Newark Castle

Zamek Newark powstał w pierwszej połowie XV wieku. Jego nazwa „Newark”, a więc „nowy budynek” wskazuje, że zastąpił on wówczas starszą warownię, tzw. „Oldworck”. Ulokowana była ona w odległości około 1.5 mili na wschód od „Castel of Newoorck”. Niestety, oryginalny wygląd tej budowli nie jest nam znany.
Newark Castle jest potężną, prostokątną w planie wieżą rycerską. Jej wymiary wynoszą 19.8 na 12.1 metrów. Szerokość jej murów dochodzi natomiast, aż do 3 metrów. Mieściła ona również 5 kondygnacji. Dodatkowe pomieszczenia mieszkalne znajdowały się ponadto na jej poddaszu.
Bardzo obszerne, kolebkowo sklepione pomieszczenie parterowe, oryginalnie podzielone było na półpiętra. Dolne z nich, służące zapewne jako spiżarnia, wyposażone zostało w trzy, ewentualnie cztery, szczelinowe okienka. Trzy z nich, wciąż istniejące, skierowane były kolejno w strony: południową, wschodnią i zachodnią. Okienko północne, o ile w ogóle kiedykolwiek istniało, w późniejszym okresie zostało przekształcone w wejście. Widoczne jest ono u podstawy północnej ściany tej wieży. Jednocześnie, nie można wykluczyć, że i ono samo zastąpiło jeszcze wcześniejsze, a i przy tym znacznie węższe przejście. Współcześnie, wejście to daje dostęp zarówno do dolnego poziomu parterowej kondygnacji, jak i poprzez krótki ciąg prostych, osadzonych w grubości północnej ściany, schodów, do tzw. głównej klatki schodowej (lub inaczej północno – zachodniej). Ta dla odmiany mieści tradycyjne, kręte schody.
Antresola pomieszczenia parterowego wyposażona została w dwa okna z bocznymi, kamiennymi siedzeniami. Skierowane są one w strony północną i zachodnią. Dodatkowo, w narożniku północno – wschodnim umieszczony został niewielki kominek. Może to oznaczać, że pomieszczenie to pełniło funkcje typowo mieszkalne. Najprawdopodobniej było one wykorzystywane przez służbę. Na tym samym poziomie swój bieg rozpoczynają też kolejne, spiralne schody. Osadzone zostały one w grubości muru, w południowo – wschodnim narożniku wieży. Co ciekawe, u ich podstawy znajduje się również krótki i bardzo wąski pasaż. Dawał on dostęp do podobnie umieszczonego w grubości muru (tym razem w ścianie południowej) niewielkiego lochu. Chociaż pomieszczenie to pozbawione zostało jakiegokolwiek dostępu dziennego światła, to jednocześnie na swoim wyposażeniu miało otwór ściekowy.
Na pierwszym piętrze wieży mieściły się dwa, oddzielone od siebie drewnianym przepierzeniem, pomieszczenia. Pierwsze w nich, położone od zachodniej strony, pełniło funkcję kuchni. Jej podstawowym elementem było sporych rozmiarów palenisko. Faktycznie osadzone zostało ono w grubości ściany zachodniej. Dodatkowo, w jego północnej ościeży umieszczona została niewielka nisza w której oryginalnie przechowywana była sól. Po przeciwnej do niej, południowej stronie, ulokowane zostało również dość dużych rozmiarów okno. Właściwe pomieszczenie kuchni wyposażone zostało ponadto w obszerną garderobę. Osadzona została ona w grubości południowej ściany i posiadała dwa, szczelinowe okienka. Dość nietypowo zapewniała ona również dostęp do sąsiadującego z kuchnią – hallu. Po przeciwnej stronie kuchni, w jej północno – zachodnim narożniku znajdowało się natomiast przejście do wspomnianej już północno – zachodniej (głównej) klatki schodowej. Dawała ona dostęp nie tylko do kolejnych pięter tej budowli, ale i poprzez kolejną, tym razem prostą klatkę schodową (osadzoną w grubości północnej ściany) łączyła się ona z oryginalnym wejściem wieży. Z uwagi, że ulokowane zostało ono na poziomie pierwszego piętra, to pierwotnie dostęp do niego możliwy był jedynie dzięki drewnianym, łatwym do demontażu w przypadku zagrożenia, schodom. Obronę tego newralgicznego dla bezpieczeństwa całego zamku punktu można było również prowadzić z sąsiadującej z nim stróżówki. Ona również została osadzona w grubości północnej ściany, a jej jedynym wyposażeniem było niewielkie, szczelinowe okienko.
Hall, niegdyś najbardziej reprezentacyjna komnata zamku Newark wyposażony został w dwa okna z bocznymi, kamiennymi ławami; sporych rozmiarów kominek osadzony w centralnej części ściany wschodniej oraz równie dużą garderobę. Tej ostatniej, umieszczonej w grubości północnej ściany, dostępu naturalnego światła zapewniały dwa szczelinowe okienka. Obydwa one zostały skierowane w stronę północną. W późniejszym okresie, najprawdopodobniej w XIX wieku, garderoba ta została jednak przedzielona ścianą.
Na drugim piętrze wieży znajdowały się dwa, typowo mieszkalne pomieszczenia. Komnata zachodnia posiadała dwa okna: północne i południowe. Jej kominek został umieszczony w ścianie północnej, na lewo (w kierunku wschodnim) od rzeczonego okna. Dodatkowo, w grubości muru, w narożniku południowo – zachodnim ulokowana została niewielka latryna. Posiadała ono szczelinowe, skierowane w południową stronę okienko oraz niszę w ścianie. W tej ostatniej umieszczane były świeczki bądź oliwne lampy. Po przeciwnej stronie od latryny natomiast, w narożniku północno – zachodnim, znajdowało się przejście do głównej klatki schodowej. Komunikację pomiędzy obydwiema komnatami tego piętra, podobnie jak miało to miejsce w przypadku kuchni i hallu, umożliwiała garderoba osadzona w grubości południowej ściany. Jej całym wyposażeniem było jedno, skierowane w południową stronę, okienko.
Komnata wschodnia była nieznacznie większa od jej zachodniej odpowiedniczki. Dostęp dziennego światła zapewniały jej zatem trzy sporych rozmiarów okna. Skierowane są one w strony południową, północną i wschodnią. Jej kominek z kolei, umieszczony został w grubości ściany północnej. Ponadto, komnata ta została wyposażona w dwie garderoby. Pierwsza z nich, raczej niewielka, osadzona została w grubości ściany południowej, pomiędzy oknem południowym, a południowo – wschodnią klatką schodową. Również do tej dostęp naturalnego światła zapewniało jedno, południowe okienko. Druga garderoba podobnie ulokowana została w grubości muru, tyle że, w północno – wschodnim narożniku tej komnaty. Z tej przyczyny przybiera ona kształt litery „L”. W jej południowej części znajduje się zatem kolejna latryna oraz jedno, skierowane we wschodnią stronę okienko. Dostęp dziennego światła do północnej części tej garderoby zapewniały już dwa, szczelinowe okienka.
Na trzecim piętrze tej wieży podobnie mieściły się dwie komnaty mieszkalne. Ich układ był niemalże identyczny, jak komnat z drugiego piętra. Każda z tych komnat wyposażona została zatem w dwa okna: południowe i północne, kominki oraz osadzone w grubości ścian garderoby.
Kolejne pomieszczenia mieszkalne, w głównej mierze przeznaczone do użytku służby bądź zamkowego garnizonu mieściły się również na tradycyjnym, przykrytym siodłowym dachem, poddaszu. Wokół niego, poprowadzony został również chodnik straży. On sam z kolei osłonięty został kamiennym parapetem.
Niewielkie stróżówki, widoczne na dwóch górnych narożnikach wieży, czyli północno – zachodnim i południowo – wschodnim, zostały dodane najprawdopodobniej w XVI wieku. Obydwie przykryte też zostały dwuspadowymi daszkami oraz wyposażone w szczelinowe okienka.
Masywny mur, otaczający wieżę również został wybudowany w XVI wieku. Przyjmował on kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 61.6 na 50 metrów. Jego szerokość dochodziła natomiast do 1.5 metra. Na swym najlepiej zachowanym, południowo – wschodnim odcinku posiada on około 3 metrów wysokości. Jego oryginalna wysokość nie jest nam jednak znana. Przyjmuje się ponadto, że główna brama wjazdowa ulokowana była w niewielkiej wieżyczce, mieszczącej się w centralnej części jego zachodniej ściany. Niestety, do współczesnych czasów zachowała się ona jedynie fragmentarycznie. W o wiele lepszym stanie przetrwały za to wieżyczki południowa i wschodnia. Z ostatniej, północnej strony, z uwagi na bardzo stromy brzeg rzeki Yarrow, podobne zabezpieczenie nie było już konieczne. W obrębie całego muru można również dostrzec liczne, paszczowe ambrazury. Najwięcej, bo aż 7 tego typu otworów strzelniczych umieszczonych zostało na odcinku południowym. Kolejne dwie ambrazury osadzone zostały także we wschodniej i zachodniej ścianie wspomnianej wieżyczki (południowej). W obrębie wschodniego odcinka kurtynowego muru umieszczonych zostało kolejnych sześć paszczowych ambrazur. Dalsze trzy ambrazury stanowiły wyposażenie wieżyczki zachodniej. Z kolei, na najkrótszym, zachodnim odcinku tego muru umieszczona została jedna, względnie dwie ambrazury. Następne dwie osadzone zostały w ościeżach wspomnianej bramy, pozwalając tym samym na prowadzenie ognia w kierunkach północnym i południowym. Niestety nie jest nam znana liczba otworów strzelniczych umieszczonych na północnym, a więc najdłuższym odcinku muru. Spowodowane jest to jego niemalże całkowitym zniszczeniem.
W pobliżu wieży, a także w obrębie zamkowego dziedzińca z pewnością mieściły się także liczne budynki gospodarcze, m.in. stajnia, piekarnia, browar czy choćby kuźnia. Jeden z tych budynków rozciągał się od północno – wschodniego narożnika dziedzińca, aż do wschodniej elewacji wieży. Przypuszcza się, że mógł on zostać wybudowany w roku 1473, kiedy to Newark pozostawał pod zarządem Johna of Moravia (ur. ok. 1452 – zm. 1508), 8-ego hrabiego Sutherland. Niestety, żaden z tych budynków nie przetrwał do współczesnych czasów.
 

Historia Newark Castle

Początki zamku Newark sięgają roku 1423, kiedy to sir Archibald Douglas (1372 – 1424), 4-ty hrabia Douglas, z rąk króla Jamesa I (1394 – 1437) otrzymał liczne posiadłości w granicach hrabstwa Selkirkshire. Przyjmuje się, że właśnie w tym czasie ruszyła budowa tej imponującej twierdzy. Z uwagi na rychłą śmierć sir Archibalda, w bitwie pod Verneuil we Francji, dnia 17 sierpnia 1424, prace nad nią ukończył syn zmarłego hrabiego, a mianowicie sir Archibald Douglas, 5-ty hrabia Douglas, 2-gi książę Touraine.
Zamek pozostał własnością jego potomków, czyli kolejnych członków rodu tzw. „Czarnych Douglasów”, aż do roku 1455, kiedy to ich potęgę ostatecznie złamał król James II (1430 – 1460). Po tym wydarzeniu wszystkie ziemie i warownie Douglasów, wliczając w to oczywiście i Newark stały się własnością Korony. Fakt ten potwierdza królewski herb widoczny na zachodniej elewacji wieży. Stan ten utrzymał się do roku 1473. Wówczas to, król James III (1451 – 1488) przekazał go na własność swojej żonie – Margaret of Denmark (1456 – 1486). Ona z kolei, na bezpośredniego zarządcę Newark wyznaczyła wspomnianego wcześniej Johna of Moravia, 8-ego hrabiego Sutherland.
W roku 1547, podczas szkocko – angielskiej wojny noszącej nazwę „Brutalnych zalotów” (1543 – 1550), mającej na celu doprowadzenie do ślubu królewicza Edwarda (1537 – 1553, syna króla Anglii Henryka VIII (1491 – 1547)) z młodą królową Szkocji – Marią Stuart (1542 – 1587) i w konsekwencji przejęcie przez dynastię Tudorów tronu Szkocji, zamek Newark był bez powodzenia oblegany przez wojska angielskie, pozostające pod dowództwem sir Williama Greya (1508/1509 – 1562), 13-ego barona Greya of Wilton. Anglicy ponowili próbę już rok później, czyli w 1548 roku. Tym razem zamek został zdobyty i spalony. Niedługo później, najprawdopodobniej około roku 1550 został on jednak odbudowany i ponownie zamieszkany.
Wkrótce po bitwie pod Philiphaugh (dnia 13 września 1645 roku), mającej miejsce podczas szkockiego epizodu (1644 – 1651), tzw. Wojen Trzech Królestw (1639 – 1651), zwycięscy w niej Kowenanterzy (szkoccy prezbiterianie) przywieźli do Newark około stu jeńców, stronników sir Jamesa Grahama (1612 – 1650), 1-ego markiza Montrose’a, dowódcy królewskich wojsk w Szkocji. W większości były to kobiety i dzieci. Wszyscy oni zostali następnie wyjątkowo brutalnie zamordowani w obrębie zamkowego dziedzińca. Chociaż znaczna ich część została zastrzelona, to kilka osób zostało też zasztyletowanych, pociętych szablami czy nawet śmiertelnie pobitych. Kolejna grupa jeńców, również której większość stanowiły kobiety i dzieci została zabrana do pobliskiego miasta Selkirk i tam publicznie rozstrzelana. Pięć lat później, w roku 1650, Newark zajęły również wojska sir Olivera Cromwella (1599 – 1658). W drugiej połowie tego stulecia zamek stał się własnością Lady Anne Scott (1651 – 1732), 1-ej księżnej Buccleuch i wdowy po straconym za wywołanie nieudanego przewrotu (tzw. Rebelii Monmoutha) sir Jamesie Scott’cie (1649 – 1685), 1-szym księciu Monmouth. Jej to staraniem, na przełomie lat 1690 – 1700, został on gruntownie przebudowany. W tym czasie dodane zostały między innymi obydwie stróżówki. Księżna Anna była również ostatnią rezydentką zamku Newark. Po jej śmierci, dnia 6 lutego 1732, został on zatem ostatecznie opuszczony.
W roku 1831 Newark Castle został jeszcze odwiedzony przez sir Waltera Scotta (1771 – 1832) oraz towarzyszących mu: angielskiego poetę Williama Wordswortha (1770 – 1850) i jego siostrę Dorothy Wordsworth (1771 – 1855), podobnie poetkę i pisarkę. Wydaje się, że Scott musiał odwiedzać ten zamek już znacznie wcześniej. Świadczyć może o tym fakt, że ów słynny szkocki pisarz, dość dokładnie opisał Newark w swym wydanym w roku 1805, poemacie „The Lay of the Last Minstrel”.
W późniejszym czasie, tak sama wieża, jak i otaczający ją obronny mur stały się źródłem darmowego materiału budowlanego dla okolicznej ludności. To ich działalności można między innymi przypisać rozbiórkę północnego odcinka rzeczonego muru. Wieża natomiast utraciła wówczas większość swych okiennych framug.
W ostatnich latach podejmowane są jednak próby odbudowy tej imponującej budowli.

Newark Castle można podziwiać (jedynie z zewnątrz) o każdej rozsądnej porze.

Legendy 

Zamek Newark ma być nawiedzony przez duchy pomordowanych tutaj kobiet i dzieci. Ich przeraźliwe krzyki i płacz mają być słyszane każdego roku, dokładnie w rocznicę ich śmierci, czyli dnia 13 sierpnia.