Eilean Donan Castle

  • Status: - **** - Własność prywatna
  • Typ: Oryginalnie: zamek z dziedzińcem zamkniętym (stone castle of enclosure)
  • Data: od XIII wieku
  • Położenie: około 12 kilometrów na wschód od Kyle of Lochalsh, Highland, South
  • Numer według map "Ordance Survey": NG 881259

Wielka Brytania

 

 

 

Eilean Donan Castle bardzo często bywa określany jako najczęściej fotografowany zamek świata. Bez względu jednak na prawdziwość tego stwierdzenia, z pewnością jest on też jedną z najlepiej rozpoznawalnych ikon Szkocji. Ta malowniczo położona, na niewielkiej wysepce u ujścia Loch Duich warownia, od lat stanowi jeden z głównych celów rzeszy turystów odwiedzających rejon szkockiego Highland.

 

Nazwa Eilean Donan, czyli Wyspa Donana jest najprawdopodobniej związana z osobą irlandzkiego biskupa Donana (zm. 617), który przybył do Szkocji około roku 580. Przyjmuje się, że on sam lub grupa jego wyznawców (św. Donan zmarł śmiercią męczeńską na wyspie Eigg dnia 16 kwietnia 617 roku) utworzyła na tej niewielkiej, lecz zaopatrzonej w źródło pitnej wody, wspólnotę religijną. Inna, legendarna wersja pochodzenia tej nazwy utożsamia ją z gaelickim wyrazem „Cu – Donn”, oznaczającym „brązowego psa”, czyli po prostu… wydrę. Według tego podania, na wyspie w miejscu gdzie później wybudowany został zamek znajduje się grób Króla Wydr, pogrzebanego w swym słynnym srebrno – białym płaszczu.
Archeologiczne odkrycia jednoznacznie wskazują, że wyspa Donan zasiedlona była już w epoce żelaza. Ślady warownego fortu, pochodzącego właśnie z tego okresu zostały odkryte na wyspie w roku 1912, tuż przed przebudową zrujnowanego zamku. Pierwsza poświadczona w dokumentach warownia w tym miejscu została wybudowana w XIII wieku. Decydującą przyczyną jej powstania była natomiast potrzeba obrony pobliskich ziem Kintail przed nieustannie powtarzającymi się atakami Wikingów. Twierdza ta, mogąca się pochwalić doskonałym strategicznym położeniem, broniła zatem dostępu, aż do trzech fiordów: Loch Long, Loch Duich i Loch Alsh. Na podstawie zachowanych reliktów przyjmuje się, że zamek ten obejmował powierzchnię prawie całej wyspy, czyli łącznie około 3 tysiące metrów kwadratowych. Podstawowy element tej twierdzy stanowił natomiast masywny mur kurtynowy. Dobudowana najprawdopodobniej w XIV wieku, potężna wieża mieszkalno – obronna ulokowana została w najwyższym punkcie wyspy, w oparciu o północno – zachodni róg rzeczonego muru. Wieża ta posiadała wymiary 17.3 na 13.1 metrów, przy grubości ścian dochodzących u podstawy do 3 metrów. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie niewielkie fragmenty jej ścian północnej i południowej. Kolejna masywna wieża (zwana „północną”), o grubości ścian dochodzących, aż do 4.3 metrów została wybudowana na północnym krańcu wyspy. Kolejne dwie, mniejsze wieżyczki zostały dodane na wschodnim (bliżej Wieży Północnej) i południowym narożniku kurtynowego muru. Główne wejście tego zamku ulokowane było natomiast pomiędzy główną wieżą i wieżą „północną”. Możliwe jest, że dostęp do niej oryginalnie zapewniały bardzo strome schody. Obecnie w miejscu tym znajduje się jedynie urwisty nasyp. Niewielka poterna, podobnie do głównej bramy ulokowana została w zachodnim odcinku kurtynowego muru, bliżej jednak niewielkiej wieżyczki południowej. Druga faza przebudowy zamku przypada na XV wiek. Pod koniec XIV wieku powierzchnia zamku została mocno zredukowana do około 528 metrów kwadratowych, czyli obszaru prawie pięciokrotnie mniejszego od oryginalnej twierdzy. Powód tej zmiany nie jest jednak do końca ustalony. Możliwe jednak, że wiązało się to z ograniczoną liczbą żołnierzy przewidzianych do jego obrony. Od tej pory ścisłe centrum zamku wyznaczała główna wieża. Mieściła ona trzy kondygnacje oraz strome, przykryte kamiennymi płytkami poddasze z schodkowymi szczytami. Wokół tego ostatniego poprowadzony został również chodnik straży. Dodatkowo, narożniki osłaniającego go masywnego parapetu zwieńczone zostały niewielkimi bartyzanami. Trzecia faza budowy zamku przypada na stulecia XVI i XVII. W XVI wieku od wschodniej strony, w odległości kilku metrów od właściwego zamku wybudowany został osobliwy, sześcioboczny bastion z przystosowaną pod użycie armat platformę ogniową. W nim jednocześnie ulokowane zostało nowe, główne wejście do zamku. Sam bastion o wysokości 4.5 metrów i ścianach o grubości 1.5 metra połączono następnie z zamkiem długim i masywnym pasażem. Zamek ten w roku 1714 został dokładnie opisany przez wizytującego go inżyniera wojskowego Lewisa Petit des Etans (ok. 1665 – 1720). 5 lat później znakomita część Eilean Donan została zniszczona. W tym stanie pozostał on, aż do roku 1912, kiedy to podjęto prace nad jego odbudową. W roku 1719 zamek był obsadzony przez 46 żołnierzy hiszpańskich, wspierających Jakobitów w ich walce o przywrócenie tronu brytyjskiego dynastii Stuartów. W tym czasie, w niewielkim budynku na tyłach zamku składowano potężne zapasy prochu strzelniczego. Wciąż jednak czekano też na obiecaną dostawę broni i dział z Hiszpanii. Transport ten został jednak ubiegnięty przez angielskie wojska parlamentarne. Dnia 10 maja 1719 roku rozkazem londyńskiego rządu trzy wojenne okręty wypłynęły w rejs, którego celem był fiord Loch Duich, a tym samym zamek Eilean Donan. Dwa z nich, uzbrojony w 48 dział „Worcester” oraz dysponujący siłą 44 dział „Enterprise”, pomimo opóźnień ze strony najmniejszego statku „Flamborough” rozpoczęły wkrótce intensywny ostrzał twierdzy. Po trzech dniach walki, która nie przyniosła jednak wielkiego efektu, kapitan zamku „Enterprise” wysadził na brzegu całą swoją załogę. W tej sytuacji, po krótkotrwałej walce zamek został zdobyty. Podczas jego przeszukiwania odnaleziono także ukryte tutaj 343 beczki prochu. Zostały one następnie wykorzystane do wysadzenia ocalałych z bombardowania zamkowych murów. Na następnych blisko 200 lat zamek zamienił się w malowniczą ruinę. W roku 1911 major, a następnie porucznik – pułkownik John MacRae – Gilstrap wykupił całą wyspę wraz ze wspomnianymi ruinami. W roku 1912 wraz ze swoim kierownikiem budowy Farquhar’em MacRea wspólnie podjęli decyzję o odbudowie zamku. Według legendy, pewnego dnia Farquhar miał wyobrazić sobie całkowicie odrestaurowany zamek. Później, gdy odnaleziono już stare plany okazało się, że pokrywały się one z obrazem Eilean Donan ujrzanym przez niego we wspomnianej wizji. Bez względu na prawdziwość tej opowieści przy odbudowie wykorzystano głównie szkice samej podstawy zamku, odnoszące się do jego wcześniejszej formy. Północna ściana głównej wieży została wówczas istotnie przebudowana. Przy ścianie południowej okazało się możliwe już odbudowanie jej w oparciu o zachowany oryginalny fragment muru. Masa tych murów została wówczas także znacznie zmniejszona przez umieszczenie w nich przeróżnych zakamarków, schodów czy wielkich, „gotyckich” okien. Odkryte tuż przed samą rekonstrukcją plany Petita des Etansa nie miały zatem zbyt wielkiego wpływu na wygląd końcowy. Przy odbudowie Eilean Donan wykorzystano lokalnie dostępny materiał skalny. Po odpowiedniej obróbce kamienie te były transportowane konno do nadbrzeża, skąd dalej na wyspę przewożono je łodziami. Drewniane oraz żelazne elementy dowożone były natomiast pociągiem z Edynburga do Kyle of Lochalsh, skąd zabierano je do Ardelve i dalej łodziami na wyspę. Masywne, zielone kamienne gonty pochodzą natomiast z rejonu Caithness. Odbudowa zamku trwała nieprzerwanie nawet pomimo wybuchu I wojny światowej (1914 – 1918) i pochłonęła olbrzymią sumę ćwierć miliona funtów. Prace te oficjalnie zostały ukończone w lipcu 1932 roku.
Wejście do zamku obecnie prowadzi przez łukowatą bramę wyposażoną w potężną bronę. Ponad wejściem widnieje inskrypcja głosząca, że „jak długo MacRea jest w środku, Fraser nie pozostanie na zewnątrz”. Fraza ta odnosi się do tradycyjnej więzi łączącej obydwa klany. Dodatkową ochronę głównej bramy stanowią zamieszczone ponad nią machikuły. Warto również wspomnieć, że współczesny dziedziniec zamkowy jest znacznie obniżony względem oryginalnego. Z kolei, potężna ściana głównej wieży pierwotnie miała stanowić istotny i zarazem ostateczny punkt obrony twierdzy w przypadku przedostania się napastników przez umocnienia zewnętrzne, kurtynowy mur i bronę. Prowadzące do wieży schody dają dostęp do tzw. pokoju kwaterunkowego (The Billeting Room). Trzeba przy tym zaznaczyć, że oryginalne wejście, co było typowe dla szkockich wież mieszkalno – obronnych, ulokowane było na poziomie pierwszego piętra. Dostęp do mieszczącego się na nim „Wielkiego Hallu” możliwy był zatem jedynie za pomocą drabiny lub łatwych do demontażu drewnianych schodów. Wspomniany pokój kwaterunkowy jest faktycznie wielką piwnicą przykrytą kolebkowym sklepieniem. Szerokość murów w tej części zamku dochodzi do 4.3 metrów. Przyjmuje się, że w dawnych czasach służyła ona również jako żołnierska kantyna. Obecnie wystawiona jest w niej ciekawa kolekcja mebli, broni, porcelany i innych artefaktów nawiązujących do dziejów klanu MacRea i historii lokalnej. Szczególną uwagę zwracają tutaj: armatnia kula wystrzelona przez rządową fregatę podczas oblężenia z roku 1719 oraz niezwykły obraz noszący nazwę „Noc przed bitwą” („Night before the battle”). Przedstawia on tańczących na dachu zamku Eilean Donan jakobitów, tuż przed słynną potyczką pod Sheriffmuir, dnia 13 listopada 1715 roku. Podczas tej walki zginęło, aż 58 członków klanów wywodzących się w rejonu Kintail.
Wspomniany wyżej „Wielki Hall” jest największym pomieszczeniem tego zamku. Widoczne belki stropowe wykonane zostały z daglezji i są darem kanadyjskiej linii klanu MacRea. Zostały one przetransportowane do Eilean Donan statkiem wprost z Brytyjskiej Kolumbii (prowincja w zachodniej części Kanady). Pomimo, że w zamku nie ma kaplicy, to „galeria dudziarza” (Piper’s Gallery) w Wielkim Hallu mogła być używana zarówno jako ambona. Wciąż istnieje także możliwość zorganizowania tutaj ślubu czy nawet chrztu (chrzcielnica wbudowana jest w jedną ze ścian). Okrągły stół ustawiony pod galerią dudziarza należał wedle przekazów do wyposażenia jednego ze statków admirała Horatio Nelsona (1758 – 1805). Obecnie, podobnie jak w pokoju kwaterunkowym w Wielkim Hallu wystawiona jest ciekawa ekspozycja mebli, broni, obrazów i pamiątek rodzinnych, wliczając w to liczne herby klanu MacRea. Wywieszony na ścianie sztylet, tzw. dirk, należał do Johna MacRea of Conchra (ok. 1665 – 1715) i służył mu podczas bitwy pod Sheriffmuir (John poległ podczas tej potyczki). Lok włosów, wystawiony w gablocie należał z kolei do księcia Charlesa Edwarda Stuarta (1720 – 1788), zwanego też „Pięknym księciem Karolkiem”. Zwyczajowo łączy się go z listem z sierpnia 1745 roku, wysłanym przez księcia do naczelników klanów celem zachęcenia ich do udziału w kolejnym (i jak się później okazało ostatnim) powstaniu jakobickim. W komnacie tej wystawiony jest ponadto pałasz należący do Johna MacRea (ok. 1720 – ok. 1800), zwanego „Poetą”. Oprócz twórczości literackiej, wciąż popularnej wśród mówiącej po gaelicku części szkockiego społeczeństwa, MacRea wsławił się także udziałem w bitwie pod Culloden (z dnia 16 kwietnia 1746 roku, kończącej faktycznie II-gie powstanie jakobickie), jak i w Wojnie o Niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775 – 1783). Miecz przebywającego na emigracji od około roku 1770 Johna MacRea został sprowadzony przez jego potomków, aż z Nowej Zelandii w roku 1992. Warto także zwrócić uwagę na kubki wykonane z kul armatnich czy dwa wazony wydrążone w konarach potężnego bluszczu zdjętego z zamkowych murów. Inną ciekawostką tej sali są niewielkie otwory w ścianach, przez które można było podsłuchiwać czy podglądać przebywających tutaj gości. Było to dość popularne rozwiązanie w czasach, w których nie można było do końca ufać nawet swoim gościom. Dodatkowo warto poświęcić także chwilę na obejrzenie solidnej, żelaznej kraty. Została odkryta podczas renowacji zamku w wykutej w skale na głębokość 32 metrów zamkowej studni.
Mieszczące się na trzecim piętrze zamku sypialnie (łącznie 6) zostały udostępnione zwiedzającym w roku 1995, dopiero po ich gruntownej renowacji. Godne zauważenia są tutaj między innymi oryginalne dzwonki serwisowe i rzeźbione drzwi prezentujące listę konstablów zamku Eilean Donan. W żadnej z sypialni nie ma także zainstalowanej szafy na ubrania. Przyczyną tego był fakt, że każdego dnia były one czyszczone i prasowane. Przywilej ten dotyczył nie tylko członków rodu, ale także i ich gości. Nowa kuchnia, zachowująca jednak styl oryginalnego zamku, została wybudowana na przełomie lat 1912 – 1932. Pomimo, że generator prądotwórczy został zamontowany w zamku już w roku 1928, to służył on początkowo jednak wyłącznie do oświetlenia zamku. W codziennym użyciu nie znalazły się więc, ani nowoczesne lodówki, ani elektryczne piekarniki. W tej sytuacji wszystkie posiłki przygotowywano dawnym sposobem na opalanym węglem żelaznym piecu. Obecnie w kuchni prezentowana jest ciekawa ekspozycja.

 

 

 

 

 

Historia Eilean Donan Castle

 

 

Pierwsze ślady zasiedlenia wyspy pochodzą z epoki żelaza. Istniał tu wówczas niewielki fort, którego pozostałości odkryto podczas przebudowy zamku w roku 1912. Ziemie wokół Eilean Donan zostały przekazane Colinowi Fitzgerald, synowi irlandzkiego barona Desmond przez króla Alexandra III (1241 – 1286) w podzięce za jego pomoc w walce z królem Norwegii Haakonem IV (1204 – 1263) w bitwie pod Largs w roku 1263, dnia 2 października. W późniejszych latach rodzina ta zmieniła nazwisko na MacKenzie. Jednocześnie Eilean Donan, wybudowany głównie z myślą o ochronie pobliskich ziem przez najazdami Wikingów, stał się ich główną siedzibą. Według lokalnych legend w roku 1306 ukrywał się tutaj także król Robert Bruce (1274 – 1329). W roku 1331 zamek wizytował Thomas Randolph, 1-szy hrabia Moray (1282 – 1332) i Strażnik Szkocji. Na jego rozkaz w zamku zostało ściętych 50-ciu okolicznych „niegodziwców”. Ich głowy zostały następnie zatknięte na zamkowych murach. Według słów samego Randolpha widok ten, świadczący o nieuchronnej sprawiedliwości, był mu „słodszy, niż bukiet róż”. Pretensje do własności zamku były jednak wciąż podnoszone ze strony hrabiów Ross. Doszło między innymi do tego, że naczelnik klanu Kenneth MacKenzie w roku 1350 został pojmany i przewieziony do Inverness. Niedługo później został tam też stracony. U źródeł tego wydarzenia należy upatrywać atak wojsk Uilleam’a III (przed 1330 – 1372), mormaera (wczesny odpowiednik tytułu hrabiego w Szkocji) Ross na ziemie Kenlochlewe. Podczas obrony podległych mu ziem Kenneth MacKenzie zabił kilku z napastników. W efekcie sam został wkrótce uwięziony i stracony. Po roku 1362 z rejonów zatoki Beauly przybył do Kintail klan MacRea. MacRea pełnili tam tradycyjną rolę strażników klanu Fraser. Wkrótce, podobną funkcję zaczęli pełnić także względem klanu MacKenzie. Akt ten zapoczątkował długą historię specjalnych związków pomiędzy obydwoma klanami. W roku 1504 zamek został zdobyty przez Alexandra Gordona (1464 – 1523), 3-ego hrabiego Huntly. Atak Gordona związany był z polityką króla Jamesa IV (1473 – 1513) przywrócenia królewskiej władzy nad wykazującym zbytnią niezależność rejonem szkockich wysp. W roku 1511 Christopher MacRea (ok. 1485 – 1539), pełniący dotychczas rolę strażnika rodu MacKenzie został oficjalnie mianowany konstablem zamku Eilean Donan. Do jego zadań, oprócz obrony zamku należała także ochrona wszystkich okolicznych posiadłości. Tym samym po przeszło 3 wiekach ostatecznie zmienił się właściciel tej twierdzy. W roku 1539 zamek został zaatakowany przez Donalda Gorm’a MacDonald (zm. 1539), zgłaszającego pretensje do tytułu Lorda Wysp. Zaokrętowanym, aż na 50 galerach podkomendnym MacDonalda opór w zamku miało stawić tylko dwóch ludzi: konstabl zamku John Dubh Matheson of Fernaig (zm. 1539) i – nieznany nam z nazwiska – strażnik. W ostatniej chwili dołączył do nich jeszcze Duncan MacRea (ok. 1502 – ok. 1560). Konstabl Matheson zginął podczas tej nierównej walki. Niedługo później także Duncan’owi została tylko jedna strzała. Wyczekawszy momentu wystrzelił ją jednak w samego Donalda Gorma. Zraniony w stopę Macdonald, nie zdając sobie sprawy z powagi sytuacji wyrwą ją, przerywając przy tym jednocześnie tętnicę. To też stało się bezpośrednią przyczyną jego rychłej śmierci. Pozbawieni swojego dowódcy napastnicy spróbowali jeszcze – z dość mizernych skutkiem – podłożyć ogień pod twierdzę, po czym odpłynęli. W roku 1618 pozycję konstabla zamku objął Farquhar MacRea (1580 – 1651). Na ten okres przypada również szczyt świetności Eilean Donan. Według zachowanych przekazów Farquhar był bardzo majętnym człowiekiem. Podczas wizyty jaką złożył mu Colin MacKenzie, 1-szy hrabia Seaforth (1596/1597 – 1633), który zawsze podróżował w towarzystwie „nie mniejszym niż trzech a czasami nawet 500” swoich dworzan, Kenneth był w stanie nie tylko zapewnić im dwa posiłki, ale także zaoferował gościnę naczelnikom wielu okolicznych klanów, którzy ucztowali we wszystkich komnatach zamku. Gdy w roku 1561 MacRea został ostatecznie usunięty z zamku, miał powiedzieć, że: „miło jest opuszczać wyspę, która nie jest zbyt gościnnym miejscem dla osoby jego wieku i tuszy”. W opuszczonym przez Kennetha zamku został natychmiast zakwaterowany garnizon szkockiego wojska parlamentarnego. Wkrótce jednak, z uwagi na ciągłe ataki okolicznej ludności, wojsko to wycofało się bardziej na południe. Trzy lata później, w roku 1654 armia pod dowództwem generała George’a Monk’a (1608 – 1670), wzięła odwet na mieszkańcach Kintail grabiąc i paląc ich domostwa. W roku 1715 noc w zamku, poprzedzającą bitwę pod Sheriffmuir (13 listopada 1715) spędził spory oddział Jakobitów. Podczas niej, jakobici m.in. tańczyli w blasku pochodni na dachu zamku. W roku 1719 zamek został zaatakowany przez trzy angielskie fregaty. Po trzydniowym ostrzale został on zdobyty i wysadzony w powietrze. Odbudowany w latach 1912 – 1932 i połączony ze stałym lądem ciekawym, kamiennym mostem Eilean Donan stał się wkrótce jednym z najsłynniejszych zamków na świecie.

 

 

W jego murach zostało nakręconych wiele znanych filmów: wliczając w to „The Highlander” („Nieśmiertelny”), „Entrapment” („Osaczeni”), „Elizabeth: The Golden Age” („Elżbieta: Złoty Wiek”) czy „World is not enough” („Świat to za mało”, film z cyklu: James Bond). Inne filmy kręcone na zamku to: „The Master of Ballantrae”, „The private life of Sherlock Holmes”, “Mio in the Land of Faraway”, “Loch Ness”, “Kuch Kuch Hota Hai”, “Kandukondain, Kandukondain”, “Made of Honour”. Eilean Donan “wystąpił” także w serialach “Avengers” i “Olivier’s Travel”.

 

 

Według lokalnych legend zamek jest nawiedzony przez ducha jednego z hiszpańskich żołnierzy, zabitego podczas oblężenia zamku w roku 1719. Kolejna zjawa „Lady Mary” ma podobno nawiedzać jedną z zamkowych sypialni.

 

 

Eilean Donan otwarty jest dla zwiedzających codziennie od marca do listopada, w godzinach 10 – 17.30 (w lipcu i sierpniu od 9 rano). Sporadycznie bywa on również udostępniany w okresie zimowym. Szczegółowe informacje na ten temat są zamieszczane na oficjalnej stronie zamku:

Więcej na oficjalnej stronie:
www.eileandonancastle.com 

 

 

4 komentarzy:
  1. RafalZ
    RafalZ says:

    Wielkie dzięki za artykuł, ten zamek zawsze mnie fascynował . A teraz dowiedziałem sie o nim o wiele więcej 🙂 ps: świetny blog!

    Odpowiedz

Dodaj komentarz

Chcesz się przyłączyć do dyskusji?
Feel free to contribute!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *