutherland Highlanders. W tym okresie rozpoczęła się także wspomniana wyżej przebudowa zamku, której celem była potrzeba zwiększenia powierzchni zdolnej do zakwaterowania tych wojsk. Jednym z efektów była przebudowa Wielkiego Hallu na typowy wojskowy barak. W kolejnych latach zamek wciąż pełnił rolę garnizonu. Na początku XIX wieku wybudowano także kilka nowych budynków, które wraz z wcześniejszymi, historycznymi budowlami tworzą do dziś zamkniętą całość tego niezwykłego kompleksu. Wymienić przy tej okazji można między innymi: Main Guard House, Fort Major’s House w obrębie Dziedzińca Zewnętrznego czy magazyny prochowe na Nether Bailey. W roku 1849 zamek w Stirling odwiedziła królowa Wiktoria (1819 – 1901), określając go przy tej okazji jako „zupełnie wspaniały”. Podobną opinię wyraził angielski malarz i architekt Robert William Billings (1813 – 1874), który z niezłomną energią dążył go odbudowy zniszczonej podczas pożary w roku 1855 znacznej części „Starego Budynku Króla” (Old King’s Building). Wydaje się, że właśnie w tym czasie zamek Stirling został powszechnie dostrzeżony jako narodowy monument historyczny. Zamek wciąż jednak pełnił rolę jednostki wojskowej, gdy w roku 1906 król Edward VII (1841 – 1910) przekazał zarząd nad nim (w miejsce Ministerstwa Wojny) Ministerstwu Pracy. Krok ten spowodował, że nad zamkowymi budynkami roztoczono bardziej szczegółową opiekę. Od momentu ostatecznego usunięcia jednostki z zamku, co miało miejsce w roku 1964 jest on też stale odbudowywany. W ostatnich latach do użytku turystów z całego świata oddano między innymi odrestaurowany w swoim oryginalnym stylu budynek Wielkiego Hallu.
Dnia 6 lipca 2011 roku, po wielu latach prac konserwatorskich, udostępniono dla zwiedzających także Królewski Pałac. W przepięknie odnowionych salach można podziwiać między innymi repliki słynnych “Głów z Stirling”. Przedstawiają one kolejno: “Królewskie portrety”, alegorie “Miłości i małżeństwa”, “Koneksje i koligacje”.  Dalsze grupy to: “Dziewięciu wielkich mężów”, “Dworzanie”, “Cesarze rzymscy” oraz “Kult Herosa”.

Zamek w Stirling szczyci się ponadto „posiadaniem” dużej liczby duchów. Jednym z nich jest widmo „Różowej Pani” łączonej często z osobą królowej Marii Stuart. Kolejna legenda dotyczy ducha kobiety szukającej swojego, zabitego podczas oblężenia z roku 1303, męża. Następna zjawa, tzw. „Zielona Pani” ma być jedną z dam dworu królowej Marii i jest uważana za omen złych wiadomości, zwłaszcza pożaru. Istnieją także relacje wielu osób słyszących dziwne kroki w zamku, szczególnie w górnej komnacie w Domu Gubernatora. Odgłosy te mieli słyszeć także żołnierze zajmujący ten pokój w roku 1946, jak i 1956. Zwyczajowo łączy się je ze śmiercią wartownika w tym miejscu. Wydarzenie to miało miejsce w latach 20-tych XIX wieku. Trudne do wytłumaczenia odgłosy kroków zanotowano także we współczesnych czasach. W jednym z tych przypadków mocno wystraszony robotnik pracujący przy renowacji Wielkiego Hallu nigdy już nie wrócił do pracy. Ostatnią zjawą zamku Stirling jest tajemnicza postać w kilcie, która została podobno sfotografowana w roku 1935. Wielokrotnie była ona także obserwowana przez żołnierzy, podczas swojego „rutynowego” spaceru od Ogrodów Douglasa do Starego Budynku Króla, gdzie następnie rozpływała się w powietrzu.

Stirling Castle jest udostępniony do zwiedzania:
w okresie letnim (od 1 kwietnia do 30 września) w godzinach od 9.30 do 18.00
w okresie zimowym (od 1 października do 31 marca) w godzinach od 9.30 do 17.00

Więcej informacji na stronie:
historic-scotland.gov.uk